Της Αγγελικής Τσιούντσουρα,
Ο αθλητισμός αποτελεί μία από τις πιο ισχυρές εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, ενσωματώνοντας αξίες που υπερβαίνουν τον σωματικό μόχθο και τις τεχνικές δεξιότητες. Αποτελεί μέσο προσωπικής ανάπτυξης, προαγωγής της υγείας, κοινωνικής ενσωμάτωσης και δημιουργίας κοινοτήτων. Ενώνει ανθρώπους από διαφορετικά υπόβαθρα, ενισχύοντας το σεβασμό, την ισότητα και την αλληλεγγύη. Εντούτοις, το φαινόμενο του ρατσισμού στον αθλητικό χώρο υπονομεύει αυτές τις θεμελιώδεις αρχές κι αντιστρατεύεται τη φιλοσοφία του αθλητισμού ως δύναμης ισότητας, καθιστώντας αναγκαία τη νομική παρέμβαση για την προστασία τους.
Η έννοια του ρατσισμού δεν περιορίζεται μόνο στη συμπεριφορά των φιλάθλων, αλλά εκδηλώνεται κι εντός του γηπέδου, ακόμα κι από τους ίδιους τους αθλητές. Τα περιστατικά αυτά έχουν σοβαρές επιπτώσεις, καθώς δεν πλήττουν μόνο τα θύματα αλλά και την ίδια τη φιλοσοφία του αθλητισμού, προκαλώντας διεθνή κατακραυγή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του εγχώριου αθλητισμού είναι αυτά του Γιάννη Αντετοκούνμπο και του Μοχάμεντ Καμαρά, τα οποία ανέδειξαν τη σκοτεινή πλευρά του φαινομένου σε έναν χώρο που θα έπρεπε να λειτουργεί ως υπόδειγμα ισότητας και σεβασμού. Το 2017, ο Γιάννης Αντετοκούνμπο, ένας από τους καταξιωμένους Έλληνες αθλητές διεθνώς, βρέθηκε αντιμέτωπος με ρατσιστικά σχόλια που αμφισβητούσαν την ελληνική του ταυτότητα λόγω της αφρικανικής του καταγωγής. Παρά τις αθλητικές του επιτυχίες και τη διεθνή του αναγνώριση, ο ίδιος δήλωσε πως υπήρξαν στιγμές που αντιμετωπίστηκε διαφορετικά λόγω του χρώματός του. Το περιστατικό αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, θέτοντας στο προσκήνιο την ανάγκη για ευαισθητοποίηση της κοινωνίας απέναντι στις διακρίσεις.
Η Ελλάδα αποδίδει πρωταρχική σημασία στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών όλων των ατόμων που ευρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας, καθώς και στη διαφύλαξη των δημοκρατικών θεσμών και στη λειτουργία του κράτους δικαίου. Είναι αναμφίβολο πως ο ρατσισμός, η μισαλλοδοξία κι οι διακρίσεις συγκρούονται με τις προαναφερθείσες αρχές, ενώ θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ειρήνη. Γι’ αυτό το λόγο, η Ελλάδα διαθέτει ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο, το οποίο ως πρωταρχικό ρόλο έχει την καταπολέμηση αυτών των ιδεολογιών ανισότητας που επεκτείνονται και στον αθλητικό χώρο. Ιδιαίτερης σημασίας είναι ο Νόμος 927/1979, ο οποίος αποτέλεσε το θεμέλιο για την αντιμετώπιση του φαινομένου, καθώς στο άρθρο 1 εισήγαγε την ποινική κύρωση για πράξεις που αποτελούν φυλετικό μίσος, διακρίσεις ή βία. Η εφαρμογή του νόμου επεκτάθηκε κι εξειδικεύτηκε με τον Νόμο 4285/2014, ο οποίος αυστηροποίησε τις ποινές κι ενσωμάτωσε νέες μορφές ρατσιστικών εκδηλώσεων, όπως για παράδειγμα η δημόσια υποκίνηση μίσους ή βίας λόγω φυλής, θρησκείας ή άλλων χαρακτηριστικών.
Στον αθλητικό χώρο, το νομικό πλαίσιο ενισχύεται από τον Νόμο 2725/1999, ο οποίος ρυθμίζει τον επαγγελματικό κι ερασιτεχνικό αθλητισμό. Το άρθρο 41ΣΤ προβλέπει φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή για όσους κατά τη διάρκεια αθλητικής εκδήλωσης προκαλούν ή υποκινούν διακρίσεις, μίσος ή βία λόγω φυλής, χρώματος, θρησκείας ή άλλων παρόμοιων χαρακτηριστικών. Αν η πράξη συνοδεύεται από βίαιες επιθέσεις ή προκαλεί σοβαρή διατάραξη της δημόσιας τάξης, η ποινή αυξάνεται σε φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. Παράλληλα, το άρθρο 41Ζ καθιστά υπεύθυνους τους αθλητικούς συλλόγους και τις διοργανώτριες αρχές, επιβάλλοντας διοικητικές κυρώσεις, όπως πρόστιμα ή αποκλεισμό από διοργανώσεις, εάν δεν λαμβάνονται μέτρα για την πρόληψη ή καταστολή ρατσιστικών φαινομένων. Η ελληνική νομοθεσίας επίσης περιλαμβάνει ειδική διάταξη στον Ποινικό Κώδικα, το άρθρο 82A, που καθιστά το ρατσιστικό κίνητρο επιβαρυντική περίσταση για την ποινική τιμωρία κάθε εγκλήματος.
Η Ελλάδα δεσμεύεται κι από διεθνείς συμβάσεις που επιτάσσουν την εξάλειψη κάθε μορφής ρατσιστικής διάκρισης. Η Διεθνής Σύμβαση για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων, η οποία έχει κυρωθεί από την ελληνική έννομη τάξη, υποχρεώνει το κράτος να καταδικάζει και να τιμωρεί ρατσιστικές συμπεριφορές σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένου του αθλητισμού. Επιπροσθέτως, η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εφαρμόζει την Οδηγία 2000/43/ΕΚ, η οποία απαγορεύει τις φυλετικές διακρίσεις, καθώς και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, που διασφαλίζει την ίση μεταχείριση και προωθεί την κοινωνική ένταξη μέσω του αθλητισμού. Εξίσου σημαντική είναι η Διακήρυξη της UNESCO για τον Αθλητισμό, η οποία τον αναγνωρίζει ως εργαλείο κοινωνικής συνοχής και καλεί τα κράτη να εξαλείψουν κάθε μορφή διάκρισης στον συγκεκριμένο τομέα.
Συνολικά, η ελληνική νομοθεσία, συνδυαστικά με τις διεθνείς δεσμεύσεις, δημιουργεί ένα ισχυρό πλέγμα προστασίας κατά του ρατσισμού στον αθλητισμό. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτού του πλαισίου εξαρτάται από τη συστηματική εφαρμογή του, την ενίσχυση της κοινωνικής ευαισθητοποίησης και τη συνεργασία όλων των φορέων για την πρόληψη και την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γ. Καμίνης, Ρατσισμός και Νόμος: Η καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας στην Ελλάδα, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2016
- Ν. Αλεξόπουλος, Αθλητισμός και Κοινωνία: Ζητήματα Δικαίου και Διακρίσεων, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2020
- Δ. Παπαδημητρίου, Νομοθεσία και Ρατσισμός στον Ελληνικό Αθλητισμό, Νομική Επιθεώρηση Αθλητικού Δικαίου, 2020, Τόμος 12, σελ. 45-67
