Της Βασιλικής Χαραλάμπους,
Ένα από τα διαχρονικότερα ζητήματα της οικονομικής επιστήμης, στο οποίο αυτή καλείται να δώσει λύσεις, είναι η ανεπάρκεια των οικονομικών πόρων —οι οποίοι είναι πεπερασμένοι— για την ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπου. Κοινός τόπος αποτελεί η ζέση προς τη βέλτιστη αξιοποίηση των οικονομικών πόρων με στόχο τη μέγιστη ικανοποίηση του οικονομικού οφέλους σε συνδυασμό με την προώθηση της ατομικής και κοινωνικής ευημερίας.
Ως βέλτιστη ικανοποίηση των οικονομικών πόρων εννοείται «κάθε επιλογή του οικονομικού υποκειμένου ακόμη κι αν εν στενή εννοία αυτή δεν παρουσιάζει εμφανή οικονομικό χαρακτήρα». Παρ’ όλα αυτά, ακόμη κι αν ο στόχος προς βέλτιστη ικανοποίηση των πόρων είναι κοινός, η προσέγγιση διαφέρει, με απότοκο τη δημιουργία δύο μεγάλων αντικρουόμενων θεωριών.
Με βάση την κρατούσα στην οικονομική επιστήμη θεωρία της ορθολογικής επιλογής, (Rational Choice Theory), το υποκείμενο εμφορούμενο από ιδιοτελή κίνητρα μπορεί να προβαίνει στις κατάλληλες επιλογές απόρροια του οποίου θα είναι το ατομικό και κοινωνικό όφελος. Όπως καθίσταται σαφές, το άτομο —ως homo economicus— ναι μεν προβαίνει στην επιλογή με βάση εσωτερικές προτιμήσεις κι υποκείμενο σε εξωγενείς περιορισμούς, έχει την ικανότητα να προβεί σε μια ορθολογική συνειδητή επιλογή η οποία διακρίνεται από συστηματικότητα κι αποτελεί προϊόν πλήρους αξιολόγησης. Ο ορθολογικός, λοιπόν, επενδυτής διενεργεί μία στάθμιση κόστους-οφέλους εκλαμβάνοντας το μοντέλο ως ένα σύνολο υποθέσεων, οι οποίες θα πρέπει να επαληθεύονται μέσω εμπειρικών μελετών. Ακόμα και στην περίπτωση, όμως, που λάβουν χώρα ανορθολογικές επιλογές μέσω μιας διαδικασίας αυτοδιόρθωσης, το μοντέλο μακροπρόθεσμα επανέρχεται στο ορθολογικό πρότυπο. Για τον λόγο αυτό, δεν καθίσταται αναγκαία η εξωγενής διόρθωση μέσω μιας νομοθετικής παρέμβασης, η οποία ενδέχεται να οδηγήσει σε στρεβλώσεις.
Αντίθετη στην ως άνω περιγραφείσα θεωρία, βρίσκεται η Behavioral Decesion Theory. Σύμφωνα με αυτή, το άτομο δεν είναι σε θέση πάντοτε να λαμβάνει τις πλέον ενδεδειγμένες κι αποτελεσματικές αποφάσεις, είτε εξαιτίας της ανεπαρκούς πληροφόρησης, είτε εξαιτίας της πλημμελούς επεξεργασίας των δεδομένων, είτε ακόμη λόγω της έλλειψης συστημικότητας των επιλογών του, με αποτέλεσμα μια εξωγενής νομοθετική ρύθμιση να καθίσταται αναγκαία, ούτως ώστε να επενεργήσει διορθωτικά πάνω στα σφάλματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Μεταφέροντας το μείζον ζήτημα και τις ανωτέρω θεωρίες στον χώρο της κεφαλαιαγοράς, χώρος που κατ΄εξοχήν λαμβάνει οικονομικές αποφάσεις, παρατηρούμε ότι το ορθολογικό άτομο παίρνει τη μορφή του ορθολογικού επενδυτή. Εδώ ο ορθολογικός επενδυτής θεωρείται ως «το έξυπνο χρήμα», αυτός που διαμορφώνει πλήρως ορθολογικά τις προσδοκίες του σχετικά με την απόδοση των μετοχών, εν αντιθέσει με τους μη ορθολογικούς, οι οποία άγονται από ψυχικά και ψυχολογικά κριτήρια. Η συμπεριφορική έχει ήδη αποδείξει ότι όταν οι ορθολογικοί επενδυτές αλληλοεπιδρούν με τους μη ορθολογικούς, οι ορθολογικοί επιδρούν στις τιμές των χρεογράφων, ενώ μάλιστα η ψυχολογία, η ασύμμετρη πληροφόρηση κι οι προκαταλήψεις πολλές φορές μπορεί να οδηγούν σε αναποτελεσματικές αγορές των μη ορθολογικών επενδυτών.
Επανερχόμενοι, όμως, στο ζήτημα της κεφαλαιαγοράς, το δίκαιο κεφαλαιαγοράς θέτει ως βασική αρχή την πεποίθηση ότι μια νομοθετική πρόβλεψη είναι αναγκαία τόσο για την προστασία του επενδυτή όσο και για την προστασία της ίδιας της κεφαλαιαγοράς κι εξ αυτού του λόγου δεν είναι επιτρεπτή η απόλυτη και πλήρης αυτορρύθμιση της αγοράς κεφαλαίων. Παρόλα αυτά, οι ορθολογικοί επενδυτές δεν κυριαρχούν στις αγορές πάντοτε έναντι των μη ορθολογικών, ακριβώς επειδή έρχεται στο προσκήνιο ο κίνδυνος, ο οποίος περιορίζει σημαντικά την ορθολογική επένδυση. Ο κίνδυνος αυτός μπορεί να είναι είτε ο κίνδυνος της εσωτερικής αξίας, είτε ο κίνδυνος της αβεβαιότητας.
Καταληκτικά, η κεφαλαιαγορά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ορθολογική δραστηριοποίηση κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο είναι συνδεδεμένη αποτελεσματικότητα των συναλλακτικών σχέσεων με την ορθολογική δράση του ατόμου. «Στο επίπεδο του δικαίου της κεφαλαιαγοράς η αποτελεσματική λειτουργία των κεφαλαιαγορών συνδέεται με την κατανεμητική, θεσμική και λειτουργική αποτελεσματικότητα σε συνδυασμό με τη διασφάλιση της ρευστότητας». Έτσι, η αποτελεσματική δραστηριοποίηση λαμβάνει ως δεδομένη την αποτελεσματική ορθολογική συμπεριφορά, αν όχι του συνόλου, τουλάχιστον της πλειοψηφίας των επενδυτικά δραστηριοποιούμενων ατόμων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ελένη Αδάμ, Βασικές αρχές της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής και εμπειρικός έλεγχος της αγελαίας συμπεριφοράς, Μεταπτυχιακή διατριβή, Βόλος, Ιανουάριος 2020
- Μ.Γρηγοροπούλου , Το μοντέλο του ορθολογικού επενδυτή στο δίκαιο της κεφαλαιαγοράς, Νομική Βιβλιοθήκη, 2019
