Της Κωνσταντίνας Θέου,
Τα τελευταία χρόνια, η ιατρική επιστήμη, με τις ερευνητικές προεκτάσεις της, διαγράφει μια νέα πορεία βελτίωσης της ζωής των ανθρώπων. Στο διάβα της πορείας αυτής ακούμε για θεραπευτικές χειρουργικές επεμβάσεις, χημειοθεραπείες και ακτινοθεραπείες. Τι είναι, όμως, όλα αυτά;
Οι παραπάνω γνωστές θεραπευτικές μέθοδοι έχουν αποτελέσει τη «βάση» για την επίλυση ενός προβλήματος που μαστίζει τον σύγχρονο κόσμο και που, όμως, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αφορμές έρευνας γύρω από εναλλακτικές θεραπείες, δηλαδή τον καρκίνο.
Αρχική σκέψη ήταν η αξιοποίηση της «βάσης» για την εύρεση περισσότερων και πιο αποτελεσματικών θεραπειών γύρω από το χρόνιο αυτό πρόβλημα. Η σκέψη δεν άργησε να γίνει και πράξη. Μετά από έρευνες της τελευταίας δεκαετίας, ένα νέο είδος θεραπείας άρχισε να «εισβάλλει» στην αντιμετώπιση πολλών τύπων καρκίνου (συμπεριλαμβανομένου του μελανώματος, του λεμφώματος, καθώς και του καρκίνου του πνεύμονα, του νεφρού και της ουροδόχου κύστης), η λεγόμενη «ανοσοθεραπεία». Οι ανοσοθεραπείες στοχεύουν στην ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς, έτσι ώστε αυτό να είναι ικανό να «επιτίθεται» στους καρκινικούς όγκους. Λόγω της ικανότητας των ανοσοθεραπευτικών φαρμάκων να δρουν απευθείας και να συρρικνώνουν τους όγκους, η θεραπεία αυτή έχει αποδειχτεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε άτομα με προχωρημένο στάδιο καρκίνου, ενώ η αποτελεσματικότητά του είναι ικανή να διαρκέσει, σε μικρό ποσοστό ατόμων, βέβαια, αρκετά χρόνια.
Πολλά είδη ανοσοθεραπείας έχουν ερευνηθεί, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ένα από αυτά έχει επιδείξει τεράστιο ενδιαφέρον μεταξύ ερευνητών και ογκολόγων, η λεγόμενη θεραπεία CAR T-cell. Όπως υποδεικνύει και το όνομά της, η συγκεκριμένη θεραπεία σχετίζεται με τα Τ-λεμφοκύτταρα και γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις προχωρημένων καρκίνων του αίματος, καθώς και για μακροχρόνιο περιορισμό εμφάνισης καρκίνου.
Αρχικά, τι είναι τα Τ-λεμφοκύτταρα; Τα Τ-λεμφοκύτταρα άλλοτε κυκλοφορούν στο αίμα και άρα, ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία των λευκών αιμοσφαιρίων και άλλοτε εγκαθίστανται σε όργανα του λεμφικού συστήματος. Έχουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ανοσολογική απόκριση του οργανισμού, αφού η ύπαρξη ειδικών υποδοχέων στην επιφάνειά τους τούς επιτρέπει να συνδέονται με ένα συγκεκριμένο αντιγόνο και να πολλαπλασιάζονται, ενώ ταυτόχρονα εκκρίνουν ουσίες για να ενεργοποιήσουν άλλα κύτταρα.
Πώς εμπλέκονται, όμως, τα Τ-λεμφοκύτταρα στη θεραπεία CAR T-cell; Ρόλος της συγκεκριμένης θεραπείας είναι να μετατρέψει τα Τ-λεμφοκύτταρα του ασθενούς σε περισσότερο αποτελεσματικούς «καταστροφείς καρκινικών κυττάρων». Ουσιαστικά, δηλαδή, μετά από μια διαδικασία απομόνωσης Τ-λεμφοκυττάρων του ασθενούς και επιστροφής του υπόλοιπου αίματος πίσω σ’ αυτόν, γίνεται επεξεργασία και έγχυση ενός νέου γονιδίου (CAR) στα απομονωμένα κύτταρα. Το γονίδιο αυτό θα καταστήσει τα κύτταρα του ασθενούς «καταστροφικά» για τα καρκινικά. Έτσι, τα επεξεργασμένα κύτταρα εισέρχονται και πάλι στον ασθενή, με στόχο να ενεργοποιηθεί η δράση τους. Η σημαντικότητα αυτής της θεραπείας υπόκειται στο γεγονός ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, η εφαρμογή της μπορεί να θεραπεύσει διάφορους τύπους καρκίνων του αίματος, ενώ σε άλλες, μπορεί να εξασφαλίσει μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής.
Ωστόσο, όπως και κάθε θεραπεία που, παρά την αποτελεσματικότητά της, επιφέρει μια σειρά ανεπιθύμητων ενεργειών, έτσι και η CAR T-cell έχει βρεθεί ότι μπορεί να προκαλέσει μαζικό θάνατο Β-λεμφοκυττάρων, που παράγουν αντισώματα, καθώς, επίσης, και λοιμώξεις, με συχνότερο από αυτά το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών (CRS). Το σύνδρομο αυτό έχει διαπιστωθεί ότι αποτελεί την κύρια αιτία σοβαρής νοσηρότητας σε ασθενείς που είχαν μολυνθεί με τον SARS-CoV και τον MERS-CoV.
Πώς, όμως, σχετίζεται η CAR T-cell με το σύνδρομο CRS; Φυσιολογικά, τα Τ-κύτταρα απελευθερώνουν κυτταροκίνες, χημικούς αγγελιοφόρους που βοηθούν στη διέγερση και την κατεύθυνση της ανοσολογικής απόκρισης. Στην περίπτωση του CRS, τα εγχυόμενα Τ-κύτταρα «πλημμυρίζουν» την κυκλοφορία του αίματος με κυτταροκίνες, προκαλώντας σοβαρές παρενέργειες, συμπεριλαμβανομένων των επικίνδυνα υψηλών πυρετών και των απότομων πτώσεων της αρτηριακής πίεσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το CRS μπορεί να είναι θανατηφόρο.
Για την καταπολέμηση των παρενεργειών του CRS, χορηγούνται συμπληρωματικές θεραπείες με στεροειδή ή το φάρμακο τοκιλιζουμάμπη, το οποίο περιορίζει τη δραστηριότητα μιας κυτταροκίνης που εκκρίνεται από τα Τ-λεμφοκύτταρα και τα μακροφάγα.
Εκτός από την εμφάνιση του συνδρόμου CRS, σοβαρές παρενέργειες από την CAR T-cell παρατηρούνται και στο νευρικό σύστημα, με κυρίαρχα συμπτώματα τους πονοκεφάλους, τις εναλλαγές συνείδησης, τη σύγχυση, τις επιληπτικές κρίσεις, το ρίγος, την απώλεια ισορροπίας, καθώς και τις δυσκολίες στην ομιλία ή την κατανόηση.
Άλλες παρενέργειες περιλαμβάνουν αλλεργικές αντιδράσεις κατά την έγχυση των κυττάρων, μη φυσιολογικά επίπεδα μετάλλων στο αίμα, εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, χαμηλά ποσοστά κυττάρων του αίματος, ενώ δεν πρέπει να παραλειφθεί ο αυξημένος κίνδυνος επανεμφάνισης καρκίνου του αίματος.
Συμπερασματικά, παρατηρούμε πως όλο και περισσότερες θεραπείες, όπως η CAR T-cell, διατηρούν μια εξελισσόμενη «επανάσταση» στα ιατρικά δεδομένα κάθε εποχής, θεμελιώνοντας αργά, αλλά σταθερά, τα βήματα για την εύρεση της «ιδανικής» θεραπείας για κάθε ασθένεια, πράγμα φαινομενικά αδύνατο, αλλά ταυτόχρονα τόσο ελπιδοφόρο για την ολοκληρωτική αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, όπως ο καρκίνος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- CAR T Cells: Engineering Patients’ Immune Cells to Treat Their Cancers, National Cancer Institute, διαθέσιμο εδώ
- CAR T-Cell Therapy, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- CAR T-cell Therapy and Its Side Effects, American Cancer Society, διαθέσιμο εδώ
- Το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών και η αντιμετώπισή του σε σοβαρή λοίμωξη COVID-19, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, διαθέσιμο εδώ
