Οι μεγάλοι εξερευνητές του Μεσαίωνα: Ταξίδια που άλλαξαν τον κόσμο

Του Λάμπρου Κουρή,

Στα μέσα του έτους 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος ξεκινά ένα ταξίδι που έμελλε να «αλλάξει» τον παγκόσμιο χάρτη. Θα οδεύσει προς την Αμερική, ίσως όμως να μην ήξερε ότι κάποιος άλλος τον είχε προλάβει σε αυτό το εγχείρημα. Σίγουρα, ο Κολόμβος, δεν στόχευε για την Αμερική, αλλά για την Ασία και πιο συγκεκριμένα την Άπω Ανατολή. Σε αυτό το άρθρο, θα ασχοληθούμε με εξερευνητές του Μεσαίωνα από διάφορα μέρη της Ευρώπης και της Ασίας.

Πρώτος εξερευνητής, είναι ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις αρχές του 6^ου αιώνα. Δεν χρειάζεται να εξηγηθεί το προσωνύμιό του. Ο Κοσμάς έγραψε την πραγματεία «Χριστιανική Τοπογραφία» και μέσω αυτής, προσπάθησε να εναντιωθεί στον γεωγράφο Πτολεμαίο, ο οποίος πίστευε ορθώς, στη σφαιρικότητα της Γης. Έπλευσε κατά μήκος των ακτών της Ινδίας και πήγε επίσης στην Αιθιοπία. Αποφάσισε να γίνει μοναχός και έγραψε πολλές γεωγραφικές πραγματείες, από τις οποίες σώζεται μόνο, το έργο του «Χριστιανική Τοπογραφία».

Επόμενος εξερευνητής, ο Αχμάντ Ιμπν-Φαντλάν. Ο Ιμπν-Φαντλάν ήταν διπλωμάτης του χαλιφάτου των Αββασιδών. Ξεκίνησε το 921 το ταξίδι του προς το βορρά. Συγκεκριμένα, έφτασε στον Βόλγα της σημερινής Ρωσίας. Ανάμεσα στους λαούς που συνάντησε, ήταν οι Ογούζοι Τούρκοι βόρεια της Κασπίας θάλασσας. Το 922 έφτασε στους Βούλγαρους του Βόλγα. Ίσως, το πιο σημαντικό κομμάτι του ταξιδιού του ήταν η συνάντηση με τους Βίκινγκς. Χάρη στον Αχμάντ Ιμπν-Φαντλάν, γνωρίζουμε τα ταφικά έθιμα των Σκανδιναβών προτού εκχριστιανιστούν. Στον Ιμπν-Φαντλάν έκανε αρνητική εντύπωση η έλλειψη υγιεινής, κομμάτι σημαντικό για έναν Μουσουλμάνο, όπως ο ίδιος. Συγκεκριμένα, αναφέρει, ίσως με μια δόση υπερβολής: «ότι πλένονταν με την ίδια πιατέλα που φυσούσαν τις μύτες τους και έφτυναν στο ίδιο πιάτο, στο οποίο έπλεναν τα χέρια και το πρόσωπο». Η συνάντηση του Ιμπν-Φαντλάν ενέπνευσε τον συγγραφέα Michael Crichton να γράψει τη νουβέλα “Eaters of the Dead”. Το βιβλίο, με τη σειρά του, ενέπνευσε την ταινία “The 13^th Warrior”, με τον Antonio Banderas ως Αχμάντ Ιμπν-Φαντλάν.

Επόμενος στη λίστα είναι ο Έρικ ο Κόκκινος. Σύμφωνα με τα Ισλανδικά Έπη, έφυγε με τον πατέρα του, Θόρβαλντ, από τη Νορβηγία, επειδή ο δεύτερος είχε κατηγορηθεί για φόνο. Το 982 έφυγε από την Ισλανδία για τη δύση και έφτασε στη Γροιλανδία. Η τελευταία λέγεται έτσι γιατί το όνομα της προέρχεται από τα αγγλικά, στα οποία η γη αυτή λέγεται “Greenland”, μια μετάφραση από τα παλιά σκανδιναβικά. Με την επιστροφή του στην Ισλανδία το 985, έπεισε πολλούς να τον ακολουθήσουν στη Γροιλανδία. Η αποικία στη Γροιλανδία επιβίωσε μέχρι τον 15^ο αιώνα.

Τον Έρικ ακολουθεί ο γιός του, ο γνωστός Λέιφ Έρικσον. Ο Λέιφ πήγε στη Νορβηγία περίπου το έτος 1000 και εκχριστιανίστηκε από τον βασιλιά Όλαφ. Σύμφωνα με μια ιστορία, στο ταξίδι του προς τη Γροιλανδία έχασε το δρόμο του και βρέθηκε σε μια περιοχή που την ονόμασε Vinland (χώρα του κρασιού), λόγω της μεγάλης ποσότητας σταφυλιών που υπήρχε. Μέχρι το 1963, δεν ήταν γνωστή η τοποθεσία της Vinland, χρονιά που βρέθηκε οικισμός Σκανδιναβών στη βόρεια Newfoundland, του Καναδά.

Συνεχίζουμε ίσως στον πιο γνωστό νοτιοευρωπαίο εξερευνητή, τον Μάρκο Πόλο. Γεννήθηκε στη Βενετία το 1254 και ήταν μέλος οικογένειας εμπόρων. Το 1271, ο Μάρκο ξεκίνησε μαζί με τον πατέρα του και τον θείο του για την αυλή του μεγάλου Χάνου Κουμπλάι. Το ταξίδι άρχισε από την Άκρα του σημερινού Ισραήλ. Το 1272 έφτασαν στον Περσικό Κόλπο και αποφάσισαν να μην ρισκάρουν να ταξιδεύσουν με πλοίο προς την Ινδία. Πέρασαν στο σημερινό Αφγανιστάν και στο Κασμίρ. Άλλη περιοχή από την οποία πέρασαν ήταν η έρημος Τάκλα Μακάν. Το 1274 ή 1275, έφτασαν επιτέλους στην κυρίως Κίνα και κατ’ επέκταση στον μεγάλο Χάνο Κουμπλάι. Ο Μάρκο έμεινε στην αυλή του μεγάλου Χαν για σχεδόν 20 χρόνια. Στην αρχή της δεκαετίας του 1290, ο Μάρκο και η συνοδεία του έπρεπε να φύγουν για το Ιλχανάτο της Περσίας, σε διπλωματική αποστολή με σκοπό γαμήλια συμμαχία. Η διπλωματική αποστολή ήταν και ευκαιρία να φύγουν από την Κίνα. Οι λόγοι που πήραν την απόφαση να φύγουν, ήταν όχι μόνο η νοσταλγία για τη Βενετία, αλλά και το γεγονός ότι ο μεγάλος Χαν πλησίαζε τα 80 έτη και ο θάνατός του θα σήμανε, πιθανώς, την αλλαγή μεταχείρισης των φιλοξενουμένων του προηγούμενου μονάρχη. Η επιστροφή για τη Βενετία άρχισε με πλοίο. Περνώντας από το Βιετνάμ, έφτασαν μέχρι τη Σρι Λάνκα. Από εκεί, έφτασαν στο Χορμούζ στον Περσικό Κόλπο. Η αποστολή έφτασε στο Χορασάν και παρέδωσε το «δέμα», δηλαδή τη νύφη, στον Μαχμούντ Γκαζάν, γιό του Αργκούν, ο οποίος ήταν ο αρχικός γαμπρός. Μερικούς μήνες αργότερα, έφτασαν στην Τραπεζούντα και τέλος στην Κωνσταντινούπολη, από όπου έφυγαν για τη Βενετία. Λίγο πριν πεθάνει αναφέρεται πως είπε την εξής φράση: «Δεν έγραψα τα μισά από όσα είδα».

Ο δεύτερος μουσουλμάνος της λίστας δεν είναι άλλος από τον Ιμπν Μπαττούτα. Γεννήθηκε στο Μαρόκο το 1304 και ταξίδεψε μέχρι την Ινδονησία. Το πρώτο ταξίδι που έκανε, ήταν στα 21 του έτη για να εκπληρώσει το θρησκευτικό του καθήκον, δηλαδή να πάει για προσκύνημα στη Μέκκα. Μετά το προσκύνημα, ξεκίνησε για το Ιράκ, το νότιο Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν. Στη Βαγδάτη γνώρισε τον τελευταίο Μόγγολο Χάνο των Ιλχανιδών της Περσίας, τον Αμπού Σαΐντ (1316-1336). Από το 1327 έως το 1330, έμεινε στην ησυχία της Μέκκα. Με καράβι πήγε στην Υεμένη και μετά στο Άντεν. Από εκεί, έπλευσε προς την Τανζανία της ανατολικής Αφρικής. Στην επιστροφή προς τη Μέκκα το 1332, πέρασε από το Ομάν, το Ορμούζ και τον Περσικό Κόλπο. Ακούγοντας για τον σουλτάνο του Δελχί, θέλησε να ξεκινήσει ταξίδι για να πάει να τον βρει. Πηγαίνοντας «πέρα-δώθε» στην Ανατολία των τουρκομανικών μπεηλικίων, παίρνει πλοίο για τη Μαύρη Θάλασσα και την Κριμαία. Από την Κριμαία, φτάνει στον Βόλγα, αλλά επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη. Πηγαίνοντας πάλι προς τη στέπα της νότια Ρωσίας, παίρνει καραβάνι για την Κεντρική Ασία.

Το ταξίδι προς την Ινδία, τον οδηγεί και προς το Αφγανιστάν. Μετά την οροσειρά του Ινδοκαύκασου, φτάνει επιτέλους στον Ινδό ποταμό, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1333, πάντα με δική του χρονολόγηση. Στην αυλή του Σουλτάνου του Δελχί διετέλεσε ως νομοδιδάσκαλος του Ισλάμ (καδής). Το 1342 αναλαμβάνει διπλωματική αποστολή για την Κίνα. Συμμετείχε σε πολέμους στην ακτή του Μαλαμπάρ και ναυάγησε στην Καλκούτα, χάνοντας όλα τα υπάρχοντά του και τα δώρα προς τον αυτοκράτορα της Κίνας. Στις Μαλδίβες άσκησε ξανά το επάγγελμα του καδή και παραλίγο να γίνει τοπικός σουλτάνος. Μετά από καθυστερήσεις, ξεκίνησε για την Κίνα και σάλπαρε για τη Σουμάτρα. Έφτασε στο λιμάνι της Τσχιουαντσόου και έπλευσε στις θαλάσσιες οδούς της Κίνας μέχρι το Πεκίνο. Στην επιστροφή του προς το Μαρόκο, είδε την καταστροφή του Μαύρου Θανάτου. Επέστρεψε στο Μαρόκο, αφού πήρε καράβι από την Αλεξάνδρεια για την Τυνησία, τη Σαρδηνία και τέλος το Αλγέρι. Το Νοέμβριο του 1349 έφτασε επιτέλους στο Φες του Μαρόκο. Μέχρι τον θάνατό του, άσκησε το επάγγελμα του καδή σε μια πόλη του Μαρόκο και ίσως να πέθανε το 1368 ή το 1377. Θάφτηκε στην πόλη που γεννήθηκε, το Ταγγέρι.

Όπως είδαμε, καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα γίνονταν ταξίδια για διάφορους λόγους. Η θάλασσα πάντα τραβούσε τους ανθρώπους, είτε για να γεμίσουν την τσέπη τους, είτε επειδή ήθελαν να μάθουν «πολλών ανθρώπων τις βουλές», όπως είπε ο Όμηρος για τον Οδυσσέα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ