Της Νικολέτας Παναγιωτοπούλου,
Το εμπορικό δίκαιο, θεμελιώδες τμήμα της ρύθμισης της οικονομικής δραστηριότητας, διακρίνεται από την υιοθέτηση διαφορετικών συστημάτων, όπως το γερμανικό και το γαλλικό, τα οποία επιδιώκουν τη νομική οργάνωση των εμπορικών συναλλαγών. Τα συστήματα αυτά όχι μόνο αποτυπώνουν διαφορετικές νομικές φιλοσοφίες, αλλά επηρεάζουν και τη ρύθμιση θεμελιωδών θεσμών, όπως το ασυμβίβαστο. Ποια, όμως, η δομή κι οι αρχές των δύο αυτών συστημάτων; Ποια η σημασία της έννοιας του ασυμβίβαστου στην ελληνική έννομη τάξη;
Το γερμανικό σύστημα αποτελεί ένα από τα πιο οργανωμένα και σαφή νομικά συστήματα παγκοσμίως, διαχωρίζοντας το εμπορικό από το αστικό δίκαιο. Η βασική πηγή του γερμανικού εμπορικού δικαίου είναι ο Εμπορικός Κώδικας (Handelsgesetzbuch-HGB), ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το 1897 και καθορίζει τις εμπορικές συναλλαγές, τον ορισμό του εμπόρου και την ευθύνη του στις εμπορικές σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα, ο έμπορος στο γερμανικό δίκαιο αποτελεί κεντρική έννοια και βασίζεται στον ορισμό που δίνεται στο HGB. Ως έμπορος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που ασκεί εμπορική δραστηριότητα με οργανωμένο τρόπο, δηλαδή πρόσωπα που ασκούν εμπορική δραστηριότητα κατ’ επάγγελμα. Η ιδιότητα του εμπόρου καθορίζεται από τη δήλωση εγγραφής στο Εμπορικό Μητρώο (Handelsregister). Το γερμανικό μοντέλο, όπως προαναφέρθηκε, παρέχει σαφή όρια μεταξύ εμπορικού κι αστικού δικαίου, διευκολύνοντας τη νομική ερμηνεία και την ασφάλεια δικαίου στις συναλλαγές. Επίσης, οι λεπτομερείς ρυθμίσεις του HGB μειώνουν τις πιθανότητες νομικών διενέξεων.
Εν συνεχεία, το γαλλικό εμπορικό δίκαιο διαμορφώθηκε από τον γαλλικό εμπορικό κώδικα (Code de Commerce) του 1807, ο οποίος συντάχθηκε στο πλαίσιο του ευρύτερου νομικού εξορθολογισμού της Γαλλικής Επανάστασης. Σε αντίθεση με το γερμανικό, το γαλλικό εμπορικό δίκαιο δεν διαχωρίζει αυστηρά το εμπορικό από το αστικό δίκαιο. Το γαλλικό δίκαιο βασίζεται στον Κώδικα Εμπορίου (Code de Commerce) και στον Αστικό Κώδικα (Code Civil). Η ενσωμάτωση αυτή εξυπηρετεί τη φιλοσοφία της ενιαίας ρύθμισης του ιδιωτικού δικαίου. Κεντρικό σημείο του γαλλικού συστήματος είναι οι εμπορικές πράξεις, οι οποίες καθορίζουν το εφαρμοστέο δίκαιο ανεξαρτήτως της ιδιότητας του εμπλεκόμενου προσώπου. Το δίκαιο, δηλαδή, εφαρμόζεται στις πράξεις που έχουν εμπορικό χαρακτήρα, ανεξαρτήτως της ιδιότητας του προσώπου που τις πραγματοποιεί.
Μια ακόμα ουσιώδης διαφορά αφορά τη δομή και τη διαφάνεια του δικαίου. Το γερμανικό σύστημα, με την οργανωμένη και λεπτομερή ρύθμιση του Εμπορικού Κώδικα, επιδιώκει να διασφαλίσει την τάξη και την ασφάλεια στις συναλλαγές με την υποχρέωση καταχώρισης και τη συστηματική τήρηση λογιστικών βιβλίων να λειτουργούν ως μηχανισμοί ελέγχου και διαφάνειας. Στον αντίποδα, το γαλλικό σύστημα, αν κι εξίσου ανεπτυγμένο επικεντρώνεται περισσότερο στη ρύθμιση των εμπορικών πράξεων ως τέτοιων, δίνοντας λιγότερη έμφαση στην αυστηρή γραφειοκρατική οργάνωση. Άλλωστε δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το γερμανικό δίκαιο έχει επηρεαστεί από τη ρωμαϊκή και γερμανική νομική παράδοση, επικεντρωμένο στη διαφάνεια και την τυποποίηση ενώ το γαλλικό δίκαιο, επηρεασμένο από την Επανάσταση και τις αρχές της ελευθερίας στις συναλλαγές, διατηρεί μια πιο ευέλικτη και πρακτική προσέγγιση.
Όσον αφορά το ασυμβίβαστο, αυτό σχετίζεται με την αδυναμία συγκεκριμένων προσώπων να συμμετέχουν σε εμπορικές δραστηριότητες ή εταιρείες, λόγω της επαγγελματικής ή δημόσιας ιδιότητάς τους, με στόχο την αποτροπή συγκρούσεων συμφερόντων καθώς και την προστασία της ακεραιότητας των θεσμών. Στο ελληνικό νομικό σύστημα, το ασυμβίβαστο ρυθμίζεται μέσω συνταγματικών και νομοθετικών διατάξεων, όπως το άρθρο 103 του Συντάγματος κι ο Κώδικας Δικηγόρων. Ωστόσο, η αυστηρή εφαρμογή του ασυμβίβαστου έχει δημιουργήσει έντονες συζητήσεις σχετικά με τον περιορισμό της επαγγελματικής ελευθερίας και την αναγκαιότητα προσαρμογής του στις σύγχρονες ανάγκες.
Η πρόταση κατάργησης του ασυμβίβαστου για τους δικηγόρους αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα με σημαντικές νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Από τη μία πλευρά, η διατήρηση του ασυμβίβαστου εξυπηρετεί τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη στο δικηγορικό επάγγελμα, διασφαλίζοντας την ανεξαρτησία των δικηγόρων από οικονομικές κι επιχειρηματικές πιέσεις. Από την άλλη πλευρά, ο περιορισμός αυτός περιορίζει τις επαγγελματικές επιλογές των δικηγόρων και τους αποκλείει από την ενεργό συμμετοχή στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Ενδεχόμενη κατάργηση του ασυμβίβαστου θα μπορούσε να ενισχύσει την οικονομική δραστηριότητα και να επιτρέψει στους δικηγόρους να αξιοποιήσουν πλήρως τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους, χωρίς να θίγεται η επαγγελματική τους ανεξαρτησία, εφόσον υπάρχουν κατάλληλοι μηχανισμοί ελέγχου.
Η συζήτηση αυτή καθίσταται ακόμα πιο επίκαιρη υπό το πρίσμα των διεθνών πρακτικών. Σε χώρες με συστήματα που υιοθετούν μια πιο ευέλικτη προσέγγιση στο ασυμβίβαστο, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι δικηγόροι έχουν τη δυνατότητα να δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά, συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη και τη διαφοροποίηση των επαγγελματικών τους επιλογών. Ένα παρόμοιο μοντέλο στην Ελλάδα θα μπορούσε να αποτελέσει ένα νέο παράδειγμα που θα συνδυάζει την ανεξαρτησία του δικηγορικού επαγγέλματος με την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας.
Συνοψίζοντας, η συγκριτική αυτή ανάλυση αναδεικνύει τη μοναδικότητα κάθε συστήματος. Ενώ το γερμανικό δίκαιο δίνει προτεραιότητα στη σαφήνεια και την τάξη, το γαλλικό δίκαιο προάγει την προσαρμοστικότητα στις ανάγκες της εμπορικής πρακτικής. Όσον αφορά το ασυμβίβαστο, η διατήρησή του για τους δικηγόρους στην Ελλάδα δεν εξυπηρετεί πλέον τις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας και της αγοράς. Η κατάργησή του ή, τουλάχιστον, η αναθεώρηση των σχετικών περιορισμών είναι αναγκαία για την ενίσχυση της επαγγελματικής ελευθερίας, την οικονομική ευελιξία και την ανταγωνιστικότητα του όλων των επαγγελμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ευάγγελος Εμμ. Περάκης – Νικόλαος Κ. Ρόκας, ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ – ΑΞΙΟΓΡΑΦΑ, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 2018.
