Της Δήμητρας Τσάνταλη,
Η ιστορία της Ιρλανδίας και των Κελτών αποτελεί ένα συνονθύλευμα μύθων, θρύλων και μαγείας. Μια παράδοση βυθισμένη στις ρίζες ενός αρχαίου πολιτισμού που διακρίνεται για την βαθιά σύνδεσή του με την φύση, τα άγρια τοπία, τους Δρυΐδες, τους εξαιρετικούς πολεμιστές, τα ιερά σύμβολα και την ευρύτερη μεταφυσική φιλοσοφία ενός παράξενου, για τα ευρωπαϊκά μας δεδομένα, πολιτισμού. Η Ιρλανδία, το «Σμαραγδένιο Νησί», μοιάζει να διατηρεί μια μυστικιστική αίσθηση και να φέρει μαζί της τα κέλτικα στοιχεία της μακράς της παράδοσης στον σύγχρονο πολιτισμό της.
Οι Κέλτες ήταν ο πρώτος υπεραλπικός πολιτισμός που εμφανίστηκε στην καταγεγραμμένη ιστορία. Τον 3ο αι π.Χ. εξαπλώθηκαν από την Ιρλανδία σε όλη την Ευρώπη, ενώ ο κέλτικος πολιτισμός φαίνεται να έχει ινδοευρωπαϊκές ρίζες και να υπάρχει ήδη από τις αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ. αναπτυσσόμενος γύρω από τις παρυφές του Ρήνου, του Ροδανού και του Δούναβη, ακόμα και τα σημερινά τοπωνύμια έχουν την ρίζα τους στην κέλτικη γλώσσα αποδεικνύοντας την αυτοχθονία τους σε αυτά τα μέρη (π.χ. ο Δούναβης ή Danuvius πήρε το όνομα του από την κέλτικη μητέρα-θεά, Danu). Η εξελιγμένη μεταλλουργία τους, ιδιαίτερα η χρήση σιδερένιων όπλων και οι άριστες πολεμικές τους ικανότητες, τους έκαναν μια ισχυρότατη. Είχαν ακόμη, προηγμένες γεωργικές τεχνικές, εξελιγμένες ιατρικές μεθόδους (ιδίως χειρουργικές), ήταν εξαιρετικοί τεχνίτες και αστρονόμοι. Οι Έλληνες τον 6ο αι π.Χ. ονόμασαν αυτόν τον μυστήριο λαό από τον Βορρά, «Κέλτες» μια λέξη που προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα “kel” που σημαίνει «κρύβομαι». Οι Κέλτες έγιναν και επίσημα ο «κρυφός λαός».
Πως μπόρεσε όμως να διατηρηθεί και να εξελιχθεί τόσο πολύ ένας πολιτισμός, χωρίς να υπάρχουν χειρόγραφες μαρτυρίες των ίδιων των Κελτών για την ύπαρξή τους; Η απάντηση είναι απλή: εξαιτίας της βαθιάς τους πίστης σε ένα φιλοσοφικό σύστημα, οι αρχές του οποίου απαγόρευαν την καταγραφή των τεράστιων αποθεμάτων γνώσης που κατείχαν σε γραπτή μορφή. Δεν ήταν αναλφάβητοι όπως πολλοί ισχυρίστηκαν μετέπειτα, αντίθετα ήξεραν να χρησιμοποιούν διάφορα αλφάβητα, όπως το ετρουσκικό, το φοινικικό, το λατινικό και ιδίως το ελληνικό. Συνειδητά απέφευγαν την χρήση τους και την μεταφορά του πολιτισμού τους σε γραπτή μορφή, καθώς θεωρούσαν πως με την βοήθεια γραπτών κειμένων γινόταν λιγότερο επιμελείς στο να μάθουν «από καρδιάς» και να επέτρεπαν στις αναμνήσεις τους να «σκουριάσουν» καθώς επαναπαύονταν στην βοήθειας που τους πρόσφεραν και απομακρύνονταν από την αλήθεια για τον κόσμο, η οποία και ήταν στενά συνδεδεμένη με την φύση, την μετενσάρκωση και την ιδέα της «αιώνιας ζωής».
Όταν, την χριστιανική περίοδο, ξεκίνησαν να γράφουν λογοτεχνικά έργα στα λατινικά άφησαν έκπληκτους τους ανθρώπους του πνεύματος της εποχής και τα ιρλανδικά έγιναν η τρίτη λογοτεχνική γλώσσα της Ευρώπης (μετά τα ελληνικά και τα λατινικά), ενώ τον 6ο-9ο αι. μ.Χ. η Ιρλανδία είχε την πνευματική ηγεμονία στην Ευρώπη. Το «Νησί των Σοφών» συνδέθηκε με το γεγονός ότι πολλές μεγάλες προσωπικότητες της Ευρώπης πήγαν εκεί για να μελετήσουν και να μάθουν από τους Ιρλανδούς δασκάλους και μοναχούς. Ενώ η υπόλοιπη ήπειρος φαίνεται να περνούσε μια περίοδο «σκοταδισμού» κατά τον Μεσαίωνα, η Ιρλανδία περνούσε μια περίοδο πνευματικής άνθισης καθώς όλα αυτά για τα οποία καταδικάζονταν οι άνθρωποι στην Ευρώπη, όπως η μαγεία και ο παγανισμός, στην Ιρλανδία θεωρούνταν ως μέρος της κουλτούρας τους και σέβονταν απόλυτα την ύπαρξη τους. Στα Κελτικά μεσαιωνικά κείμενα, η μαγεία περιγράφεται συχνά ως μέρος της μυθολογίας και της λαϊκής κουλτούρας, χωρίς να συνδέεται με θυσίες ή καταδιώξεις.
Η κέλτικη θρησκεία ήταν παραδοσιακά πολυθεϊστική, ενώ οι ίδιοι θεωρούσαν πως η προέλευσή τους βρισκόταν στην θεά Danu, που έπεσε από τον ουρανό και τα νερά της δημιούργησαν τον Δούναβη, έχοντας ποτίσει την ιερή βελανιδιά. Από εκεί δημιουργήθηκε και το πάνθεον των Θεών τους, γνωστοί και ως «Τα παιδιά της Danu». Η ιδέα της αθανασίας, του ότι ο θάνατος δεν ήταν παρά μια αλλαγή του τόπου που κατοικεί η ψυχή, καθώς και ότι η ίδια θα ξαναγεννιόταν στον επίγειο κόσμο, ήταν κεντρική στην θρησκευτική τους αντίληψη. Μόνο οι Δρυΐδες γνώριζαν την θέληση των Θεών και ήταν η πνευματική τάξη που καθοδηγούσε τους Κέλτες. Εκτός από την μελέτη της φύσης, ασχολούνταν και με την ηθική φιλοσοφία και θεωρούνταν ως οι «πιο δίκαιοι εκ των ανδρών» για αυτό και είχαν ενεργό ρόλο και στα ζητήματα πολιτικής και ηθικής φύσεως.
Η μυθολογία τους φαίνεται επίσης να έχει καθοριστικό ρόλο για την πνευματική τους εξέλιξη. Χωριζόταν σε κύκλους, καθένας από τους οποίους περιλαμβάνει μύθους και θρύλους για θεούς, ήρωες και υπερφυσικά πλάσματα. Τα δάση, τα ποτάμια, οι πηγές και οι πέτρες θεωρούνταν ιερά, καθώς αποτελούσαν τους τόπους επικοινωνίας με τις θεότητες.
Η μαγεία στην κελτική παράδοση ήταν στενά συνδεδεμένη με τη φύση και τους πνευματικούς κόσμους, προσφέροντας προστασία, θεραπεία και δύναμη. Υπήρχαν πολλά είδη μαγείας, όπως η φυτική μαγεία, δηλαδή η χρήση φυτών και βοτάνων για θεραπεία, η μαντεία μέσω της ερμηνείας των οιωνών από τη φύση καθώς και τα ξόρκια και οι τελετουργίες που χρησιμοποιούνταν για να καλέσουν τα πνεύματα. Ακόμα, χρησιμοποιούσαν σύμβολα με μαγικές ιδιότητες, όπως ο κέλτικος σταυρός, τα λαβυρινθώδη μοτίβα που συμβολίζουν το ταξίδι της ζωής, σπειροειδή σχέδια ως σύμβολα της αιωνιότητας, ενώ και οι μαγικοί λίθοι και τα φυλαχτά θεωρούνταν ισχυρά προστατευτικά αντικείμενα.
Η διαδικασία του εκχριστιανισμού τους, λοιπόν, δεν προβλεπόταν εύκολη. Ο «Απόστολος της Ιρλανδίας», όπως ονομάστηκε ο Άγιος Πατρίκιος, προκειμένου να καταφέρει να φέρει τον Χριστιανισμό στην Ιρλανδία θα έπρεπε να το κάνει με έναν απρόσμενο τρόπο, ενσωματώνοντας δηλαδή τα ήδη υπάρχοντα σύμβολα και την κουλτούρα των Κελτών στην χριστιανική φιλοσοφία.
Η ζωή του Πατρικίου σημαδεύτηκε από ένα δραματικό ξεκίνημα. Όταν ήταν νέος, Ιρλανδοί πειρατές τον απήγαγαν και τον πήραν αιχμάλωτο στην Ιρλανδία. Εκεί εργάστηκε ως βοσκός στα κοπάδια του βασιλιά. Αν και υπό σκληρές συνθήκες, έμαθε τη γλώσσα και την κουλτούρα τους, κάτι που αργότερα θα αποδεικνυόταν πολύτιμο για το έργο του. Μετά από χρόνια αιχμαλωσίας, κατάφερε να δραπετεύσει και επέστρεψε στην πατρίδα του. Ο μύθος λέει πως στον δρόμο της επιστροφής του είδε ένα όραμα που τον καλούσε να αφιερώσει τη ζωή του στο έργο του εκχριστιανισμού των Κελτών. Ταξίδεψε στη Γαλλία για να εκπαιδευτεί και να χειροτονηθεί ιερέας. Η εκπαίδευση αυτή τον προετοίμασε για τη μεγάλη αποστολή που θα αναλάμβανε αργότερα.
Γύρω στο 432 μ.Χ., πράγματι, ο Πατρίκιος επέστρεψε στην Ιρλανδία. Αντί να έρθει σε σύγκρουση με την παγανιστική θρησκεία, προτίμησε να ενσωματώσει στοιχεία της τοπικής κουλτούρας στα χριστιανικά διδάγματα, κάνοντάς τα πιο προσιτά και οικεία για τους Ιρλανδούς. Η μέθοδος του Πατρικίου για τον εκχριστιανισμό ήταν ειρηνική και έξυπνη. Χρησιμοποίησε τη φυσιολατρία των Κελτών, μεταφέροντας τα χριστιανικά διδάγματα μέσα από τοπικά σύμβολα, όπως ο Κελτικός Σταυρός, που συνδύαζε τον χριστιανικό σταυρό με τον ήλιο. Ακόμα, χρησιμοποίησε το τριφύλλι για να εξηγήσει την Αγία Τριάδα (Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα), το οποίο μετατράπηκε αργότερα και στο σύμβολο της Ιρλανδίας. Απέκτησε φήμη για θαυματουργές πράξεις, ενώ ένας από τους πιο γνωστούς θρύλους αναφέρει ότι έδιωξε τα φίδια από την Ιρλανδία, συμβολίζοντας την εξάλειψη της παγανιστικής θρησκείας.
Η ιστορία της Ιρλανδίας και των Κελτών, συναντά τον Άγιο Πατρίκιο σε ένα σημείο όπου η παράδοση και ο θρύλος γίνονται ένα. Η σημαντικότητα του έργου του Αγίου Πατρικίου δεν έγκειται μόνο στην διάδοση μιας νέας πίστης, αλλά και στη γεφύρωση δύο κόσμων: του παγανιστικού κόσμου και της χριστιανικής θεολογίας. Στην Ιρλανδία, το παρελθόν δεν χάνεται· γίνεται θεμέλιο του παρόντος, και μέσα από την διδασκαλία του Πατρικίου, η μαγεία και η πνευματικότητα συνεχίζουν να ζουν, πλέκοντας έναν αέναο κύκλο που ενώνει την ψυχή με την αιωνιότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John T. Koch, Antone Minard (2012), The Celts: History, Life and Culture, Santa Barbara: ABC-CLIO
- Thomas Cahill (1995), How the Irish Saved Civilization, New York: Nan A. Talese / Doubleday
- Peter Berresford Ellis (2006), A Brief History of The Celts, London: Robinson Publishing
- Peter Berresford Ellis (1999), The Ancient World of the Celts, London: Barnes and Noble
- Philip Freeman (2004), St. Patrick of Irelan: A Biography, New York: Simon & Schuster
