Της Μαρίας Μαυρομανωλάκη,
Η πλήρης ποινικοποίηση των αμβλώσεων παραμένει ένα από τα πιο πολωτικά και αμφιλεγόμενα ζητήματα στη νομική και πολιτική σφαίρα του Ελ Σαλβαδόρ. Αυτή η δρακόντεια πολιτική έχει πυροδοτήσει την εκδίκαση πλήθους δικαστικών υποθέσεων ιδιαίτερης βαρύτητας, κατά τις οποίες, είτε απορρίφθηκε το αίτημα άμβλωσης είτε επιβλήθηκαν αυστηρές ποινικές κυρώσεις στις κατηγορούμενες για την τέλεση διακοπής κύησης. Καθώς η παγκόσμια κατακραυγή και οι εκκλήσεις για νομική μεταρρύθμιση οξύνονται, η υπόθεση Beatriz εναντίον El Salvador ενώπιον του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Inter-American Court of Human Rights) έχει τοποθετήσει τη χώρα στο επίκεντρο των παγκόσμιων συζητήσεων, αναφορικά με τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών.
Πραγματικά Περιστατικά
Η 22χρονη Beatriz έπασχε από μια αυτοάνοση πάθηση όταν έμεινε έγκυος για δεύτερη φορά (2013), έπειτα από μια πρώτη δύσκολη εγκυμοσύνη. Οι γιατροί έκριναν ότι επρόκειτο για ένα μη βιώσιμο έμβρυο με σοβαρή δυσμορφία, ενώ η ίδια θα αντιμετώπιζε σοβαρές επιπλοκές στην υγεία της από τον τοκετό, συνεπώς έπρεπε να τερματίσει την υψηλού κινδύνου εγκυμοσύνη της. Παρά τις ιατρικές συστάσεις περί αμβλώσεως, οι γιατροί αρνήθηκαν να διενεργήσουν την επέμβαση εξαιτίας του κινδύνου ποινικής δίωξης εις βάρος τους. Τότε η Beatriz προσέφυγε στο Συνταγματικό Δικαστήριο του Ελ Σαλβαδόρ, αιτούμενη τη χορήγηση αδείας για διακοπή κύησης, όμως το αίτημά της απορρίφθηκε. Αναγκάστηκε να συνεχίσει την εγκυμοσύνη, γέννησε πρόωρα με καισαρική και το νεογνό απεβίωσε λίγες ώρες μετά τον τοκετό. H ίδια πέθανε σε τροχαίο το 2017.
Η οικογένεια της Beatriz προσέφυγε στο Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (2022), αξιώνοντας δικαιοσύνη για τη ζημία που υπέστη εξαιτίας του άκαμπτου νομικού πλαισίου. Ο ποινικός κώδικας του Ελ Σαλβαδόρ προβλέπει την απαγόρευση διακοπής της κύησης, ανεξαρτήτως των συνθηκών, επί ποινής κάθειρξης, καθώς και την in concreto καταδίκη γυναικών για ανθρωποκτονία με πρόθεση, που επισύρει ποινές που κυμαίνονται από 30 έως 50 χρόνια κάθειρξης. Παράλληλα, το αξιόποινο των εκτρώσεων επεκτείνεται και στους επαγγελματίες του τομέα υγειονομικής περίθαλψης, που δύνανται να καταδικαστούν με ποινή φυλάκισης έως και 12 ετών, εάν διαπιστωθεί η συμβολή τους. Κατά συνέπεια, οι περιπτώσεις βιασμού, αιμομιξίας, θνησιγένειας, αποβολής του κυοφορούμενου ή οι απειλητικές συνθήκες για τη ζωή και υγεία της εγκυμονούσας εμπίπτουν στο απαγορευτικό πεδίο των αμβλώσεων.
Η απόφαση του δικαστηρίου
Μετά από πολυετή φεμινιστική κινητοποίηση, το Διαμερικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καταδίκασε το Ελ Σαλβαδόρ για παραβίαση των δικαιωμάτων στην υγεία και ασφάλεια, στη δικαστική προστασία, στην ιδιωτική ζωή και προσωπική ακεραιότητα της Beatriz (20/12/2024). Αναγνώρισε ότι η έλλειψη ασφάλειας δικαίου και σαφών πρωτοκόλλων για τη διαχείριση κυήσεων υψηλού κινδύνου οδήγησε στη γραφειοκρατικοποίηση και δικαστικοποίηση της υπόθεσης, με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση παροχής επαρκούς και έγκαιρης ιατρικής περίθαλψης. Διαπίστωσε ότι οι παρατεταμένες περίοδοι αναμονής και νοσηλείας κατά την αναζήτηση νομικών εγκρίσεων, αλλά και η άρνηση θεραπείας συνιστούσαν απάνθρωπη μεταχείριση που ισοδυναμούσε με μαιευτική βία. Συνεπώς, η διαιώνιση της νομικής αβεβαιότητας και η ενστάλαξη φόβου στο ιατρικό προσωπικό μέσω ποινικών κυρώσεων, είχε βαθύτατα αρνητικό αντίκτυπο στη σωματική και ψυχική υγεία της Beatriz.
Επιπλέον, το δικαστήριο εξέδωσε απόφαση, με την οποία επέβαλε στο Ελ Σαλβαδόρ σειρά οδηγιών προς συμμόρφωση. Διέταξε το κράτος να παράσχει ολοκληρωμένη υγειονομική περίθαλψη στην οικογένεια της Beatriz και να εφαρμόσει προγράμματα κατάρτισης για το υγειονομικό προσωπικό και τους κρατικούς και δικαστικούς φορείς σε θέματα μητρικής υγείας. Το Ελ Σαλβαδόρ οφείλει να θεσπίσει σαφείς ιατρικές και δικαστικές κατευθυντήριες γραμμές για τον χειρισμό των κυήσεων υψηλού κινδύνου εντός ενός έτους με σκοπό την ευθυγράμμιση με τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επιπροσθέτως, το δικαστήριο επιδίκασε χρηματική αποζημίωση για την οικογένεια της Beatriz και νομικά έξοδα για τις οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών.
Η αναγνώριση και η προστασία των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων είναι απαραίτητη για τη μείωση της μητρικής θνησιμότητας και νοσηρότητας και την προώθηση της σωματικής αυτονομίας παγκοσμίως. Αν και στη Λατινική Αμερική έχει σημειωθεί πρόοδος σε χώρες όπως η Κολομβία, η Αργεντινή και το Μεξικό αναφορικά με τη νόμιμη πρόσβαση στην άμβλωση, σε πολλά κράτη εξακολουθούν να υφίστανται αυστηροί περιορισμοί. Ειδικότερα, στη Χιλή επιτρέπεται σε περιπτώσεις βιασμού ή κινδύνου για την υγεία της μητέρας ή σε περιπτώσεις δυσμορφίας του εμβρύου. Ωστόσο, η διακοπή κύησης απαγορεύεται στην Ονδούρα, τη Νικαράγουα, τη Δομινικανή Δημοκρατία και την Αϊτή. Η καταδίκη του Ελ Σαλβαδόρ στέλνει ένα ηχηρό μήνυμα σχετικά με το ασυμβίβαστο της απόλυτης απαγόρευσης των αμβλώσεων με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μάλιστα, θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό δικαστικό προηγούμενο σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, επηρεάζοντας νομικές μεταρρυθμίσεις και δικαστικές αποφάσεις των συντηρητικότερων κρατών.
Ο αγώνας για αναπαραγωγική δικαιοσύνη στο Ελ Σαλβαδόρ συνιστά επιτομή μιας ευρύτερης προσπάθειας προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέναντι στα άκαμπτα και τιμωρητικά συστήματα. Η απαγόρευση των αμβλώσεων έχει στιγματίσει το νομικό και ανθρωπιστικό τοπίο του κράτους, φωτίζοντας τις ηθικές, νομικές και κοινωνικές εντάσεις γύρω από τα αναπαραγωγικά δικαιώματα. Οι προσωπικές τραγωδίες και οι συστημικές αδικίες που βίωσαν πληθώρα γυναικών αναδεικνύουν την αδήριτη ανάγκη συμφιλίωσης και εξισορρόπησης μεταξύ των πολιτισμικών προτύπων, των νομικών πλαισίων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων με σκοπό την αποποινικοποίηση των αμβλώσεων. Οι φωνές των πληττόμενων απαιτούν διαρκή δέσμευση σε δικαστική μεταρρύθμιση που, με γνώμονα την κοινωνική αφύπνιση, θα υπερβαίνει τις πολιτικές και πολιτισμικές διαιρέσεις, ώστε να καταστεί δυνατή η θεμελίωση της αυτονομίας των γυναικών πάνω στο σώμα, στην υγεία και στο μέλλον τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- International court rules against El Salvador in key abortion rights case, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- El Salvador: IACtHR advances reproductive justice with ruling in favor of Beatriz and her family, Amnesty International, διαθέσιμο εδώ
- Court rules against El Salvador in controversial abortion case, France 24, διαθέσιμο εδώ
