Της Έλενας Μπασατή,
Η Clarice Lispector γεννήθηκε στο Τσελτσενίκ της Ουκρανίας το 1920 και ήταν η νεότερη κόρη μιας εβραϊκής οικογένειας. Σε ηλικία 2 ετών μεταναστεύει με τους γονείς και τις αδελφές της στη Βραζιλία εξαιτίας του ρωσικού Εμφυλίου και των αντισημιτικών πογκρόμ. Το 1943 παντρεύεται το διπλωμάτη, Maury Gurgel Valente, και μαζί αποκτούν δύο γιους. Το ζευγάρι μεταναστεύει σε πολλά μέρη του κόσμου, όπως στην Ιταλία, την Ελβετία και τις ΗΠΑ. Ακολούθησε το διαζύγιο του ζεύγους και η μετακόμιση της συγγραφέως με τους δυο γιους της πίσω στη Βραζιλία. Το λογοτεχνικό της έργο είναι σπουδαίο και απαρτίζεται από τουλάχιστον 85 ιστορίες μικρού μήκους, 9 νουβέλες, 5 βιβλία για παιδιά, αμέτρητα άρθρα σε εφημερίδες και επιστολές.
Ο Βραζιλιάνος συγγραφέας, José Castello, θυμάται το σχολιασμό του επίσης συγγραφέα Otto Lara Resende σχετικά με τη Lispector: «Αυτό που κάνει δεν είναι λογοτεχνία αλλά μαγεία». Σε μια συνάντησή της με τον Castello, όταν εκείνος τη ρώτησε «Γιατί γράφετε;», η Lispector απάντησε με τη δική της ερώτηση: «Γιατί πίνετε νερό;». Με αυτήν την απάντηση, τόνισε ότι η γραφή ήταν για εκείνη ζήτημα επιβίωσης τόσο αναγκαίο όσο το νερό για τη ζωή. Η ίδια δήλωνε πως όσο υπάρχουν αναπάντητα ερωτήματα τόσο θα συνεχίζει να γράφει.
Το ύφος της Lispector χαρακτηριζόταν από μια ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας, η οποία ανέτρεπε τις συμβατικές λογοτεχνικές φόρμες. Συχνά παραβίαζε κανόνες της γραμματικής, δημιουργούσε ανορθόδοξες συντακτικές δομές και πειραματιζόταν με γλωσσικές αναδιατάξεις, οι οποίες άφηναν το κείμενο ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες. Η γραφή της κατέχει μία μουσικότητα, αφού η συγγραφέας συνήθιζε να χρησιμοποιεί επαναλήψεις, ρυθμούς και διακοπές, που έμοιαζαν περισσότερο με μουσικές συνθέσεις παρά με παραδοσιακή αφήγηση. Μπορεί κανείς να τολμήσει να πει ότι οι προτάσεις της ταίριαζαν, όπως οι νότες στο πεντάγραμμο. Επιπλέον, η Clarice Lispector είχε την τάση να προσδίδει στο απλό και καθημερινό ένα μυστικισμό και μία ιερότητα, παράδειγμα αποτελεί η φράση της «γράφω, όπως αναπνέω». Η γραφή της απαιτούσε την ενεργή συμμετοχή του αναγνώστη, καλώντας τον να εξερευνήσει τα βάθη της ανθρώπινης εμπειρίας.
Το περιεχόμενο των έργων της ήταν αφαιρετικό και εσωτερικό, καθότι έμοιαζε περισσότερο με μια χαοτική ροή των σκέψεων της παρά με αφήγηση ιστορίας. Σε αρκετές περιπτώσεις, η πλοκή δεν ακολουθούσε μια γραμμική σειρά γεγονότων, αλλά εξερευνούσε βαθύτερα ζητήματα σχετικά με την ύπαρξη, την ανθρώπινή συνείδηση και εμπειρία, γι’ αυτό και αρκετοί ειδικοί τολμούν να αποδώσουν στο έργο της φιλοσοφικό χαρακτήρα. Παρόλα αυτά, είναι οριακά ανέφικτο να περιορίσουν τη συγγραφέα σε μια κατηγορία. Το έργο της “Água Viva” αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του μοναδικού της ύφους και της χαοτικής και αφηρημένης γραφής της. Το βιβλίο θεωρείται ένα από τα πιο φιλοσοφικά της έργα, με έντονο υπαρξιακό χαρακτήρα. Η Clarice δεν αφηγείται μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, αλλά αντ’ αυτού εστιάζει στη στιγμή, στη συνείδηση που παρατηρεί και στον αναστοχασμό για την τέχνη της γραφής.
Το “Água Viva” είναι ένα από τα έργα που επηρέασαν βαθιά αναγνώστες και συγγραφείς, όπως τον Caio Fernando Abreu, ο οποίος ανέφερε ότι διάβασε το βιβλίο τουλάχιστον 111 φορές.
Αντίθετα, η Καναδή συγγραφέας και ακαδημαϊκός, Claire Varin, που έχει μελετήσει βαθιά το συγγραφικό έργο της Βραζιλιάνας συγγραφέας, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «μοναδικός τρόπος να κατανοήσει κανείς τη Lispector είναι να ταυτιστεί μαζί της, να γίνει η ίδια η Lispector». Η Varin περιγράφει αυτή την προσέγγιση ως «τηλεπαθητική μέθοδο», βασισμένη στη βαθιά, σχεδόν μυστικιστική σύνδεση ανάμεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη.
Η Clarice Lispector υπήρξε μία μοναδική μορφή της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με γραφή που ξεπερνούσε τα παραδοσιακά όρια της αφήγησης και της γλώσσας. Μέσα από την αφηρημένη, φιλοσοφική της προσέγγιση, τη μοναδική και ασυμβίβαστη χρήση της γλώσσας κατάφερε να φέρει τον αναγνώστη σε επαφή με τα πιο βαθιά και αχαρτογράφητα μονοπάτια της ανθρώπινης συνείδησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Lost Interview with Clarice Lispector, newyorker.com, διαθέσιμο εδώ
- Overlooked No More: Clarice Lispector, Novelist who captivated Brazil, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
