Της Θεοδώρας Αλικάκου,
Τα αρχαία Στάγειρα βρίσκονται στην Χαλκιδική και ειδικότερα στη χερσόνησο Λιοτόπι, κοντά στη σύγχρονη πόλη της Ολυμπιάδας. Ο Αριστοτέλης, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών γεννήθηκε στον τόπο αυτό, το 384 π.Χ. Ως μαθητής του Πλάτωνα και μετέπειτα δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μας έχει χαρίσει ένα διαχρονικό έργο, το οποίο διαφυλάσσουμε ως θεμέλιο της άυλης πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Η ίδρυση των αρχαίων Σταγείρων χρονολογείται περί το 655 π.Χ. από Ίωνες άποικους, οι οποίοι κατέφθασαν από το νησί της Άνδρου στη περιοχή της βορειοανατολικής Χαλκιδικής, ενώ λίγο αργότερα υποδέχθηκαν και άλλους άποικους από την Χαλκίδα. Οι γονείς τους Αριστοτέλη ήταν ο Νικόμαχος και η Φαίστιδα, των οποίων η καταγωγή αναγόταν τους οικιστές της Χαλκιδικής. Ειδικότερα, σύμφωνα με πηγές, οι γονείς του ήταν μέτοικοι από την Μεσσηνία και πρόγονος τους, ήταν ο γιατρός Μαχαόνας, ο οποίος ήταν γιος του Ασκληπιού. Επιπλέον, ο πατέρας του ήταν ιατρός που άνηκε στη συντεχνία, δηλαδή το γένος των Ασκληπιών. Εκεί ενδεχομένως να οφείλεται και η ενασχόληση του Αριστοτέλη με την θετική επιστήμη της βιολογίας, καθώς σύμφωνα με τον Γαλήνιο οι Ασκληπιοί δίδασκαν τα παιδιά τους την επιστήμη της ανατομίας.
Ο Αριστοτέλης πέθανε από στομαχικό νόσημα το 322 π.Χ. στο κτήμα της μητέρας του στη Χαλκίδα. Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι των Σταγείρων τον μετέφεραν και τον έθαψαν στην πόλης τους. Ακόμα, θέσπισαν προς τιμήν του τα «Αριστοτέλεια», μια εορτή μεγάλης εμβέλειας. Στη συνέχεια, ανακηρύχτηκε ως οικιστής της πόλης και έτσι, έδωσαν το όνομα του σε έναν μήνα του χρόνου, τον οποίο ονόμασαν «Αριστοτέλειο».
Μετά τους Περσικούς πολέμους, οι Σταγειρίτες αποτέλεσαν σύμμαχους της πρώτης Αθηναϊκής συμμαχίας. Όμως, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, άλλαξαν στρατόπεδο και εναντιώθηκαν στους Αθηναίους συνάπτοντας συμμαχία με τους Σπαρτιάτες το 424 π.Χ. Τότε, οι Αθηναίοι έστειλαν τον Κλέωνα, αλλά η στάση της πόλης παρέμεινε αμετάβλητη διατηρώντας την αυτονομία της. Ύστερα, το 349 π.Χ., ο Φίλιππος Β’ πολιόρκησε, λεηλάτησε και κατέστρεψε ολοσχερώς τα Στάγειρα, τα οποία ανοικοδόμησε εν συνεχεία, προς τιμήν του Αριστοτέλη, δασκάλου του γιού του.
Τα μνημεία τα οποία διασώζονται έως σήμερα, χάρις την αρχαιολογική σκαπάνη, είναι ο τάφος του Αριστοτέλη, το αρχαϊκό ιερό, το ιερό της θεάς Δήμητρας, το υστεροκλασικό τείχος, η ελληνιστική οικία, η τειχισμένη ακρόπολη, η αγορά, η στοά κλασικών χρόνων και ο βυζαντινός πύργος. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1960 από τον Φ. Πέτσα και συνεχίστηκαν από τον Κ. Σισμανίδη μέχρι το 2000. Τα ευρήματα της ανασκαφής ήταν σπουδαία με αποκορύφωμα ένα κτίσμα, που προσδιορίστηκε μετέπειτα, ως ο τάφος του Αριστοτέλη.
Ο Κώστας Σισμανίδης με την βοήθεια των αρχαίων πηγών, κατάφερε να ταυτίσει το οικοδόμημα αυτό ως τον τάφο του Αριστοτέλη, η θέση του οποίου επαληθεύει την ταυτότητα του. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις πηγές, μετά τον θάνατο του στην Χαλκίδα μετέφεραν την τέφρα του μέσα σε χάλκινη υδρία στα αρχαία Στάγειρα και τον έθαψαν σε μεγαλειώδη τάφο κοντά στην αγορά της πόλης. Μπροστά του ήταν χτισμένος ένας βωμός, που μετατράπηκε σε βουλευτήριο ώστε να «εμπνέονται» οι βουλευτές από το πνεύμα του. Τα δεδομένα που ήρθαν στο φως με την ανασκαφή είναι απολύτως συμβατά με τις αρχαίες πηγές.
Τα δεδομένα αυτά παρουσιάστηκαν από τον Κ. Σισμανίδη στην 14η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη το 2017. Ο ίδιος μάλιστα μαρτυρά ότι είχε εξ’ αρχής έντονη υποψία πως αυτό το κτίριο θα μπορούσε να είναι ο τάφος του, καθώς δεν φαινόταν να εξυπηρετεί σε κάποια άλλη χρήση και ήταν διαφορετικό από τα άλλα. Την άποψη του Κ. Σισμανίδη συμμερίζεται και ο αρχαιολόγος Μ. Μπέσιος, υπογραμμίζοντας πως στο κέντρο της πόλης έθαβαν μόνο σημαντικές προσωπικότητες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κώστας Σισμανίδης (2003), Αρχαία Στάγειρα: Η πατρίδα του Αριστοτέλη, Υπουργείο Πολιτισμού
- Αρχαία Στάγειρα, dimosaristoteli.gr, διαθέσιμο εδώ
- Στάγειρα, odysseus.culture.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο Κ. Σισμανίδης παρουσίασε τις πηγές που τον έπεισαν ότι βρέθηκε ο τάφος του Αριστοτέλη, arxaiologia.gr, διαθέσιμο εδώ
