Της Αγγελικής Τσιούντσιουρα,
Η παιδική ηλικία οφείλει να είναι μία περίοδος αθωότητας, παιχνιδιού κι εκπαίδευσης. Ωστόσο, η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως αναγκάζονται να εργαστούν υπό συνθήκες που παραβιάζουν κατάφωρα τα ανθρώπινα δικαιώματα τους. Η διεθνής κι εθνική νομοθεσία λειτουργεί ως νομική «ασπίδα» για την προστασία τους από την οικονομική εκμετάλλευση, ενώ παραδείγματα κι έρευνες φωτίζουν την ανάγκη για συνεχή προσπάθεια κι εφαρμογή αυτής της προστασίας. Παρόλο που έχουν γίνει σημαντικά βήματα για τη μείωση της παιδική εργασίας με την πάροδο του χρόνου, τα τελευταία χρόνια οι παγκόσμιες σταθερές τάσεις έχουν ανατραπεί, γεγονός που υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη να επισπευσθούν οι προσπάθειες για την εξάλειψή της σε όλες τις εκφάνσεις της.
Ο όρος παιδική εργασία αναφέρεται στην εκμετάλλευση των παιδιών μέσω κάθε μορφής εργασίας που τους στερεί το δικαίωμα στην εκπαίδευση κι επιφέρει ψυχικές, σωματικές κοινωνικές ή ηθικές βλάβες. Αν κι η πρακτική αυτή έχει ιστορικές ρίζες που ανάγονται στην αρχαιότητα, σήμερα απαγορεύεται από τη διεθνή νομοθεσία. Παρ’ όλα αυτά, παρατηρούνται εξαιρέσεις σε περιπτώσεις όπως η συμμετοχή παιδιών-καλλιτεχνών, οι οικογενειακές υποχρεώσεις κι ορισμένες παραδοσιακές μορφές εργασίας που εφαρμόζονται σε αυτόχθονες κοινότητες. Η σκληρή πραγματικότητα της παιδικής εργασίας ανέδειξε την ανάγκη για διεθνή κινητοποίηση με αποκορύφωμα την καθιέρωση της 12ης Ιουνίου ως Παγκόσμιας Ημέρας κατά της Παιδικής Εργασίας. Αυτή η ημέρα αποτελεί υπενθύμιση της ανάγκης να ενισχυθούν οι δράσεις κατά της παράνομης διακίνησης παιδιών και της οικονομικής τους εκμετάλλευσης, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως κάλεσμα για την προστασία των παιδιών διασφαλίζοντας ότι κανένα δεν θα στερηθεί το δικαίωμά του σε μία παιδική ηλικία γεμάτη ασφάλεια, εκπαίδευση κι ευκαιρίες για ανάπτυξη.
Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989), που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών κι επικυρώθηκε από την Ελλάδα με τον Νόμο 2101/1992, αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της διεθνούς προστασίας. Το άρθρο 32 της Σύμβασης ορίζει ότι τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται από την οικονομική εκμετάλλευση, καθώς κι από εργασίες που ενδέχεται να βλάψουν την υγεία τους, να παρεμποδίσουν την εκπαίδευσή τους ή να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξή τους. Παράλληλα, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενισχύει τις διεθνείς δεσμεύσεις, απαγορεύοντας την παιδική εργασία πριν την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής σχολικής εκπαίδευσης και διασφαλίζοντας ασφαλείς συνθήκες εργασίας για τους νέους.
Δυστυχώς, κάποιες φορές τα νομικά κείμενα δεν επαρκούν. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), περίπου 160 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως εργάζονται, με τα μισά από αυτά να βρίσκονται σε επικίνδυνες συνθήκες. Μία περίπτωση που συγκλονίζει τη διεθνή κοινότητα ήταν αυτή του εργοστασίου στο Μπαγκλαντές, όπου αποκαλύφθηκε πως ανήλικοι εργάζονταν υπό άθλιες συνθήκες για την παραγωγή ρούχων που προορίζονταν για τη δυτική αγορά. Αυτά τα περιστατικά φέρνουν στο φως τη σκοτεινή πλευρά της παγκοσμιοποίησης και της ανεπαρκούς εποπτείας της παιδικής εργασίας.
Η εθνική ελληνική νομοθεσία, με τη σειρά της, έχει ως πυλώνα το Ν. 1387/1989 περί της «προστασίας των ανηλίκων κατά την εργασία». Στο νόμο ορίζεται ως «ανήλικος» κάθε πρόσωπο κάτω των 18 ετών κι ως «παιδί» εκείνος ή εκείνη που δεν έχει συμπληρώσει το 15ο έτος ή υπόκειται ακόμη στην υποχρεωτική σχολική φοίτηση, η οποία σύμφωνα με το Σύνταγμα είναι εννεαετής. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Νόμου 1387/1989, η εργασία των παιδιών απαγορεύεται κατά κανόνα, με εξαίρεση ορισμένες συγκεκριμένες δραστηριότητες, όπως καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, διαφημιστικά προγράμματα, επιδείξεις μόδας και ραδιο-τηλεοπτικές εγγραφές. Αυτές οι εξαιρέσεις επιτρέπονται μόνο υπό αυστηρούς όρους που διασφαλίζουν την υγεία και την ασφάλεια των παιδιών, απαιτούν ειδική άδεια από την Επιθεώρηση Εργασίας, τη συναίνεση του προσώπου που ασκεί την επιμέλειά τους, και προϋποθέτουν ότι η σχολική τους φοίτηση δεν θα επηρεαστεί.
Από την άλλη πλευρά, για τους νέους κάτω των 18 ετών παρέχεται η δυνατότητα απασχόλησης αλλά όχι σε εργασίες κι όχι υπό συνθήκες επιβλαβείς για την υγεία, την ακεραιότητα και την ανάπτυξή τους. Εξάλλου, με την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος 62/1998, το οποίο εναρμονίστηκε με την πιο πάνω ευρωπαϊκή Οδηγία, ορίστηκαν περαιτέρω προϋποθέσεις εργασίας και μέτρα προστασίας για την εργασία των νέων, μεταξύ των άλλων η απαγόρευση υπερωριακής ή νυχτερινής απασχόλησης για τους εργαζόμενους νέους κάτω των 18 ετών. Σε αντίθεση με άλλες ομάδες, τα παιδιά δεν διαθέτουν —ή διαθέτουν σε περιορισμένο βαθμό— τη δυνατότητα να διεκδικούν τα δικαιώματά τους αυτόνομα. Αυτό, ωστόσο, δεν πρέπει να αποτελεί αιτία για την παραμέληση ή την υποβάθμιση των δικαιωμάτων τους. Αντίθετα, υπογραμμίζει την ανάγκη για αυξημένη εγρήγορση από τις αρμόδιες αρχές, ώστε να διασφαλίζεται η εφαρμογή του νόμου, και για την ενεργοποίηση κατάλληλων προστατευτικών κι ελεγκτικών μηχανισμών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, unicef.org. Διαθέσιμη εδώ.
- Η παιδική εργασία & τα δικαιώματα του παιδιού, enainstitute.org. Διαθέσιμο εδώ.
- Η έννομη προστασία του παιδιού: Η προστασία από την παιδική εργασία, syntagmawatch.gr. Διαθέσιμο εδώ.
