Του Ανάσταση Γκίκα,
Η πορεία του Ιωάννη Καποδίστρια, μιας από τις πλέον επιδραστικές προσωπικότητες της νεότερης ελληνικής ιστορίας, υπήρξε πολυδιάστατη και άρρηκτα συνδεδεμένη με τις προκλήσεις της εποχής του. Διπλωμάτης μεγάλης εμβέλειας και ο πρώτος Κυβερνήτης της ανεξάρτητης Ελλάδας, ο Καποδίστριας αφιέρωσε τη ζωή του στην υπηρέτηση υψηλών ιδανικών, συνδυάζοντας την πολιτική του διορατικότητα με την αφοσίωση στον ελληνικό αγώνα.
Τα πρώτα χρόνια: Ιόνιος Πολιτεία και διπλωματικές βάσεις
Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε το 1776 στην Κέρκυρα, σε μια οικογένεια ευγενών με έντονη συμμετοχή στα κοινά. Η εκπαίδευσή του στη Νομική και την Ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, μαζί με το πνεύμα της Εποχής του Διαφωτισμού υπήρξαν καταλυτικοί παράγοντες για την διαμόρφωση της φιλοσοφικής και πολιτικής του σκέψης. Όταν το 1800, δημιουργήθηκε η Ιόνιος Πολιτεία υπό ρωσοτουρκική επικυριαρχία, ο Καποδίστριας θα αναλάμβανε για το αξίωμα του γραμματέα Εξωτερικών, ενώ εν συνεχεία θα αναβαθμιζόταν σε Yπουργός Εξωτερικών.
Σε αυτή τη θέση, απέδειξε τη διοικητική του δεινότητα, προωθώντας τη νομοθετική σταθερότητα και την κοινωνική ειρήνη (με χαρακτηριστική περίπτωση την αποκατάσταση της εννόμου τάξης στο νησί της Κεφαλονιάς). Παράλληλα, επέδειξε εξαιρετική διπλωματική ικανότητα, αναπτύσσοντας επαφές με τα ευρωπαϊκά κέντρα εξουσίας. Η δράση του στα Επτάνησα δεν πέρασε απαρατήρητη από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄, ο οποίος το 1809 τον προσκάλεσε να υπηρετήσει τη ρωσική αυτοκρατορία.
Μια ευρωπαϊκή προσωπικότητα
Στη Ρωσία, ο Καποδίστριας διακρίθηκε για τη διορατικότητά του. Κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, ορίστηκε προσωπικός σύμβουλος του Τσάρου Αλέξανδρου και συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση της μεταπολεμικής Ευρώπης. Το αποκορύφωμα της διπλωματικής του καριέρας ήρθε στο Συνέδριο της Βιέννης (1815), όπου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διασφάλιση της ουδετερότητας της Ελβετίας, συμβάλλοντας στη σταθεροποίησή της ως ανεξάρτητου κράτους.
Με την προσωπική του παρέμβαση, ενίσχυσε το ομοσπονδιακό σύστημα της χώρας και συνέβαλε στην αποκατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας μεταξύ των καντονιών. Οι προτάσεις του αποτέλεσαν τη βάση για το σύγχρονο ελβετικό κράτος, καθιερώνοντας την Ελβετία ως πρότυπο ουδετερότητας και δημοκρατικής διακυβέρνησης.
Ως Yπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, ο Καποδίστριας υπήρξε υπέρμαχος μιας δίκαιης ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη, που θα διασφάλιζε την ειρήνη, με τις απόψεις του να συγκρούονται συχνά με εκείνες του Αυστριακού διπλωμάτη Μέτερνιχ, ο οποίος προωθούσε την καταστολή κάθε φιλελεύθερης ή εθνικής εξέγερσης. Αυτή η αντίθεση έγινε ιδιαίτερα εμφανής, όταν ο Καποδίστριας προσπάθησε να κερδίσει υποστήριξη για την ελληνική Επανάσταση, την οποία θεωρούσε ως φυσική έκφραση του δικαιώματος ενός λαού στην αυτοδιάθεση.
Ο Ελληνικός Αγώνας και η Ανάληψη της Ηγεσίας
Παρά τη ρωσική του ιδιότητα, ο Καποδίστριας ποτέ δεν αποστασιοποιήθηκε από την ελληνική υπόθεση. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, προσπάθησε να ισορροπήσει μεταξύ της υποστήριξης των συμπατριωτών του και της διατήρησης της θέσης του στη ρωσική διπλωματία. Ωστόσο, το 1822 αποφάσισε να αποσυρθεί από το ρωσικό διπλωματικό σώμα, επικεντρώνοντας τις προσπάθειές του στη διεθνή αναγνώριση του ελληνικού αγώνα. Η εκλογή του ως πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας το 1827 από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ήρθε σε μια περίοδο, όπου η χώρα είχε αποδεκατιστεί από τον πόλεμο. Ο Καποδίστριας ανέλαβε την ηγεσία ενός έθνους χωρίς θεσμούς, οικονομικούς πόρους ή σταθερή πολιτική βάση. Ωστόσο, η εμπειρία του και η διεθνής του φήμη, του προσέφεραν τα μέσα για να θέσει τα πρώτα θεμέλια του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Ο πρώτος Κυβερνήτης
Η πρώτη προτεραιότητα του Καποδίστρια ήταν η ανασυγκρότηση της δημόσιας διοίκησης. Δημιούργησε μια συγκεντρωτική διακυβέρνηση, εισήγαγε τοπικούς και κεντρικούς θεσμούς και ενίσχυσε την παιδεία μέσω της ίδρυσης σχολείων. Ιδιαίτερη σημασία έδωσε στη γεωργία, εισάγοντας καλλιέργειες όπως η πατάτα, που έγιναν σύμβολο της προσπάθειάς του να θρέψει έναν λιμοκτονούντα πληθυσμό.
Παράλληλα, η διπλωματική του δράση δεν έπαψε. Ο Καποδίστριας διαπραγματεύτηκε με τις Μεγάλες Δυνάμεις για την εδαφική επέκταση και την πλήρη ανεξαρτησία της Ελλάδας, πετυχαίνοντας τη θεμελίωση μιας σταθερής διεθνούς υποστήριξης.
Ωστόσο, η πολιτική του συγκεντρωτισμού και οι ριζοσπαστικές του μεταρρυθμίσεις προκάλεσαν την αντίδραση της παραδοσιακής τοπικής ελίτ και των κοτζαμπάσηδων. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι τον κατηγορούσαν για αυταρχική διακυβέρνηση, γεγονός που οδήγησε σε αυξανόμενη εσωτερική ένταση.
Το τραγικό τέλος και η κληρονομιά
Η αντιπαράθεση κορυφώθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, όταν ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο από τους Μαυρομιχαλαίους, μια πράξη που σημάδεψε την ιστορία του νεοσύστατου κράτους. Ο θάνατός του ανέδειξε το εύρος των αντιθέσεων της εποχής, αλλά και την αδυναμία της Ελλάδας να συνενώσει τις δυνάμεις της.
Παρά την τραγική του κατάληξη, ο Ιωάννης Καποδίστριας αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεμελιωτές του ελληνικού κράτους. Η ανιδιοτελής αφοσίωσή του και η ικανότητά του να συνδυάσει τη διπλωματική του εμπειρία με την αγάπη για την πατρίδα, τον κατατάσσουν ανάμεσα στις μεγάλες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής ιστορίας. Η κληρονομιά του ζει μέσα από τις αρχές που προώθησε: την πίστη στην ενότητα, την ανάγκη για θεσμική σταθερότητα και τη δύναμη του οράματος για ένα καλύτερο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωνσταντίνος Β. Κωνσταντάρας (2019), Ιωάννης Καποδίστριας: Ο Ηγέτης, ο Κυβερνήτης, ο Διπλωμάτης, ο Άνθρωπος, εκδ. Αρχύτας
- Συλλογικό (2021), Ιωάννης Καποδίστριας – Διεθνείς Θεσμικές και Πολιτικές Προσεγγίσεις (1800-1831) (Επιμ. Σαμαρά – Κρίσπη Αναστασία), εκδ. Κασταλία
- Ιωάννης Καποδίστριας, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
