Της Αναστασίας Δρόσου,
Μετά από αιώνες κυριαρχίας του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής, η νεοφιλελεύθερη οικονομική θεωρία εξακολουθεί να μεταμορφώνει το οικονομικό σκηνικό της Δύσης, ριζώνοντας στα θεμέλια της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. Το κράτος, ως θεσμός που αλλάζει στον χρόνο πρόσωπα, καταφέρνοντας όμως πάντα να επιβιώνει, δεν μπόρεσε να ξεφύγει από αυτές τις μεταρρυθμίσεις. Τα τελευταία χρόνια, η θεωρία του Νέου Δημόσιου Μάνατζμεντ (“New Public Management”) επιχειρεί να μεταφυτεύσει επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας και ελέγχου στον κρατικό μηχανισμό, με στόχο την αποτελεσματικότητα και την επάρκεια του τελευταίου.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, επιχειρώντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή. Στο τέλος της δεκαετίας του 1970, η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης στις ανεπτυγμένες χώρες έφτασε στα όριά της, καθώς ελεγχόταν ως επί το πλείστον από την εκάστοτε κυβέρνηση, γεγονός που οδηγούσε στον κατακερματισμό των δημόσιων πολιτικών αλλά και των χρηματοοικονομικών δεδομένων, ενώ οι κρατικές οικονομίες μαστίζονταν από φαινόμενα διαφθοράς και αδιαφάνειας. Εξάλλου, οι πετρελαϊκές κρίσεις, η οικονομική ύφεση και τα αυξανόμενα ποσοστά ανεργίας επέτασσαν την αναδίπλωση των κρατικών μηχανισμών προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα κοινωνικά αδιέξοδα. Υπό το πέπλο της νεοφιλελεύθερης τάσης στην πολιτική, η οποία ενσαρκώθηκε για παράδειγμα από τη Thatcher και τον Reagan, εμπεδώθηκε η αντίληψη πως η ελεύθερη αγορά, οι ιδιωτικοποιήσεις, ο μονεταρισμός και η έμφαση στην ατομική ελευθερία θα προσέφεραν τη λύση στα υπάρχοντα οικονομικά αδιέξοδα.
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, ήρθαν στην επιφάνεια πολιτικές με στόχο τη μείωση της επιρροής της κυβερνητικής παντοδυναμίας μέσα από την αναδιάρθρωση της δημόσιας διοίκησης, χάρη στο Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ. Ορόσημο στάθηκαν οι σχετικές μεταρρυθμίσεις υπό Reagan στις ΗΠΑ, με στόχο τη μείωση της γραφειοκρατίας, τη δημοκρατικοποίηση των διαδικασιών και την αποκέντρωση των κρατικών υπηρεσιών, θέσεις που εκφράστηκαν στο Minnowbrook Conference το 1988. Εξάλλου, το Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ γενικεύτηκε και διαδόθηκε λόγω της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, της διογκωμένης γραφειοκρατίας, την κρατική ανεπάρκεια σε συνθήκες οικονομικής στενότητας, της τεχνολογικής εξέλιξης που το διευκολύνει. Η εφαρμογή του, λοιπόν, ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία για να εξαπλωθεί στην Αυστραλία, στον Καναδά, όπου οι μεταρρυθμίσεις ήταν ριζικές, και τη Νέα Ζηλανδία, όπου η εφαρμογή των σχετικών πολιτικών αναδείχθηκε ιδιαίτερα επιτυχής. Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ενσωματώσει μεταρρυθμίσεις του Νέου Δημόσιου Μάνατζμεντ στην έννομη τάξη της, κυρίως όσον αφορά τον δημόσιο προϋπολογισμό της ίδιας και των κρατών-μελών, καθώς και την αξιολόγηση των δημόσιων πολιτικών.
Τι ακριβώς πρεσβεύει, όμως, το Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ; Σύμφωνα με τους εμπνευστές του, πρόκειται για ένα μοντέλο δημόσιας διοίκησης που στρέφεται γύρω από την επάρκεια και την αποτελεσματικότητα. Επιστρέφοντας στην κλασική οικονομική θεωρία, δανείζεται την ιδέα πως ο κάθε στόχος πρέπει να επιτυγχάνεται στο βέλτιστο, με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Αντίστοιχα, η αξιολόγηση της επίτευξης των στόχων αυτών γίνεται με κριτήριο την αποτελεσματικότητά τους. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στο επιχειρηματικό μοντέλο. Σε κρατικό επίπεδο, οι μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν την αποκέντρωση των υπηρεσιών με στόχο τη μείωση της γραφειοκρατίας, την αύξηση του ανταγωνισμού μέσω νέων συμβατικών μοντέλων, την εξωστρέφεια, τον περιορισμό της κάθετης ιεραρχίας, τη διεπιστημονικότητα, την εφαρμογή της επαγγελματικής διαχείρισης. Έτσι, ο τρόπος λειτουργίας του δημοσίου τομέα προσεγγίζει αυτόν του ιδιωτικού, με το διοικητικό στέλεχος να προσομοιάζει στον μάνατζερ μίας επιχείρησης. Τελικά, η διοίκηση του κράτους προσομοιάζει τη διοίκηση επιχειρήσεων.
Ωστόσο, αυτή η μεταφύτευση τεχνικών επιχειρηματικού μάνατζμεντ στον δημόσιο τομέα εγείρει επιφυλάξεις, ηθικές και κυρίως πρακτικές. Για παράδειγμα, συχνά επισημαίνεται το παράδοξο ότι παρά την αποκέντρωση των υπηρεσιών, η λήψη των αποφάσεων συγκεντρώνεται στα χέρια ολιγάριθμων «δημόσιων μάνατζερ», οι οποίοι μονοπωλούν τον σχεδιασμό των δημόσιων πολιτικών. Ακόμη, η κρατική έχει ηθικές και κοινωνικές διαστάσεις που δεν είναι τόσο έντονες στον ιδιωτικό τομέα, επομένως η εφαρμογή μεθόδων διοίκησης επιχειρήσεων στη δημόσια διοίκηση δεν εναρμονίζεται με τη φύση και τον σκοπό της τελευταίας, που απομακρύνεται από τις συνθήκες ελευθερίας που επικρατούν στον κόσμο της φιλελεύθερης αγοράς.
Συμπερασματικά, το Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα απλό κύμα μεταρρυθμίσεων που συνοδεύει την ψηφιακή επανάσταση των τελευταίων 50 χρόνων. Πρόκειται για μία λογική που πάει χέρι-χέρι με την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη τάση στην οικονομική και πολιτική θεωρία και η οποία εντάσσει το κράτος σε ένα επιχειρηματικό μοντέλο. Καθώς ο ιδιωτικός και ο δημόσιος τομέας συγχέονται, ίσως η ισορροπία πρέπει να βρεθεί στον δανεισμό επιχειρηματικών πολιτικών παρά στην πιστή αντιγραφή τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως σκοπός του κράτους δεν είναι το κέρδος, όπως συμβαίνει στον επιχειρηματικό κόσμο, αλλά η εξυπηρέτηση στόχων ηθικά και κοινωνικά «υπέρτερων».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- New Public Management: 10 Key Principles, School of Political Science, διαθέσιμο εδώ
- Η συμβολή του Νέου Δημόσιου Μάντζμεντ στη Δημόσια Διοίκηση, LegalNews24, διαθέσιμο εδώ
-
Kulachet Mongkol, The Critical Review of New Public Management Model and its Criticisms, Research Journal of Business Management, 2011:5.1, σελ. 35-43
