Της Κατερίνας Μανάδη,
Τον καιρό εκείνο, τον σκεπασμένο από την ομίχλη της άγνοιας, τότε που η ανθρωπότητα έκανε τα πρώτα της βήματα, επικρατούσε το σκοτάδι και το κρύο. Έλειπε, βλέπετε, η φωτιά. Τότε, λοιπόν, σύμφωνα με την προγονική μυθολογική μας παράδοση, ο Τιτάνας Προμηθέας, αψηφώντας την απόφαση των θεών του Ολύμπου, να κρατήσουν το δώρο της φωτιάς για τον εαυτό τους, το χάρισε στους απροστάτευτους ανθρώπους, χαρίζοντάς τους, ταυτόχρονα, και τη ζέστη και το φως της.
Είναι μαγευτικός, σχεδόν μαγνητικός, ο τρόπος με τον οποίον οι φλόγες της φωτιάς χορεύουν, «γλύφοντας» το στοιχείο που τις φιλοξενεί. Εύκολα αναρωτιέται κανείς, λοιπόν, ποιο, άραγε, τραγικό γεγονός να αποκάλυψε πρώτο και την καταστροφική της φύση… Εντούτοις, αυτός ο συνδυασμός της φωτεινής και της καταστροφικής της παρουσίας, καθιστά τη φωτιά ιδιαίτερα γοητευτική στην ποιητική ματιά του ανθρώπου, αλλά και απαραίτητη στην καθημερινή ζωή του. Τι συμβαίνει, όμως, όταν το πολύτιμο αυτό δώρο πέφτει σε… άτσαλα χέρια;
Όλοι είμαστε —δυστυχώς— εξοικειωμένοι με τα εγκαύματα, σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό. Ποιος, άλλωστε, δεν έχει τύχει να ακουμπήσει κάπως άτσαλα το (ξεχασμένο) αναμμένο μάτι της κουζίνας ή να παραμείνει λίγο παραπάνω ώρα, απ’ ότι ίσως θα έπρεπε, κάτω από τον ήλιο το καλοκαίρι, επιμένοντας ότι το πολυπόθητο μαύρισμα θα έρθει; Γενικά, εντούτοις, ως έγκαυμα ορίζεται η καταστροφή του ιστού του δέρματος, σε διαφορετική σε κάθε περίπτωση έκταση, η οποία οφείλεται σε διάφοροι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των «κλασσικών» αιτιών, όπως η θερμότητα και το ηλιακό φως, αλλά και λοιπών γενουσιουργών αιτίων που ίσως να βρίσκονται έξω από την καθημερινότητά μας, όπως διάφορες χημικές ουσίες, ακόμη και η ραδιενέργεια.
Τα εγκαύματα, βέβαια, εκτός από τα αίτια που τα προκαλούν, διαφοροποιούνται ανάλογα και με την έκταση της βλάβης στον οργανισμό μας, σε διακριτές βαθμίδες που έχουν προσδιοριστεί βάσει των στρωμάτων του δέρματός μας που έχουν επηρεαστεί από αυτά, με τη σοβαρότητα της κατάστασης να εντείνεται προοδευτικά. Συγκεκριμένα, διακρίνονται σε:
- Εγκαύματα 1ου βαθμού: Αφορούν στο ανώτατο στρώμα του δέρματος, τη γνωστή σε όλους μας επιδερμίδα. Πρόκειται για ήπιες καταστάσεις, με σοβαρότερο σύμπτωμα το κοκκίνισμα της πληγείσας περιοχής.
- Εγκάυματα 2ου βαθμού: Παρατηρείται βλάβη στα ανώτερα στρώματα του δέρματος, την επιδερμίδα και την υποκείμενη αυτής δερμίδα. Η μεγαλύτερη έκταση της περιοχής της βλάβης ευθυγραμμίζεται και με αντίστοιχη ένταση της βαρύτητας των συπτωμάτων, όπως πόνος, πρήξιμο και δημιουργία βλατίδας ή κοινώς φουσκάλας.
- Εγκαύματα 3ου βαθμού: Έχουμε καταστροφή του δέρματος στο σύνολό του, καθώς επηρεάζονται τόσο οι προαναφερθείσες στρώσεις όσο και ο υποδόριος λιπώδης ιστός, όπως άλλωστε και οι ιδρωτοποιοί αδένες και τα τριχοθυλάκια που ενδέχεται να περιέχει. Το βάθος της βλάβης είναι τέτοιο, που ενδέχεται να επηρεάσει και τη νεύρωση της περιοχής, με αποτέλεσμα παραδόξως την απουσία της αίσθησης πόνου. Η όψη του δέρματος, ωστόσο, μόνο ως απόκοσμη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, με το χρώμα του δέρματος να κινείται ανάμεσα στις ακραίες αποχρώσεις του φάσματος του ασπρόμαυρου.
Δεδομένου της φύσης της προκείμενης κατάστασης, η διαδικασία της διάγνωσης φαντάζει μάλλον περιττή. Είναι, ωστόσο, σημαντικό το εκάστοτε έγκαυμα να αξιολογηθεί από τον κατάλληλο επαγγελματία, κυρίως για την αποφυγή των δυσάρεστων επιπλοκών που η φαινομενικά αθώα αυτή κατάσταση μπορεί να επιφέρει. Πέρα, φυσικά, από το άμεσο αποτέλεσμα μιας πιθανότατα αντιαισθητικής ουλής, εύκολα καταλαβαίνει κανείς, ότι το έγκαυμα ισοδυναμεί με απώλεια σημαντικής ποσότητας υγρών, γεγονός που επηρεάζει σοβαρά τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης ανοίγοντας το κουτί της Πανδώρας για πληθώρα δυσάρεστων καταστάσεων που επηρεάζουν τον οργανισμό στο σύνολό του. Εξίσου επικίνδυνη είναι και η επιμόλυνση του τραύματος, καθώς το έγκαυμα αποτελεί ανοιχτή πληγή, πρόσφορο έδαφος σε όποιο μικρόβιο αποφασίσει να το αξιοποιήσει. Οφείλουμε, λοιπόν, να ταξινομήσουμε το τραύμα μας σε μία εκ των προαναφερθέντων κατηγοριών, δρομολογώντας, κατ΄ αυτόν τον τρόπο τη θεραπευτική αντιμετώπιση που πρέπει να ακολουθήσουμε.
Συγκεκριμένα, για εγκαύματα πρώτου βαθμού, οφείλουμε να αντιδράσουμε άμεσα, τοποθετώντας την πληγή κάτω από τρεχούμενο νερό. Για να μην ξοδέψετε τζάμπα την οδοντόκρεμά σας και πριν προλάβετε να λανσάρετε το λουκ του γιαουρτωμένου τουρίστα το καλοκαίρι, ο αστικός μύθος ότι η οδοντόκρεμα και το γιαούρτι αποβαίνουν χρήσιμα σε τέτοιες περιπτώσεις, αν και φαινομενικά, επιβεβαιώνεται από το αίσθημα ανακούφισης που αρχικά προσφέρουν, παραμένει μύθος. Μάλιστα, μακροπρόθεσμα, μας εκθέτει σε ιδιαίτερο κίνδυνο, καθώς πολλαπλασιάζει δραματικά την πιθανότητα μόλυνσης του τραύματος. Εν ευθέτω χρόνω, βοηθητική έχει αποδειχθεί και η χρήση κρέμας με αλόε βέρα, ενώ κρίσιμης σημασίας είναι η τοποθέτηση αντιβιοτικής κρέμας και η κάλυψη του τραύματος με επίδεσμο, προς αποφυγή επιμολύνσεων. Παρόμοια πορεία δράσης ακολουθούμε και για εγκαύματα δεύτερου βαθμού, με διαφορά ότι η προστασία της εκτενέστερης πληγείσας περιοχής απαιτεί και ισχυρότερη αντιβιοτική κρέμα, η οποία πιθανότατα να περιέχει… ασήμι.
Στην περίπτωση των εγκαυμάτων τρίτου βαθμού, από την άλλη, επιτακτική είναι η περιποίηση από επαγγελματίες υγείας, καθώς πολύ πιθανόν ο πάσχων να χρειαστεί δερματικό μόσχευμα, το οποίο μπορούμε να λάβουμε είτε από τον ίδιο τον ασθενή, αποκλείοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο και τις δυσάρεστες αντιδράσεις του ανοσοποιητικού είτε από δότες. Ερευνητικές προσπάθειες τα τελευταία χρόνια έχουν, μάλιστα, αποδείξει την αξία των τεχνητών υποκατάστατων, αλλά και των λεγόμενων zebra fish για τη λήψη μοσχεύματος δέρματος. Προτού, όμως, σπεύσετε να κάνετε τα παιδικά σας όνειρα πραγματικότητα και μεταμορφωθείτε σε γοργόνες, αξίζει να αναφερθεί ότι η πρακτική αυτή καταρχάς δεν εγκυμονεί τέτοιον… κίνδυνο, καθώς το μόσχευμα σταδιακά απορροφάται πλήρως από τον οργανισμό, κατά δεύτερον, δεν είναι ακόμη ευρέως διαδεδομένη, λόγω πρακτικών δυσκολιών στην εφαρμογή της. Σημαντική είναι, επιπλέον, η χορήγηση ενδοφλέβιων υγρών για τη διατήρηση της αρτηριακής πίεσης και την αποτροπή της υπερβολικής αφυδάτωσης.
Μιας και, ωστόσο, το προλαμβάνειν είναι σπουδαιότερο —και συχνά αποτελεσματικότερο— του θεραπεύειν, οφείλουμε να εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας στην αποφυγή των δυσάρεστων αυτών καταστάσεων. Φυσικά και πρέπει να αποφεύγουμε να αγγίζουμε θερμά αντικείμενα (τουλάχιστον εν γνώσει μας), δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στους… μικρότερους θαμώνες του σπιτιού. Η χρήση του αντηλιακού, παρά την επιμονή του Έλληνα να αποφεύγει συστηματικά τη χρήση του ενάντια στη λογική που υπαγορεύει το κλίμα της χώρας μας, οφείλει να μας γίνει συνήθεια, καθώς μας προστατεύει όχι μόνο από εγκαύματα, αλλά και από πληθώρα δυσάρεστων καταστάσεων που σχετίζονται με το δέρμα μας. Ακόμη, σημαντική είναι η εγκατάσταση αντιπυρικού εξοπλισμού, καθώς, αν κάτι μας έχουν διδάξει τα τελευταία καλοκαίρια, είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να αποβεί σωτήριος, και όχι μόνο για το δέρμα μας…
Έχοντας αναφέρει όλα τα παραπάνω, καταλήγει κανείς να αναρωτιέται αν ο Προμηθέας εν τέλει λειτούργησε σωστά, δωρίζοντας μας τη φωτιά. Η επικινδυνότητα του ατίθασου αυτού στοιχείου στα χέρια τόσο επιπόλαιων ανθρώπων μόνο προβλήματα μας έχει δημιουργήσει, απ’ ότι φαίνεται. Μια τέτοια πεσιμιστική αντιμετώπιση, εντούτοις, δεν μπορεί παρά να διαιωνίσει τις λανθασμένες πρακτικές μας, αλλά και να μας αποτρέψει από το να εκτιμήσουμε τη ζωογόνο δύναμη της φωτιάς, που ώθησε τους προγόνους μας να τη χαρακτηρίσουν δώρο θεών. Για να αναδείξουμε, λοιπόν, την αξία του πολύτιμου αυτού δώρου, οφείλουμε να αναλάβουμε υπεύθυνα τη διαχείρισή του, περιορίζοντας τη βλάβη που δύναται να προκαλέσει, τόσο στον εαυτό μας όσο και στους συνανθρώπους μας. Άλλωστε, θα ήταν κρίμα για τη θυσία του δίκαιου Τιτάνα, κάθε φορά που μας πληγώνει η δική μας απροσεξία, να αναφωνούμε ανάθεμά σε Προμηθέα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Burns, ClevelandClinic, διαθέσιμο εδώ
- Treatment of Burns with Skin substitutes, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
