Ψυχοπαθολογία και Εγκληματικότητα: Μια σύγχρονη ματιά

Του Γιώργου Γκέργκη, 

Η σύνδεση της ψυχοπαθολογίας με την εγκληματικότητα αποτελεί ένα θέμα που προκαλεί συχνά έντονες συζητήσεις και διχογνωμίες. Παρά τη συχνή προβολή αρνητικών στερεοτύπων, η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι τα πράγματα είναι πιο σύνθετα από ό,τι παρουσιάζονται. Το άρθρο αυτό εξετάζει πώς ιστορικά δεδομένα, σύγχρονες μελέτες και κοινωνικές αντιλήψεις έχουν διαμορφώσει την κατανόησή μας για το θέμα, ενώ επιχειρεί να αποδομήσει το στίγμα που συχνά συνοδεύει τα άτομα με ψυχικές διαταραχές.

Ιστορική Αναδρομή: Από τις αρχικές θεωρίες στη σύγχρονη επιστήμη

Η ιδέα ότι η ψυχική ασθένεια μπορεί να συνδέεται με την εγκληματική συμπεριφορά έχει τις ρίζες της σε θεωρίες του 19ου αιώνα. Ο Cesare Lombroso, Ιταλός εγκληματολόγος, υποστήριξε ότι η εγκληματικότητα είναι προϊόν βιολογικών και ψυχολογικών χαρακτηριστικών που προδιαθέτουν ένα άτομο να παραβιάζει τους κοινωνικούς κανόνες.

Οι ιδέες αυτές, αν και επιστημονικά ατεκμηρίωτες, διαμόρφωσαν την πεποίθηση ότι οι ψυχικά ασθενείς είναι επικίνδυνοι. Με την πρόοδο της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας, αυτές οι θεωρίες άρχισαν να καταρρέουν, ενώ σήμερα, η έμφαση δίνεται σε παράγοντες, όπως το περιβάλλον, η κακοποίηση και οι τραυματικές εμπειρίες.

Τι λένε οι σύγχρονες έρευνες

Οι σύγχρονες έρευνες ρίχνουν φως στη σχέση ψυχικής ασθένειας και εγκληματικότητας, αποδομώντας στερεότυπα που συχνά συνδέουν την ψυχική διαταραχή με επικίνδυνη ή βίαιη συμπεριφορά. Τα δεδομένα υποδεικνύουν:

• Η πλειονότητα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές δεν είναι επικίνδυνη.
  • Έρευνα του Swanson και συνεργατών (2015) δείχνει ότι μόνο το 5%-10% των βίαιων εγκλημάτων συνδέεται με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια ή η διπολική διαταραχή. Η έρευνα επισημαίνει, επίσης, ότι η απουσία θεραπείας μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα δυσπροσαρμοστικής συμπεριφοράς.

• Ο ρόλος της κατάχρησης ουσιών.
  • Μελέτη του Fazel και συνεργατών (2009) κατέγραψε ότι η ταυτόχρονη χρήση ουσιών αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο βίαιης συμπεριφοράς. Εντούτοις, όταν εξαιρούνται οι χρήστες ουσιών, τα άτομα με ψυχικές διαταραχές έχουν παρόμοια επίπεδα εγκληματικότητας με το γενικό πληθυσμό.

• Θύματα αντί για δράστες.
  • Έρευνα του Teplin (2005) αποκαλύπτει ότι τα άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες είναι 10 φορές πιο πιθανό να πέσουν θύματα εγκληματικών ενεργειών από το να διαπράξουν τα ίδια εγκλήματα.
  • Αντίστοιχα, η μελέτη του Choe (2008) υπογραμμίζει ότι το 40%-50% των ατόμων με σοβαρές διαταραχές έχει υπάρξει στόχος σωματικής ή λεκτικής κακοποίησης.

• Επίδραση της κοινωνικής στήριξης.
  • Μελέτες δείχνουν ότι η ύπαρξη θεραπείας και κοινωνικής υποστήριξης μειώνει κατά 80% την πιθανότητα εμπλοκής σε εγκληματικές δραστηριότητες (Hodgins, 2014).

Πού εντοπίζονται οι πιο συχνές συνδέσεις;

Παρά το γεγονός ότι η συσχέτιση μεταξύ ψυχικών διαταραχών και εγκληματικότητας είναι μικρή, γύρω στο 10%, ορισμένες διαταραχές έχουν μεγαλύτερη σύνδεση με εγκληματικές συμπεριφορές. Οι διαταραχές αυτές περιλαμβάνουν:

1. Σχιζοφρένεια: Η σχιζοφρένεια, σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για βίαιες συμπεριφορές, ειδικά όταν δεν υπάρχει κατάλληλη θεραπεία ή όταν υπάρχει σοβαρή αποδιοργάνωση. Η σύνδεση αυτή δεν είναι απόλυτη, αλλά ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η παράνοια και οι ψευδαισθήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε επιθετική αντίδραση σε άτομα που αντιλαμβάνονται απειλή από το περιβάλλον τους.
2. Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας: Οι άνθρωποι με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (γνωστή και ως κοινωνιοπάθεια) τείνουν να έχουν αναισθησία στα συναισθήματα των άλλων και παραβιάζουν συνεχώς τους κοινωνικούς κανόνες. Αυτή η διαταραχή σχετίζεται συχνά με εγκλήματα όπως κλοπές, απάτες και ακόμη και βίαιες επιθέσεις, καθώς τα άτομα αυτά συχνά επιδεικνύουν έλλειψη ενσυναίσθησης και αναστολών.
3. Διπολική Διαταραχή: Τα άτομα με διπολική διαταραχή, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται σε μανιακή φάση, ενδέχεται να αναπτύξουν αυξημένη επιθετικότητα ή επικίνδυνες συμπεριφορές. Η μανία, με τα χαρακτηριστικά της υπερδραστηριότητας, της επιθυμίας για αυξημένη επικινδυνότητα και της μειωμένης κρίσης, μπορεί να οδηγήσει σε αποφάσεις ή πράξεις που διαταράσσουν την κοινωνική τάξη.
4. Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (BPD): Η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από έντονες αλλαγές στη διάθεση, ασταθείς σχέσεις και συναισθηματική αστάθεια. Τα άτομα με BPD συχνά έχουν έντονο φόβο της απόρριψης και μπορεί να εκδηλώσουν επιθετικότητα ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ως απάντηση στις συναισθηματικές εντάσεις. Η διαταραχή αυτή συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για αυτοτραυματισμούς ή επιθετική συμπεριφορά απέναντι σε άλλους.

Η σημασία της κατανόησης 

Το να αποσυνδέσουμε την ψυχική ασθένεια από τη βία και την εγκληματικότητα είναι κρίσιμο για τη μείωση του στιγματισμού και την προώθηση της κοινωνικής αποδοχής. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι:

1. Η ψυχική ασθένεια δεν καθορίζει το άτομο. Οι ψυχικά ασθενείς είναι, πρώτα απ’ όλα, άνθρωποι με τις δικές τους μοναδικές ιστορίες, συναισθήματα και δυνατότητες.
2. Ο στιγματισμός ενισχύει τον αποκλεισμό. Οι παρανοήσεις οδηγούν σε κοινωνική περιθωριοποίηση, μειώνοντας τις ευκαιρίες των ψυχικά ασθενών να ζήσουν μια φυσιολογική και παραγωγική ζωή.
3. Η ευαισθητοποίηση μπορεί να φέρει αλλαγή. Μέσα από εκπαίδευση και ανοιχτό διάλογο, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα με ψυχικές διαταραχές και να συμβάλουμε στη δημιουργία ενός πιο συμπεριληπτικού κόσμου.

Συμπέρασμα

Η σύνδεση μεταξύ ψυχικών διαταραχών και εγκληματικότητας παραμένει ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα. Αν και οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι το ποσοστό των εγκλημάτων που συνδέονται με ψυχικές διαταραχές είναι μικρό (περίπου 10%), ορισμένες διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, η αντικοινωνική και η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, παρουσιάζουν ισχυρότερη συσχέτιση με τη βίαιη συμπεριφορά. Παρά τη συσχέτιση αυτή, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η πλειονότητα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές δεν είναι επικίνδυνη για τους άλλους και οι ψυχικές διαταραχές από μόνες τους δεν οδηγούν στην εγκληματικότητα.

Η κοινωνική υποστήριξη, η σωστή διάγνωση και η κατάλληλη θεραπεία είναι καθοριστικοί παράγοντες για την αποτροπή αρνητικών εκβάσεων. Συνεπώς, αντί να ενισχύουμε τα στερεότυπα που συνδέουν τη ψυχική ασθένεια με την εγκληματικότητα, πρέπει να επικεντρωθούμε στην παροχή της απαραίτητης φροντίδας και υποστήριξης στους ανθρώπους που πλήττονται από τέτοιες διαταραχές, έτσι ώστε να μειώσουμε την πιθανότητα βίαιων συμπεριφορών και να προάγουμε την κοινωνική τους ένταξη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Psychopathology as a Mediator of Antisocial and Criminal Behavior, ScienceDirect, διαθέσιμο εδώ
• Psychopathology and Crime Causation: Insanity or Excuse?, Fidei et Veritatis, διαθέσιμο εδώ
• Biological explanations of criminal behavior, Taylor & Francis, διαθέσιμο εδώ