Της Καλλιόπης Μπεκίρη,
Η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί πλέον μία από τις πιο κρίσιμες διαστάσεις της στρατηγικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού καθίσταται ζωτικής σημασίας σ’ έναν κόσμο, όπου γεωπολιτικές αναταραχές, περιβαλλοντικές προκλήσεις και οι πιέσεις για την ενεργειακή μετάβαση βρίσκονται στο επίκεντρο. Ιδιαίτερα, η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, που προμήθευε το 40% της συνολικής κατανάλωσης της ΕΕ μέσω αγωγών, ανέδειξε τη δυσμενή θέση, στην οποία βρίσκεται η Γηραιά Ήπειρος, ούσα άμεσα συνδεδεμένη με τη Ρωσία στο πλαίσιο αυτό. Από την έναρξη κιόλας του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, το ζήτημα της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία έχει καταλάβει πρωτεύοντα ρόλο με βαρύνουσα σημασία και ανάγκη άμεσης διαχείρισης. Ωστόσο, η Κομισιόν διατρανώνει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν βρίσκεται σε κίνδυνο και πως η ενεργειακή αυτάρκεια της ηπείρου είναι εξασφαλισμένη.
Ειδικότερα, η πρόσφατη διακοπή εφοδιασμού της Ένωσης με ρωσικό φυσικό αέριο μέσω της Ουκρανίας προκάλεσε μεγάλη αναταραχή εντός του θεσμού, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα της ΕΕ να διαχειριστεί ενδεχόμενη έλλειψη στον ενεργειακό της εφοδιασμό. Ωστόσο, η Κομισιόν επισημαίνει ότι τα αποθέματα φυσικού αερίου βρίσκονται σε ικανοποιητικά επίπεδα, με τις δεξαμενές να είναι σχεδόν γεμάτες στο 90% ή και παραπάνω. Ποιοι, όμως, είναι οι μηχανισμοί που διασφαλίζουν αυτή την ανθεκτικότητα; Και πώς μπορεί η ΕΕ να διατηρήσει και να ενισχύσει την ενεργειακή της αυτονομία σ’ έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, ο οποίος απειλείται διαρκώς;
Η εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι ένα ζήτημα, που απασχολεί τον ίδιο το θεσμό εδώ και δεκαετίες. Μέχρι το 2021, περίπου το 40% της κατανάλωσης φυσικού αερίου της ΕΕ προερχόταν από τη Ρωσία μέσω διάφορων αγωγών που περνούσαν από τη Ουκρανία, αλλά και όχι μόνο. Αυτή η εξάρτηση καθιστούσε την ΕΕ ευάλωτη σε ενδεχόμενες γεωπολιτικές εντάσεις, ειδικά σε περιόδους κρίσεων, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία. Κατά αυτόν τον τρόπο, η κατάσταση εκτροχιάστηκε από την κήρυξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να καθίσταται υποχείριο των ρωσικών διαθέσεων και να βρίσκεται ουσιαστικά στο «απυρόβλητο», αναμένοντας τις εξελίξεις. Επομένως, το ζήτημα της ενεργειακής ανεξαρτησίας και αυθυπαρξίας του θεσμού τέθηκε ως μια από τις βασικότερες προτεραιότητες της πολιτικής και στρατηγικής ατζέντας της ΕΕ.
Η αναστολή της ροής φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας δεν ήταν η πρώτη προειδοποίηση για την Ευρώπη. Αντίστοιχες κρίσεις είχαν σημειωθεί το 2006 και το 2009, όταν διαφορές μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για τα τέλη διέλευσης οδήγησαν σε διακοπές εφοδιασμού. Αυτά τα γεγονότα ανέδειξαν την ανάγκη της ΕΕ να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές ενέργειας και να ενισχύσει τη στρατηγική της για ενεργειακή ασφάλεια.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επενδύσει σημαντικά στη δημιουργία και διατήρηση στρατηγικών αποθεμάτων φυσικού αερίου. Μέχρι το τέλος του 2024, οι αποθήκες φυσικού αερίου της ΕΕ βρίσκονταν σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, με χωρητικότητα που αγγίζει ή ξεπερνά το 90%. Αυτό το κατόρθωμα οφείλεται σε μια σειρά συντονισμένων ενεργειών του θεσμού, οι οποίες εξασφαλίζουν μια μορφή ασφάλειας και καθιστούν το θεσμό ενεργειακά επανδρωμένο.
Μια από αυτές τις ενέργειες πρόληψης ήταν η ενίσχυση της αποθηκευτικής ικανότητας. Η ΕΕ διαθέτει εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου, οι οποίες μπορούν να καλύψουν ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό ετήσιας κατανάλωσης. Επίσης, η ΕΕ αναζήτησε διαφορετικούς παρόχους φυσικού αερίου, οι οποίοι θα την καθιστούσαν ανεπηρέαστη από πιθανές γεωπολιτικές κρίσεις. Συνεργάστηκε, επομένως, με εναλλακτικούς προμηθευτές, όπως η Νορβηγία, το Κατάρ και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Μ’ αυτόν τον τρόπο, συνέβαλε στη άμβλυνση της εξάρτησής της από τη Ρωσία. Τέλος, η ΕΕ θέσπισε ρυθμίσεις για τη διασφάλιση της επάρκειας των αποθεμάτων, απαιτώντας από τα κράτη-μέλη να γεμίζουν τις δεξαμενές τους πριν την έναρξη του χειμώνα. Αυτά τα μέτρα επέτρεψαν στην ΕΕ να διατηρήσει σταθερό τον ενεργειακό της εφοδιασμό, ακόμα και σε περιόδους έντονης αβεβαιότητας.
Παρά τη σημαντική πρόοδο, η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει ορισμένες σοβαρές προκλήσεις, οι οποίες απαιτούν άμεση δράση προκειμένου η Ένωση να είναι ενεργειακά πλήρως αυτόνομη και ανεξάρτητη. Αποτελεί, λοιπόν, αδήριτη ανάγκη να καταπολεμήσει την αβεβαιότητα αναφορικά με τις τιμές. Πιο συγκεκριμένα, οι παγκόσμιες διακυμάνσεις στις τιμές του φυσικού αερίου επηρεάζουν την οικονομική σταθερότητα και αυτό είναι κάτι που η Ένωση οφείλει να διαχειριστεί. Δεδομένου, λοιπόν, πως η γεωπολιτική δυναμική με τη Ρωσία και άλλες περιοχές παραμένει ασταθής, η Ένωση πρέπει να συνεχίσει τις δράσεις της προκειμένου να εξασφαλίζει την ενεργειακή ασφάλεια για τα κράτη-μέλη της.
Ωστόσο, η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ δεν εξαρτάται μόνο από τη διαχείριση των κρίσεων, αλλά και από τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της για μετάβαση και σ’ άλλες μορφές ενέργειας. Οι πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας προσφέρουν ελπίδα για ένα μέλλον με λιγότερες εξαρτήσεις. Ταυτόχρονα, η περαιτέρω ανάπτυξη υποδομών αποθήκευσης ενέργειας και η δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού ενεργειακού δικτύου μπορούν να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα του συστήματος.
Στο πλαίσιο αυτό, με τις κατάλληλες πρωτοβουλίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να διασφαλίσει την ενεργειακή της αυτονομία και ανεξαρτησία, ώστε να οδηγηθεί σε μια βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ δεν απειλείται λέει η Κομισιόν — Ποια είναι τα αποθέματα φυσικού αερίου, euronews, διαθέσιμο εδώ
- Ειδική έκθεση 09/2024: Ασφάλεια εφοδιασμού της Ένωσης με φυσικό αέριο, eca.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Εμπορικές σχέσεις Ρωσίας — ΕΕ στην ενέργεια, el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
