Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η βιομηχανική επανάσταση αποτελεί αδιαμφισβήτητα το κυριότερο ιστορικό γεγονός του 19ου αιώνα. Χιλιάδες εργοστάσια δημιουργήθηκαν, πολλές πόλεις αναπτύχθηκαν, έγιναν πολλές εφευρέσεις και γενικότερα, υπήρξε μια τεράστια κοινωνική και πολιτική αναδιαμόρφωση του κόσμου εκείνη την εποχή.
Τον 18ο αιώνα, άρχισε να γίνεται σταδιακά η εκμηχάνιση, αρχικά στην Αγγλία, των αγροκτημάτων. Οι βιομηχανίες που δημιουργήθηκαν εκεί, οδήγησαν στην εισροή εκατομμυρίων ανθρώπων προς τις πόλεις, οι οποίοι προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες ζωής, εισοδήματα ή να βρουν δουλειά. Το 1801, το 20% των κατοίκων του Ηνωμένου Βασιλείου ζούσε σε πόλεις με πενταψήφιο αριθμό κατοίκων και το 1851, το ποσοστό αυτό είχε διπλασιαστεί. Καθώς ο πληθυσμός ερχόταν στις πόλεις, σε μεγάλους αριθμούς, τα εργοστάσια άρχισαν να αντλούν μεγάλες ποσότητες εργατικού δυναμικού, ακόμη και κάτω των 10 ετών. Κοινός παρονομαστής ήταν ότι συχνά ζούσαν σε εξαιρετικά άθλιες συνθήκες.
Στην Αγγλία και στη Γαλλία, χιλιάδες άνθρωποι ζούσαν σε πολύ μικρά δωμάτια δεκάδες μαζί, με ελάχιστη ιδιωτικότητα και προσωπικό χώρο. Οι ασθένειες σάρωναν τις υπερσυνωστισμένες εργατικές γειτονιές, προκαλώντας κατά περιόδους χιλιάδες θανάτους, ενώ το προσδόκιμο ζωής ήταν εξαιρετικά χαμηλό και πολλές φορές δεν ξεπερνούσε τα 30 με 40 χρόνια. Η διατροφή των ανθρώπων που εργάζονταν ήταν κακή και αποτελούνταν μόνο από κάποια βασικά είδη. Παράλληλα, οι μισθοί τους ήταν χαμηλοί και οι εργοδότες τους προτιμούσαν να τους έχουν να εργάζονται σαν σκλάβοι για ελάχιστα χρήματα, δικαιολογώντας ως φυσιολογική την υπάρχουσα κατάσταση.
Οι συνθήκες εργασίας ήταν εξαιρετικά επικίνδυνες και ένας μικρός τραυματισμός μπορούσε εύκολα να αποβεί μοιραίος. Καθώς τα κράτη εκείνη την εποχή ήταν υπό τον πλήρη έλεγχο της αναδυόμενης αστικής τάξης και ακολουθούσαν —όπως και σήμερα, υπό άλλη μορφή—, το μοντέλο του οικονομικού φιλελευθερισμού, άφηναν τα εργατικά πράγματα αποκλειστικά ως υπόθεση του εργαζομένου και του εργοδότη. Η ποιότητα του αέρα ήταν εξαιρετικά χαμηλή στις βιομηχανικές περιοχές λόγω των αερίων που έβγαζαν οι καμινάδες των εργοστασίων. Οι γυναίκες λάμβαναν το μισό μισθό των ανδρών, γιατί οι εργοστασιάρχες θεωρούσαν ότι δεν χρειαζόταν να δουλέψουν.
Πολλά παιδιά αναγκάζονταν να δουλέψουν στα ορυχεία από εξαιρετικά μικρές ηλικίες, όπως πέντε και έξι χρονών, συχνά για πολύ περισσότερο από 10 ώρες την ημέρα. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που τους έλουζαν με νερό για να παραμείνουν ξύπνια για πολλές ώρες, δουλεύοντας σε εξαιρετικά άθλιες συνθήκες. Ο λόγος, που απασχολούνταν παιδιά, ήταν γιατί αν και δούλευαν ανήλικα και πριν τη βιομηχανική επανάσταση, η τεράστια ζήτηση για εργατικά χέρια, αρχικά στην Αγγλία οδήγησε στην πρόσληψη παιδιών από ορφανοτροφεία, τα οποία ανάγκαζαν να κάνουν εργασίες ενηλίκων.
Ο φόβος της ανεργίας στην εργατική τάξη ήταν ένας βασικός λόγος, για τον οποίο οι εργάτες ανέχονταν αυτές τις συνθήκες. Οι εργασίες διαιρούνταν σε διάφορα άτομα και για λόγους κόστους προσλάμβαναν γυναίκες και παιδιά. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, δεν υπήρχε καμία απολύτως παροχή εργασιακών δικαιωμάτων, αποζημιώσεων, άδειες ή έστω μια ημέρα ανάπαυσης την εβδομάδα. Το φαγητό, που λάμβαναν οι εργάτες κατά την διάρκεια της εργασίας, συχνά ήταν κακής ποιότητας και μη βρώσιμο, αλλά αναγκάζονταν να το καταναλώσουν κατά τις μακρές ώρες εργασίας. Κάποιοι συγγραφείς υποστηρίζουν και αναφέρουν ότι ανάγκαζαν τους εργαζόμενους να δουλεύουν ακόμη και όταν έτρωγαν.
Παράλληλα, εκείνη την εποχή άρχισαν να δημιουργούνται τα πρώτα εργατικά κινήματα. Τα πρώτα εργατικά κινήματα επικεντρώνονταν γύρω από την καταστροφή των μηχανών, επειδή οι άνθρωποι φοβούνταν ότι θα έχαναν τη δουλειά τους από τις μηχανές και τους ανειδίκευτους εργάτες, που θα τις χειρίζονταν. Ο αναλφαβητισμός των περισσότερων εργατών και το χαμηλό τους εργατικό επίπεδο ήταν ένας από τους βασικούς λόγους, που ειδικά στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα οι περισσότεροι εργάτες ανέχονταν αυτές τις συνθήκες. Το εργατικό κίνημα της εποχής εκείνης ήταν υπό την ηγεσία τεχνιτών και τυπογράφων, επειδή είχαν καλύτερη μόρφωση και γνώριζαν να διαβάζουν.
Επίσης, η ίδρυση συνδικάτων μέχρι το 1829 απαγορευόταν στη Βρετανία και οι πρώτες εργατικές ενώσεις, που ιδρύθηκαν, ήταν εφήμερες λόγω της εχθρότητας, που έτειναν οι βιομήχανοι προς αυτές. Στη Γαλλία έως το 1864, απαγορεύονταν οι απεργίες. Και σε άλλες χώρες της Ευρώπης υπήρχαν πολλές απαγορεύσεις γύρω από την ίδρυση συνδικάτων και απεργιών. Καθώς η εργατική τάξη πλήθυνε, τα συνδικάτα άρχισαν να δρουν ανεξάρτητα των βιομηχάνων και των αστών πολιτικών. Οι ίδιοι οι εργάτες άρχισαν να κατανοούν ποιοι ευθύνονται για τις συνθήκες τους, το εργατικό κίνημα άρχισε να αποδίδει σταδιακά καρπούς. Οι πρώτοι σοσιαλιστές είχαν ουτοπικές ιδέες, γύρω από την απαλλοτρίωση των μεγάλων περιουσιών, την κατάργηση της τάξης των ευγενών και την εξίσωση των δύο φύλων.
Φυσικά, αυτά τα αιτήματα όπως για την απαλλοτρίωση των μεγάλων ιδιοκτησιών ή την εξίσωση των φύλων, αν και δίκαια, προωθούσαν την υλοποίηση τους χωρίς βία ή επανάσταση, κάτι που είναι αδιανόητο, όπως δείχνει σταθερά και η συνεχής περιφρόνηση της εργατικής τάξης από τους δυνάστες της στην ιστορία. Ο Σαρλ Φουριέ είναι βασικός εκπρόσωπος αυτών των αντιλήψεων. Στη Βρετανία, οι χαρτιστές πίστευαν ότι οι μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα, μέσω της επέκτασης του δικαιώματος στη ψήφο σε όλους τους πολίτες, θα επέτρεπαν στους εργάτες να επιβάλλουν τις θέσεις τους. Η αστική τάξη και οι ευγενείς, φυσικά δεν ήταν διατεθειμένοι να επιτρέψουν κάτι τέτοιο.
Ο Κάρολος Μαρξ διαμόρφωσε τα στοιχεία, που διέπουν το εργατικό κίνημα, ότι δηλαδή πρέπει οι εργάτες να κερδίσουν τα δικαιώματα τους μέσω των συνεχών αγώνων τους. Οι προηγούμενοι σοσιαλιστές έγραφαν με σκοπό περισσότερο να συγκινήσουν τους ευγενείς και τους υψηλά ιστάμενους, κάτι αδύνατο. Ο Μαρξ αναλύει μέσα στα γραπτά του την πάλη των τάξεων, την πάλη μεταξύ της αστικής τάξης, που στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης είχε αναλάβει τα ηνία της κοινωνίας, γιατί κατείχε τα μέσα παραγωγής, και του προλεταριάτου, της εργατικής τάξης, στερημένοι από τα πάντα. Διατυπώνει στα γραπτά του ότι η συνεχής άνοδος των αστών προπαρασκευάζει την πτώση της αστικής τάξης, με το συνεχή πλουτισμό των ισχυρότερων που καταστρέφει τις ζωές της εργατικής τάξης, με αποτέλεσμα να διογκώνεται το προλεταριάτο, το οποίο τελικώς θα ανατρέψει την αστική τάξη και θα ιδρύσει τη δικτατορία του προλεταριάτου. Ο επιστημονικός σοσιαλισμός του Μαρξ, οι βάσεις που έθεσε, λοιπόν, θα αποτελέσουν τη βάση για την εξέλιξη της κομμουνιστικής θεωρίας και ιδεολογίας μέχρι και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ιωάννης Δ. Δημάκης (2015), Σύνοψη της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Αθηνών
- Impact of the Industrial Revolution, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- The Industrial Revolution, sites.udel.edu, διαθέσιμο εδώ
- What the Industrial Revolution Did for Us: Modern Medicine, pmc.ncbi.nlm.nih.gov, διαθέσιμο εδώ
