Της Ελένης Καραγιάννη,
Στις 16 Δεκεμβρίου, το Instagram του —ανέκαθεν αμφιλεγόμενου— Banksy έδωσε αυτό το κίνητρο, που χρειάζονταν σε σχεδόν 5.000 χρήστες για πολιτική, κοινωνική και καλλιτεχνική συζήτηση. Πώς; Με το γνωστό του τρόπο, αυτόν που πάντα προκαλεί την ανταλλαγή σχολίων γύρω του: Aνεβάζοντας μία φωτογραφία ενός έργου του, χωρίς λεζάντα, χωρίς τοποθεσία, χωρίς τίποτα που να δίνει στο κοινό ένα hint να εξηγήσει ή έστω να φανταστεί την ερμηνεία του.
Ο λόγος για το έργο που απεικονίζει μία γυναίκα, η οποία θηλάζει ένα βρέφος με το στήθος της να το διαπερνά ένας σωλήνας που θυμίζει σφαίρα, ή κάτι παρόμοιο, ενώ στο βρέφος απεικονίζεται εμφανώς μια έκφραση δυσφορίας. Η όλη σκηνή προσομοιάζει απείρως στην εικόνα της Παναγίας, η οποία κρατά αγκαλιά τον Χριστό.
Να σημειωθεί κάπου εδώ πως αυτό το έργο ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα του Banksy, καθώς δεν πρόκειται για τοιχογραφία (graffity), αλλά για σχέδιο πάνω σ’ ένα κομμάτι μέταλλο, για το οποίο πηγές λένε πως είχε δοθεί προς πώληση το Φεβρουάριο.
Η εικόνα θα σας δώσει καλύτερη οπτική και μπορείτε, βλέποντάς τη, να σκεφτείτε χίλια δύο πράγματα, που θα σας έκαναν νόημα γι’ αυτήν. Αυτό συμβαίνει, άλλωστε, πάντα με τα έργα του Banksy, αλλά και αυτός είναι, εν γένει, ο αυτοσκοπός της τέχνης και της δημιουργίας, η αμφιταλάντευση, η διάνοιξη ερμηνειών και συζητήσεων, η παραγωγή σημαντικού (ή και ασήμαντου) λόγου.
Κάτω από το συγκεκριμένο ποστ εμφανίστηκαν πολλά σχόλια, που αναφέρονταν σε διάφορες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της σύγχρονης ζωής. Άλλοι μίλησαν για τη θρησκεία, άλλοι για το γιορτινό κλίμα και τον καταναλωτισμό, πολλοί για την εμπόλεμη κατάσταση στην Παλαιστίνη, πιο λίγοι για την εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία. Είναι, πράγματι, μια εικόνα που δεν ξέρεις πώς να την ερμηνεύσεις, γιατί ο Banksy συνηθίζει να αναφέρεται σ’ όλα αυτά τα θέματα —θυμηθείτε τοιχογραφίες, όπως η Toxic Mary, η Jesus with Shopping Bags κ.α. Αυτό είναι, άλλωστε, και το κίνητρο του δημιουργού, ο οποίος αρνείται πεισματικά να αφήνει κάποιο σημάδι, που να προδίδει το ακριβές νόημα.
Ωστόσο, θα προσπαθήσουμε να πιάσουμε το νήμα αυτό από την αρχή και, πού ξέρετε, ίσως καταφέρουμε κάπως να το ξεμπλέξουμε. Ή αν δεν γίνει αυτό, τουλάχιστον θα έχει καταγραφεί άλλη μία προσπάθεια ερμηνείας αυτής της τόσο πολυπαραγοντικής εικόνας.
Νούμερο ένα στοιχείο που μας προβληματίζει —ή μας διαφωτίζει— είναι η χρονική στιγμή που εμφανίστηκε αυτή η φωτογραφία στο ίντερνετ. Και αυτό το στοιχείο είναι διττό. Αφενός, ο Banksy την ανέβασε λίγες ημέρες πριν τα Χριστούγεννα, γεγονός που σε συνδυασμό και με την απεικόνιση, η οποία θυμίζει «θρησκευτική» σκηνή, είναι άξιο προβληματισμού… Πέραν τούτου, ο καλλιτέχνης έχει δείξει ξανά στο παρελθόν πως οι γιορτές αποτελούν περίοδο, κατά την οποία του αρέσει να απασχολεί τα μέσα. Πέρυσι, είχε εμφανίσει το μετέπειτα επονομαζόμενο έργο “Stop War”, το οποίο απεικόνιζε τρία drones σ’ ένα STOP κάπου στο Λονδίνο.
Η περίοδος των γιορτών μπορεί να αποτελεί ιδιαίτερη περίοδο για τον Banksy, που είναι ένας δημιουργός, ο οποίος στοχεύει στην αφύπνιση και τη συνειδησιακή αναταραχή. Αυτό, γιατί, τότε είναι που οι άνθρωποι, κάπως χαλαρώνουμε, κάπως ενδίδουμε στις καταναλωτικές μας συνήθειες, αλλά και τα μέσα κάπως σταματούν τις «άλλες» ειδήσεις και, όλο, αναφέρουν την τάδε χριστουγεννιάτικη αγορά ή τη δείνα εκδήλωση κ.α. Ίσως, με μία τέτοια πράξη ο Banksy να προσπάθησε, κατά κάποιον τρόπο, να μας θυμίσει πως ακόμα και μέσα στις γιορτές τα προβλήματα παραμένουν προβλήματα, οι συνθήκες δεν αλλοιώνονται και ο νους μας δεν πρέπει να εμποτίζεται με λαμπάκια, που φωτίζουν την κοινωνική και πολιτική μας λήθη.
Αν αφιερώσουμε ολόκληρη την εικόνα στην εμπόλεμη κατάσταση στην Παλαιστίνη ή την Ουκρανία θα μπορούσαμε να σκεφτούμε πως το γεγονός ότι δημοσιεύτηκε εκείνη την ημέρα επιδεικνύει την απουσία «γιορτινής» εκεχειρίας, την αφύπνιση μας σχετικά με τις δυσκολίες των αμάχων στην περιοχή εκείνη και γενικά, να μας θυμίσει πως ο πόλεμος δεν σταμάτησε. Θα μπορούσε να είναι και ένα σήμα ευγνωμοσύνης, σα να μας «παρακαλά» να σταματήσουμε να αγχωνόμαστε ή να μελαγχολούμε μέσα στις γιορτές, εφόσον στον κόσμο υπάρχει και αυτή η πλευρά!
Αφετέρου, η χρονική περίοδος της δημοσίευσης είναι σημαντική και για άλλο λόγο: μία εβδομάδα μετά την αφαίρεση του έργου του στη Brick Lane στο Λονδίνο. Το έργο αυτό απεικόνιζε τρεις μαϊμούδες που κρέμονταν από τη γέφυρα και ανήκε στη σειρά του Banksy με θεματολογία τα ζώα, η οποία τον απασχόλησε για μεγάλο διάστημα. Μάλιστα, το έργο που δημοσίευσε στις 16\12 ήταν το πρώτο έργο που δεν απεικόνιζε ζώα και το έργο του που έσπασε την «αδράνεια» του Φθινοπώρου. Ίσως μ’ αυτήν την εμφάνιση, αμέσως μετά την αφαίρεση του άλλου έργου να ήθελε να υπενθυμίσει στους υπεύθυνους πως όσο κι αν κατεβάζουν έργα του, όσο κι αν τον «πολεμούν», εκείνος δε θα σταματήσει και δε θα «κατέβει» ποτέ.
Νούμερο δύο ζήτημα προς εξέταση είναι τελικά τί ήθελε να πει ο καλλιτέχνης;! Να μιλούσε, άραγε, για τον πόλεμο; Για τον καταναλωτισμό; Να καυτηρίαζε την αντίθεση του δυτικού κόσμου που γιορτάζει τα Χριστούγεννα και του «άλλου» κόσμου που δεν γιορτάζει παρά μόνο τη φτώχεια; Να καυτηρίαζε τις χριστιανικές αξίες και πεποιθήσεις, που αφενός προστάζουν «Αγαπάτε Αλλήλλους» και αφετέρου αφήνουν το θάνατο να παρελαύνει στη Μέση Ανατολή ή στην Ουκρανία; Ή, άραγε, να μας έλεγε κάτι τελείως διαφορετικό; Μήπως έθιξε το ζήτημα της μητρότητας; Μήπως έθιξε το ζήτημα των Social Media και των μητέρων που διαγωνίζονται για το ποια θα πάρει το βραβείο της καλύτερης, ενώ «ταϊζουν» τα παιδιά τους με «κενό αέρος»;
Δεν ξέρω και, ίσως, ούτε και ο ίδιος ο Banksy δεν ήξερε τι ήθελε απ’ όλα να μας παροτρύνει να σκεφτούμε. Μπορεί τίποτα από όλα αυτά, μπορεί τα πάντα, μπορεί και κάτι εντελώς ανοίκειο. Ο καθένας μπορεί να ερμηνεύσει όπως θέλει, να διαβάσει το μήνυμα που θέλει να διαβάσει, να ακούσει την ιστορία που του λείπει ή που του αρέσει. Δεν είμαστε εδώ για να βρούμε το μεγάλο μυστικό. Η τέχνη δεν είναι ένας κρυμμένος θησαυρός, δεν είναι πηγή χρυσού που εναγωνίως πρέπει να βρούμε το δρόμο γι’ αυτή, ούτε οι δημιουργοί είναι Χάνσελ και Γκρέτελ να μας αφήνουν θρύμματα στοιχείων, ώστε να φτάσουμε στο μοναδικό προορισμό. Γιατί, πολύ απλά, δεν υπάρχει ένας προορισμός. Υπάρχουν τόσες ματιές όσα και μάτια.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, αξίζει να δώσουμε τα εύσημα για ακόμα μια φορά στον Banksy, που μας δίνει όλες αυτές τις αφορμές, τις αφορμές να σκεφτόμαστε, να αναρωτιόμαστε, να συνδιαλεγόμαστε και να αναζητάμε νοήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- New Banksy ‘Mother and Child’ Instagram Post, myartbroker.com, διαθέσιμο εδώ
- Banksy’s latest artwork sparks debate over relation with Gaza war, albawaba.com, διαθέσιμο εδώ
- Banksy’s ‘London Zoo’: Everything you need to know…, extraordinaryobjects.co.uk, διαθέσιμο εδώ
