Της Χριστίνα Σεφθελή,
Ο ορισμός του φασισμού
Ο φασισμός είναι μια ριζοσπαστική μορφή του εθνικισμού. Αρχικά, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του φασισμού είναι ο φιλοσοφικός ιδεολογισμός, που χαρακτηρίζεται από την υποταγή του ατόμου στο κράτος, τον ακτιβισμό, τη συγχώνευση θρησκείας και ιδεολογίας και οι τελετουργίες ως ιεροποιημένες πολιτικές πράξεις, τη θέληση για νόημα από τη φασιστική φιλοσοφία και την παλιγγενεσία.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του φασισμού είναι η ισχύς της βούλησης, που χαρακτηρίζεται από τη λατρεία του τρόμου και της βίας εις βάρος της ελευθερίας έκφρασης του πολιτικού λόγου. O φασισμός, δηλαδή, είναι κατά του κοινοβουλευτικού πολυκομματικού πλουραλισμού.
Επίσης, ο φασισμός χαρακτηρίζεται από τον βιταλισμό, δηλαδή τη ζωτικότητα ενός έθνους, όπως για παράδειγμα, ο Χίτλερ αναζητούσε τον ζωτικό χώρο στα ανατολικά για την επιβίωση της Άριας φυλής. Επομένως, ο βιταλισμός στον φασισμό είναι η αναζήτηση ενός ζωτικού χώρου για την επιβίωση ενός έθνους εις βάρος ενός άλλου και χαρακτηρίζεται από τον κοινωνικό δαρβινισμό.
Έπειτα, στον φασισμό προστίθεται και ο μυστικισμός, όπου παρατηρείται η μαζοποίηση της κοινωνίας στο όνομα της εθνικής ενότητας, ως αποτελέσματα των δεισιδαιμονιών και των στερεοτύπων, και υπάρχει έντονα ο μεσσιανισμός, που παρουσιάζεται ο αρχηγός ενός έθνους ως σωτήρας. Επίσης, η προσωπολατρία σ’ αυτά τα καθεστώτα είναι πολύ συχνό φαινόμενο, με τον ηγέτη του καθεστώτος να προβάλλεται ως το πρότυπο του έθνους. Γενικά, ο μυστικισμός συνδέεται άρρηκτα με την ισχύ της βούλησης, ενώ η μοναδική σωτήρια λύση του έθνους αποτυπώνεται στο πρόσωπο του ηγέτη. Τέλος, άλλο ένα χαρακτηριστικό του φασισμού είναι η ηθικιστική αντίληψη της στρατιωτικής βίας. Στόχος σε αυτή την περίπτωση είναι η δημιουργία μιας εθνικής αυτοκρατορίας, εξυμνώντας τις στρατιωτικές αξίες, με ακραίο το φασιστικό στοιχείο. Επομένως, γίνεται λόγος για ανωτερότητα του έθνους εις βάρος των υπολοίπων, με έμφαση στα κατορθώματα του ένδοξου παρελθόντος.
Τα δόγματα του φασισμού και οι περιοχές ανάπτυξής του κατά τον Μεσοπόλεμο
Οι πολιτιστικές αρχές του φασισμού είναι οι ιδέες του 19ου αιώνα και η πολιτιστική κρίση του “fin de siecle”. Ένα από τα κύρια δόγματα του φασισμού είναι ο έντονος εθνικισμός, που χαρακτηρίζεται από τον αλυτρωτισμό και τον σοβινισμό με τη θεωρία της ανάστασης παλαιών αυτοκρατοριών, όπως για παράδειγμα ο Μουσολίνι, που ήθελε να αναστήσει τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Ο μιλιταρισμός αποτελεί ένα άλλο χαρακτηριστικό δόγμα του φασισμού, που εξυμνεί τα στρατιωτικά κατορθώματα του ιστορικού παρελθόντος ενός έθνους, η στρατοκρατία του φασισμού δικαιολογείται με το όνομα της ενότητας του έθνους και επίσης προβάλλεται η στρατιωτική ισχύς ενός έθνους.
Ο διεθνής κοινωνικός δαρβινισμός στον φασισμό χαρακτηρίζεται από την ανωτερότητα μιας φυλής εις βάρος των άλλων, εφόσον σύμφωνα με τη θεωρία αυτήν, ο ισχυρότερος σωματικά και διανοητικά είναι αυτός, που θα επικρατήσει στο τέλος επί των αδύναμων και ο κοινωνικός δαρβινισμός παρατηρείται πιο πολύ με τον εθνικοσοσιαλισμό του Χίτλερ, όπου εξυμνείται η ανωτερότητα της νορδικής Άριας φυλής και πρέπει, σύμφωνα με το έργο «Αγών μου» του Χίτλερ, να επικρατήσει τις άλλες φυλές, οδηγώντας σε εγκλήματα κατά των Εβραίων, των Ρομά και άλλων.
Ο φασισμός είναι κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του πολυκομματικού πλουραλισμού. Ο φασισμός χαρακτηρίζεται από τον αντικοινοβουλευτισμό, καθώς είναι υπέρ του νόμου της πυγμής και πολεμά την ελευθερία του πολιτικού λόγου ως απειλή για τον φασισμό. Σύμφωνα με τη θεωρία του φασισμού, το κράτος είναι αυτόνομη οντότητα που πρέπει να υποτάσσονται σ’ αυτό με τη βία και τον τρόμο. Τα δικαιώματα του πολίτη αντικαθίστανται από τους στρατιωτικούς νόμους και την απόλυτη πειθαρχία στον ηγέτη του καθεστώτος. Ο λόγος που ο φασισμός είναι εναντίον του κοινοβουλευτισμού είναι η θεωρία της αντιπατριωτικής λειτουργίας του κοινοβουλευτισμού και δεν εξυπηρετεί το «καλό» του έθνους. Έτσι, αυτή η θεωρία είναι η αφορμή για την απολυταρχική και λαϊκίστική λειτουργία ενός φασιστικού καθεστώτος.
Τέλος, ένα από τα πιο βασικά δόγματα του φασισμού είναι ο αντικομμουνισμός. Η αιτία της αντικομμουνιστικής θεωρίας του φασισμού είναι η αντίληψη για τον Κομμουνισμό ως προδοτικό και αντεθνικό, σύμφωνα με την προπαγάνδα του φασισμού, ενώ η πραγματική αιτία είναι η εδραίωση του φασισμού εις βάρος των πολιτικών του αντιπάλων και στο γεγονός ότι ο φασισμός ήταν κατά της ταξικής πάλης και ήθελε να την αντικαταστήσει με την «εθνική» πάλη εναντίον των «εξωτερικών» εχθρών και με τον κομπορατισμό.
Οι χώρες εδραίωσης του φασισμού είναι η Ιταλία, η Γερμανία και η Ουγγαρία. Οι χώρες αυτές είτε ηττήθηκαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ήθελαν να πάρουν εκδίκηση για την ήττα και τους ταπεινωτικούς όρους ειρήνης (Γερμανία) είτε αδικήθηκαν στο μοίρασμα των εδαφών μεταξύ των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και είχαν κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα και ήθελαν μια δραστική λύση (Ιταλία). Και γι’ αυτό επικράτησε ο φασισμός σ αυτές τις χώρες.
Το “fin de siecle” σημαίνει το τέλος του αιώνα, είναι καλλιτεχνικό ρεύμα και χαρακτηρίζεται από τον εκφυλισμό, τον κυνισμό, την απαισιοδοξία και την πεποίθηση ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός βρίσκεται σε παρακμή. Αυτό παρατηρείται στη γαλλική τέχνη, όπου περιέχει τον συμβολισμό και τον μοντερνισμό και ήταν ενάντια στις αξίες του Διαφωτισμού και υποστήριζε τις αξίες του Ρομαντισμού, από όπου εμπνεύστηκε αργότερα ο Φασισμός.
Οι ιδέες του 19ου αιώνα, που αργότερα εμπνεύστηκε ο Φασισμός ως προς τη διαμόρφωσή του, ήταν αυτές του Νίτσε, που μιλά για τον «Υπεράνθρωπο», που ήταν κατά του υλισμού και του ορθολογισμού της σύγχρονης δημοκρατίας και του κολεκτιβισμού και υμνούσε τη θέληση της δύναμης και κήρυττε τη μεταρσίωση όλων των αξιών. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτή του Γκομπινό, η οποία διέκρινε τις φυλές και υποστήριζε ότι η λευκή φυλή είναι ανώτερη από τις υπόλοιπες. Αυτή η άποψη υιοθετήθηκε και από άλλους θεωρητικούς του φυλετισμού, όπως ο Λαπούζ, Τσάμπερλεϊν κ.α., εμπλουτίστηκε με τον αντισημιτισμό θεωρώντας τους Εβραίους ως εχθρούς της λευκής φυλής, με τους οπαδούς της φυλετικής αντίληψης να βρίσκονται στις ΗΠΑ, την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία.
Οι πολιτιστικές αλλαγές του “fin de siecle” επηρέασαν τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, τη Ρωσία και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Επομένως, οι ιδέες αυτές και το πνεύμα του “fin de siecle” αποτελούν τις ρίζες του φασισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σ.Τ Πέιν (2000), Η Ιστορία του φασισμού 1919-1945, Αθήνα: εκδ. Φιλίστωρ
- Sternhell Zeev (2021), Η Φασιστική Ιδεολογία, εκδ. Έξοδος
- Η γέννηση του Φασισμού, opencourses.auth.gr, διαθέσιμο εδώ
- Φασισμός, foundation.parliament.gr, διαθέσιμο εδώ
