Ιστορία στην τάξη ή στο μουσείο;

Του Δημήτρη Ανδριανόπουλου,

Το να μαθαίνουμε την ιστορία του παρελθόντος είναι χρέος μας απέναντι στην ιστορία του μέλλοντος και στους προγόνους μας. Το ζήτημα είναι πώς διδάσκεται η ιστορία; Στο σχολείο, που αποτελεί τον πιο γνωστό φορέα διδασκαλίας της ιστορίας, οι περισσότεροι δεν έχουν τις καλύτερες αναμνήσεις από το μάθημα αυτό γιατί δίνεται έμφαση στην αποστήθιση και στη στείρα απομνημόνευση γεγονότων και ημερομηνιών. Αν κάποιοι εκπαιδευτικοί επιδιώξουν την αξιοποίηση εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας όπως για παράδειγμα την προβολή ταινιών ή το παιχνίδι ρόλων πολύ εύκολα κατηγορούνται από γονείς και συναδέλφους τους.

Κατά διαστήματα, κυρίως όταν αλλάζει η κυβέρνηση, ακούμε και για αλλαγές στο μάθημα της ιστορίας. Αλλαγές στη διδαχθείσα ύλη, στις πηγές που περιέχονται στο σχολικό βιβλίο, αφαιρέσεις κεφαλαίων και αλλαγές στον τρόπο εξέτασης του μαθήματος. Κάπως έτσι γεννώνται τα ερωτήματα τί ιστορία διδάσκεται στο σχολείο; Είναι αντικειμενική; Τα παιδιά αποκτούν σφαιρική εικόνα των γεγονότων και αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη που τόσο πολύ ενδιαφέρει το υπουργείο; Το μόνο σίγουρο είναι ότι παρά τις αλλαγές η αποστήθιση παραμένει μιας και είναι ένας «ασφαλής» τρόπος αξιολόγησης της μαθησιακής διαδικασίας.

Αυτό που θα πρέπει να προβληματίζει, όλους όσους εμπλέκονται στην εκπαίδευση της ιστορίας, είναι τα παιδιά να μη μαθαίνουν απλώς ημερομηνίες και γεγονότα και ύστερα να «παπαγαλίζουν», πρέπει να μαθαίνουν και για τον πολιτισμό τους, για τα μουσεία. Πόσα παιδιά αλλά και ενήλικες γνωρίζουν πώς να ερμηνεύσουν τα εκθέματα ενός μουσείου; Πολλά σχολεία επιδιώκουν τις επισκέψεις σε μουσεία με βασική σκέψη ότι θα έχουν τον έλεγχο των παιδιών. Τα παιδιά, όμως, ενδιαφέρονται να περάσουν μία ώρα σε έναν χώρο που θα ακούνε για ιστορία με τον ίδιο τρόπο που ακούνε και στο σχολείο; Άλλα σχολεία τις αποφεύγουν με βασική σκέψη ότι τα παιδιά θα δημιουργήσουν αναστάτωση και θα «ρεζιλευτούν» εκπαιδευτικοί και μαθητές. Και οι δύο περιπτώσεις υποδηλώνουν την έλλειψη εκπαίδευσης για τα μουσεία (και γενικά για τους χώρους πολιτισμού). Τελικά, αναπτύσσεται η κριτική σκέψη με μια επίσκεψη σε μουσείο;

Τα μουσεία είναι από μονά τους ιστορία, εντός αυτών φυλάσσονται τεκμήρια της ιστορίας. Αποτελούν σημεία επαφής του παρόντος με το παρελθόν. Τον 18^ο αιώνα αναγνωρίστηκε η εκπαιδευτική αξία του υλικού πολιτισμού και μέσα από την επίδραση του Διαφωτισμού επιδιώχθηκε το άνοιγμα των μουσείων στο κοινό προκειμένου τα πολιτιστικά αγαθά να είναι στην υπηρεσία του λαού, όπως υποστήριζε και η Γαλλική Επανάσταση. Καθώς ασκείται κριτική στις μεθόδους και τα διδακτικά εγχειρίδια της εποχής εκείνης, κρίθηκε αναγκαία η προσωπική αντιπαράθεση των μαθητών με τον πραγματικό κόσμο, την αντίληψή του μέσω των αισθήσεων και την ενεργητική προσέγγιση της γνώσης. Δύο πολύ γνωστά μουσεία ήταν τα πρώτα που άνοιξαν ελεύθερα για το κοινό. Το 1759 το Βρετανικό Μουσείο το 1802 το Λούβρο, που τότε ονομαζόταν Musee de Napoleon, είχε καθιερώσει δωρεάν είσοδο. Στα μέσα του 18^ου αιώνα και του 19^ου με την εξειδίκευση των επιστημών, παρατηρούνται αλλαγές στην έρευνα των μουσειακών εκθεμάτων, την τεκμηρίωσή τους και την ταξινόμησή τους οπότε και τα μουσεία διαχωρίζονται σύμφωνα με τον επιστημονικό τους κλάδο.

Έτσι δημιουργούνται οι πινακοθήκες, τα μουσεία τέχνης, τα αρχαιολογικά, λαογραφικά κ.ο.κ. Τον 19^ο αιώνα τα μουσεία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο καθώς απευθύνονται με αμεσότητα στο κοινό. Ειδικότερα, στη Μεγάλη Βρετανία τα μουσεία καλούνται να παίξουν σημαντικό ρόλο στη μόρφωση και στην καλλιέργεια του κοινού, λειτουργούν ως εκπαιδευτικοί χώροι και ως χώροι ουδέτερων ζωνών συνάντησης διαφορετικών τάξεων στους οποίους η τέχνη εξανθρωπίζει και εκπολιτίζει. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες αναπτύσσονται και οι σχέσεις μουσείων και σχολείων καθώς τα πρώτα θέλουν να συμβάλλουν στη μόρφωση παιδιών και νέων. Στο τέλος του 19^ου αιώνα τα μουσεία έχουν αποκτήσει μία αναμφισβήτητη παιδαγωγική διάσταση καθώς έχουν εκπολιτιστικό ρόλο, συμβάλουν στη διαμόρφωση αισθητικού κριτηρίου και εθνικών συνειδήσεων. Πλέον το μουσείο θεωρείται αντικειμενικό και αμερόληπτο, ως χώρος παρουσίασης της πραγματικής και μόνης αλήθειας.

Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 πολλά ευρωπαϊκά κράτη επιδιώκουν να καταστήσουν το μουσείο ως χώρο μάθησης και να θεσμοθετήσουν τη μουσειοπαιδαγωγική. Όλα αυτά φαίνεται να αφήνουν ανεπηρέαστη την Ελλάδα στην οποία στα τέλη του ΄70 και στις αρχές του ΄80 εμφανίζονται εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες για την αξιοποίηση των εκπαιδευτικών χώρων στην Ελλάδα. Πρώτο το Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα, το 1979, οργάνωσε εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες, σχεδόν ταυτόχρονα και το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα-Μουσείο Β. Παπαντωνίου στο Ναύπλιο υλοποιεί εκπαιδευτικές δράσεις. Το 1981 λειτουργεί ειδικό Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη που αποτελούν τα πρώτα εκπαιδευτικά τμήματα σε ελληνικά μουσεία.

Το 1985 το Υπουργείο Πολιτισμού ως κεντρικός φορέας συντονισμού και σχεδιασμού για την εκπαιδευτική αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομίας συμμετέχει ενεργά και έτσι επεκτείνονται οι εκπαιδευτικές δράσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Το 1990 δημιουργούνται εκπαιδευτικές εκθέσεις οι οποίες συχνά είναι μετακινούμενες με σκοπό την προσφορά της εκπαιδευτικής εμπειρίας σε απομακρυσμένες περιοχές. Αξίζει να τονιστεί ο ρόλος του ελληνικού τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων, το ICOM, που ιδρύθηκε το 1983 και το 1986 οργάνωσε ειδική ομάδα εργασίας σε αντιστοιχία με τη σχετική Διεθνή Επιτροπή του ICOM που είχε ως στόχο την αλληλοενημέρωση των φορέων που υλοποιούν εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Σήμερα, όλο και περισσότερα μουσεία φαίνεται να οργανώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες αλλά και για το ευρύ κοινό. Μάλιστα, πολλά από αυτά οργανώνουν και την βραδινή περιήγηση εντός αυτών προσφέροντας έτσι μια μοναδική εμπειρία επαφής με τον πολιτισμό και την ιστορία.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ

• Η σχέση της ιστορίας με τα μουσεία και πως το μουσείο μπορεί να εμπλουτίσει το μάθημα της ιστορίας, filologikos-istotopos.gr, διαθέσιμο εδώ