Της Μαρίας Μαυρομανωλάκη,
Για πάνω από μια δεκαετία, ο Vladimir Putin υπήρξε ισχυρός υποστηρικτής του Bashar al-Assad, επενδύοντας στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά με σκοπό την διατήρηση εξουσίας του τελευταίου στη συριακή ηγεσία. Η δέσμευση της Ρωσίας στον Assad αντιπροσώπευε την αμφισβήτηση του δυτικού παρεμβατισμού στη Συρία, ενώ μέσω στρατιωτικών παρεμβάσεων, διπλωματικών ελιγμών και προπαγάνδας, η Ρωσία αποτέλεσε αντίβαρο στην ηγεμονία των ΗΠΑ. Ωστόσο, η πρόσφατη ανατροπή του καθεστώτος Assad, η απώλειά του ως στρατηγικού εταίρου και η παραπαίουσα πολιτική σκηνή στη Συρία, θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την αποδόμηση της προσεκτικά ενορχηστρωμένης εκστρατείας του Putin για την εδραίωση της ρωσικής κυριαρχίας στη Μέση Ανατολή, αναδιαμορφώνοντας τη δυναμική της εξουσίας στην περιοχή.
Ρωσικές στρατιωτικές βάσεις στη Συρία
Μετά τη διάσωση του καθεστώτος Assad με ρωσική και ιρανική υποστήριξη από επικείμενη πτώση (2015) και την παγίωση της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στη Συρία, η χώρα μετατράπηκε σε βασικό κόμβο στρατιωτικών επιχειρήσεων επιμελητείας κατά της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Η ναυτική βάση στην Tartus, που χρονολογείται από τη σοβιετική εποχή, καθώς και η αεροπορική βάση στο Khmeimim, που λειτουργεί από το 2015, έχουν αποδειχθεί ζωτικής σημασίας για τις διεθνείς και γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Ρωσίας.
Ευρισκόμενες στη Λαττάκεια, χρησίμευαν ως ορμητήριο για επιχειρήσεις υποστήριξης του συριακού καθεστώτος και προβολής ρωσικής ισχύος στη Μεσόγειο και στην Αφρική. Στην παρούσα φάση, η τύχη των ρωσικών στρατιωτικών βάσεων παραμένει ασαφής, ενώ δεν υπάρχει καμία ένδειξη δρομολόγησης πλήρους στρατιωτικής εξόδου. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Ρώσο αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών, η Ρωσία συμμετέχει σε «εποικοδομητικές» συνομιλίες σχετικά με τη ρωσική στρατιωτική παρουσία στη Συρία με τη Hayat Tahrir al-Sham (HTS), την ισλαμιστική ομάδα ανταρτών που ηγήθηκε της εκδίωξης του Assad και κατέχει την εξουσία. Ο ηγέτης της Ahmed al-Sharaa υπήρξε επικεφαλής ενός παρακλαδιού της τρομοκρατικής οργάνωσης Al-Qaeda.
Παρά τη συνεχιζόμενη στρατιωτική εκστρατεία στην Ουκρανία, οι ευρύτερες γεωστρατηγικές ανησυχίες της Ρωσίας σε περιοχές όπως η Λιβύη, το Σουδάν και η Κεντρική Αφρική στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην στρατιωτική υποδομή της στη Συρία. Η σημασία αυτών των βάσεων υπογραμμίζεται από τις υλικοτεχνικές και επιχειρησιακές προκλήσεις που θέτουν οι εναλλακτικές διαδρομές. Ειδήμονες στη ρωσική στρατιωτική στρατηγική υπογραμμίζουν τον κρίσιμο ρόλο της ρωσικής ναυτικής εγκατάστασης στην Tartus και της αεροπορικής βάσης στο Hmeimim. Συγκεκριμένα, οι περιορισμοί της Τουρκίας για τη διέλευση πολεμικών πλοίων από τα Στενά του Βοσπόρου επηρεάζουν σημαντικά την προβολή ναυτικής ισχύος στη Μεσόγειο.
Χωρίς τη ρωσική βάση στην Tartus, η μόνη εναλλακτική ναυτική οδός στην περιοχή για τη Ρωσία θα ήταν μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, η οποία δεν ενδείκνυται. Ομοίως, η απώλεια της αεροπορικής βάσης Khmeimim θα καθιστούσε τη Ρωσία εξαρτημένη από την εύνοια της Τουρκίας για την παροχή αεροπορικής υποστήριξης στις επιχειρήσεις της στην Αφρική, ένα σενάριο που θα υπονόμευε τη στρατηγική ανεξαρτησία και ευελιξία της Μόσχας. Συνεπώς, η απώλεια των στρατιωτικών βάσεων θα αποτελούσε σοβαρό πλήγμα για τη γεωπολιτική επιρροή της Ρωσίας.
Παράλληλα, σύμφωνα με ορισμένους παρατηρητές, η απώλεια της Συρίας ως στρατηγικού συμμάχου, δεν επηρεάζει δραματικά τις φιλοδοξίες και την περιφερειακή ισχύ της Ρωσίας. Ειδικότερα, μερικές από τις βασικές περιφερειακές σχέσεις της Ρωσίας, όπως το ενεργειακό εμπόριο με τα κράτη του Κόλπου και η πώληση μη στρατιωτικού πυρηνικού εξοπλισμού, δεν θα διακυβευτούν από την πολιτική ρευστότητα στη Συρία. Βέβαια, ακόμη και αν η Ρωσία απωλέσει τις στρατιωτικές της βάσεις, παραμένει μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και έχει συνυπογράψει το Ψήφισμα 2254 του ΟΗΕ, που περιγράφει την διαδικασία για την πολιτική μετάβαση της Συρίας. Συνεπώς, η Ρωσία εξακολουθεί να κατέχει εξέχουσα θέση στις διπλωματικές διεργασίες, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο της ως ρυθμιστικός παράγοντας για το μέλλον της Συρίας.
Ο ρόλος της ουκρανικής αντίστασης
Η κλιμακούμενη σύγκρουση στην Ουκρανία επηρέασε σημαντικά την παρουσία της Ρωσίας στη Συρία και την υποστήριξή της προς το καθεστώς Assad. Καθώς οι ρωσικοί στρατιωτικοί και πολιτικοί πόροι δεσμεύονται εντατικότερα με σκοπό την καταστολή της ουκρανικής αντίστασης, οι γεωπολιτικές συνέπειες της μετατόπισης των προτεραιοτήτων της Ρωσίας συνέδραμαν στην ανατροπή της αυταρχικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με τον επικεφαλή της ουκρανικής προεδρικής διοίκησης, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αποδυναμώσει δραστικά τις στρατιωτικές και διπλωματικές δυνατότητες της Ρωσίας. Τα δημοσιευμένα δεδομένα από το ουκρανικό Υπουργείο Άμυνας αποκαλύπτουν ότι η Ρωσία έχει υποστεί σημαντικές απώλειες σε στρατιωτικό προσωπικό και αποδεκατισμό των οπλικών και αμυντικών συστημάτων της. Κατά συνέπεια, η χώρα δεν ήταν πλέον σε θέση να προμηθεύει επαρκώς τις στρατιωτικές της βάσεις στη Συρία ή να παρέχει στον Assad στρατιωτική υποστήριξη. Άλλωστε, οι διεθνείς κυρώσεις κατά της Ρωσίας από τη Δύση, που στοχεύουν βασικούς τομείς της στρατιωτικής παραγωγής και τεχνολογίας, περιορίζουν την εισαγωγή όπλων και συναφών εξαρτημάτων και συνακόλουθα την εξαγωγή προηγμένων οπλικών συστημάτων.
Ενδεδειγμένη στάση των ΗΠΑ για περιορισμό ρωσικής επιρροής
Καθώς επίκειται η ανάληψη της αμερικανικής προεδρίας από τον Donald Trump, εγείρονται ερωτήματα αναφορικά με την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στη Συρία μετά την ανατροπή του Assad. Επί του παρόντος, η HTS καταβάλλει προσπάθειες ενίσχυσης του κύρους της και καλλιέργειας στρατηγικών σχέσεων στο εσωτερικό της Συρίας και διεθνώς. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να δράσουν άμεσα και στρατηγικά με σκοπό τη διασφάλιση της μετάβασης της χώρας προς ένα σταθερό και δημοκρατικό σύστημα, αξιοποιώντας διπλωματικά, οικονομικά και πολιτικά μέσα. Η διπλωματική αναγνώριση στην αναδυόμενη κυβέρνηση, υπό την προϋπόθεση δέσμευσής της για ειρηνική μετάβαση, δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και η προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας συνιστούν μερικά μέτρα προσέγγισης της HTS ως στρατηγικού εταίρου.
Η αποτυχία συνεργασίας των ΗΠΑ με τη νέα ηγεσία της Συρίας εγκυμονεί κινδύνους. Η HTS δύναται να ριζοσπαστικοποιηθεί περαιτέρω εάν δεν υπόκειται σε διεθνείς ελέγχους, ενώ υφίσταται πρόσφορο έδαφος συνεργασίας της Ρωσίας και του Ιράν με τη νέα συριακή κυβέρνηση, παραμερίζοντας τις ΗΠΑ από ευκαιρίες διπλωματίας, εμπορικών συμφωνιών και αλληλοϋποστήριξης. Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην υπερεκτιμηθεί η παρούσα μετριοπάθεια της HTS, δεδομένου ότι η ομάδα δεν αποτελεί προπύργιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και η πολιτική της εξέλιξη βρίσκεται στο μεταίχμιο. Φαίνεται, βέβαια, ότι επιδιώκει ενεργά τη συνεργασία με τη διεθνή κοινότητα, άρα αν είναι πραγματικά ανοικτή σε διάλογο και μεταρρυθμίσεις, οι ΗΠΑ θα πρέπει να επιδιώξουν τη δέσμευση αντί του αποκλεισμού. Έτσι, θα προωθηθεί η σταθερότητα και δημοκρατία στη Μέση Ανατολή, περιορίζοντας την ιρανική και ρωσική επιρροή στην περιοχή.
Η πτώση του καθεστώτος Assad σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής για τη ρωσική επιρροή στη Μέση Ανατολή, αλλά δεν αποτελεί ακόμη γεωστρατηγική ήττα για τη Ρωσία. Αν και η διάβρωση της θέσης της στη Συρία απειλεί την προσεκτικά καλλιεργημένη εικόνα της ως αξιόπιστου συμμάχου απέναντι στις δυτικές επεμβάσεις και τη διατήρηση των στρατιωτικών της ερεισμάτων, η ικανότητα της να αναπροσαρμόζει τις πολιτικές της θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει τη δυναμική ισχύος της στην περιοχή. Εντούτοις, η στρατηγική θέση της Ρωσίας θα εξαρτηθεί από την εξωτερική πολιτική παγκόσμιων και περιφερειακών παραγόντων απέναντι στο νέο status quo. Θα εκμεταλλευτούν τη φαινομενική υποχώρηση της Ρωσίας για να ενισχύσουν την παρουσία τους ή θα επιτρέψουν ακούσια στη Μόσχα να επανεδραιώσει την επιρροή της στη Συρία;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A blow to Putin’s prestige: What al-Assad’s fall means for Russia, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Al-Assad’s fall: A blow to Russia’s influence and the shifting dynamics in Syria, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- A US blueprint for Syria’s fragile transition, Atlantic Council, διαθέσιμο εδώ
- Did Assad’s Fall in Syria Really Weaken Russia?, The Washington Institute, διαθέσιμο εδώ
