Της Μαριτίνας Χριστοφυλάκου,
Η Δαμασκός έπεσε. Το καθεστώς Άσαντ κατέρρευσε, και μαζί του κατέρρευσε και το status quo που επικρατούσε στη Μέση Ανατολή από τη δεκαετία του ‘70. Μια θεαματικά ταχεία και απρόσμενη επίθεση υπό την ηγεσία της ισλαμιστικής Hay’at Tahrir al-Sham και του υποστηριζόμενου από την Τουρκία Συριακού Εθνικού Στρατού ανέτρεψε τον μιλιταριστικό ζυγό των Βααθιστών. Ο Μπασάρ αλ Άσαντ διέφυγε στη Ρωσία όπου του δόθηκε άσυλο, σηματοδοτώντας το τέλος των 53 ετών διακυβέρνησης της Συρίας από την οικογένεια του.
Με την ιστορική αυτή μεταρρύθμιση, οι στρατιωτικές δυνάμεις της αντιπολίτευσης απελευθέρωσαν χιλιάδες πολιτικούς και μη κρατούμενους ανοίγοντας τις φυλακές, και αναζήτησαν πληροφορίες για μυστικές εγκαταστάσεις κράτησης, ενώ τα «Λευκά Κράνη» της Συρίας (εθελοντική οργάνωση που περιθάλπει θύματα του Συριακού εμφυλίου) προσέφεραν χρηματικές ανταμοιβές για τον εντοπισμό κρυφών τοποθεσιών.
Οι πολίτες, με τη σειρά τους, προσέγγισαν από μόνοι τους τις φυλακές για να αναζητήσουν τους κρατούμενους συγγενείς τους πολλές φορές, ενώ αυτοί θεωρούνταν αγνοούμενοι για πάνω από δεκαετία. Τη δεύτερη εβδομάδα του Δεκεμβρίου του 2024, τα διεθνή μέσα ενημέρωσης μετέδιδαν καθημερινά ρεπορτάζ από τα πλήθη ανθρώπων που πλημμύρισαν τους δρόμους, με πάρα πολλούς να ισχυρίζονται ότι αναζητούσαν κάποιον απαχθέντα από το καθεστώς Άσαντ.
Όταν οι ρεπόρτερ έφτασαν πλέον στα έγκατα διαβόητων φυλακών, όπως αυτή της Saydnaya κοντά στη Δαμασκό, μετέδωσαν ωμά πλάνα που αποκάλυπταν όσα ήθελε να κρύψει αυτό το σκληροπυρηνικό απολυταρχικό καθεστώς: εξαθλιωμένοι άνθρωποι, λόγοι για σκληρά βασανιστήρια και μαζικές εκτελέσεις, και στοιχεία για κάθε λογής απερίγραπτη φρικαλεότητα. Ποια είναι η πραγματικότητα, όμως, πίσω από αυτές τις εικόνες που κάνουν τον γύρο του κόσμου, έπειτα από την ήττα του Άσαντ; Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε ποιες πληροφορίες δημοσιοποιημένες κατά την κορύφωση ενός πολυετούς και περίπλοκου πολέμου είναι αληθείς και ποιες «τραβηγμένες» με σκοπό τη χειραγώγηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης;
Για να απαντήσουμε αυτά τα ερωτήματα, θα πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε τις διαστάσεις τις οποίες είχε λάβει η κατάπνιξη της λαϊκής αγανάκτησης από τη Βααθιστική δικτατορία στη Συρία. Το 2011, έπειτα από τις έντονες διαμαρτυρίες και τελικά την ένοπλη εξέγερση υπό το πνεύμα της Αραβικής Άνοιξης, η αντίδραση του κράτους στα αιτήματα των εξαγριωμένων Σύρων για την εκδημοκρατικοποίηση της χώρας και τη μεταρρύθμιση ήταν η αμείλικτη βία: χρησιμοποίησε τον στρατό και την αεροπορία εναντίον ανταρτών και αμάχων, με αποτέλεσμα δεκάδες χιλιάδες θανάτους. Τουλάχιστον 157.634 συλλήψεις έγιναν την περίοδο μεταξύ 2011 και 2024, συμπεριλαμβανομένων 5.274 παιδιών και 10.221 γυναικών.
Συγκεκριμένα, από το 2011, περίπου 136.000 άνθρωποι απήχθησαν υπό το καθεστώς του Άσαντ, τοποθετημένοι σε πάνω από 100 γνωστές εγκαταστάσεις κράτησης στη Συρία, με 105.000 να εξακολουθούν να αγνοούνται. Κάποιες από αυτές τις φυλακές όπως η Saydnaya κοντά στη Δαμασκό και το Tadmor στην Παλμύρα, έχουν αποκτήσει την ανατριχιαστική φήμη ότι μέσα σε αυτές οι κρατούμενοι παραμελούνταν, βασανίζονταν ή και εκτελούνταν σε μαζικό επίπεδο.
Τα στοιχεία για φρικαλεότητες περιλαμβάνουν 53.276 φακέλους διαρρεύσαντες από τον αποστάτη του Συριακού στρατού με το ψευδώνυμο «Καίσαρας», 6.786 επιβεβαιωμένους θανάτους υπό κράτηση και τη Διεθνή Αμνηστία να χαρακτηρίζει τη Saydnaya ως «ανθρώπινο σφαγείο». Άλλωστε, όταν ένα καθεστώς έχει φτάσει στο σημείο να καταφύγει στη χρήση χημικών όπλων για να φιμώσει τις φωνές των πολιτών του, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι εφαρμόζει δρακόντειες πρακτικές χωρών, όπως της Βόρειας Κορέας, δηλαδή παραδειγματικές τιμωρίες που έχουν σχεδιαστεί για να ενσταλάξουν τον φόβο. Τέτοιες ενέργειες αποκαλύπτουν μια διακυβέρνηση που έχει τις ρίζες της στη σκληρότητα, όπου ο μηχανισμός του κράτους δεν χρησιμοποιείται για να προστατεύσει τους ανθρώπους του, αλλά για να τους υποτάξει μέσω του τρόμου.
Οι εξαφανίσεις ανθρώπων που είχαν οποιαδήποτε σχέση με την αντιπολίτευση αποτελούσε μια από τις μεθόδους εκφοβισμού του πληθυσμού από το καθεστώς Άσαντ. Τα στοιχεία για απαγωγές εν δυνάμει αντιστασιακών και μαζικές εκτελέσεις είναι εκκωφαντικά: οι επιζώντες και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις τα τεκμηριώνουν, μέσω μαρτυριών, όπως του Σύρου πρόσφυγα και ακτιβιστή ανθρωπίνων δικαιωμάτων Omar Alshogre, που ισχυρίζεται ότι οι βασανισθέντες ήταν πάνω από 200.000, ή του διευθυντή του Συριακού Δικτύου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Fadel Abdulghany, που πιστεύει ότι οι περισσότεροι αγνοούμενοι πέθαναν από βασανιστήρια. Αποδεικτικά στοιχεία από τοποθεσίες ομαδικών τάφων αποκαλύπτουν μια κρατική «μηχανή θανάτου», σύμφωνα με τον εισαγγελέα εγκλημάτων πολέμου Stephen Rapp, ο οποίος διεξάγει έρευνα σε συνεργασία με την Επιτροπή για τη Διεθνή Δικαιοσύνη και Ευθύνη και την Ομάδα Έκτακτης Ανάγκης της Συρίας.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι φορτηγά ψύξης παρέδιδαν τις σωρούς σε ομαδικούς τάφους στην Qutayfah και τη Najha, ενώ δορυφορικές εικόνες επιβεβαίωσαν τη συνεχή εκσκαφή νέων τάφων σε αυτές τις τοποθεσίες από το 2012 έως το 2022. Επιπλέον, ανθρωπιστικές οργανώσεις αναφέρουν τουλάχιστον 66 ύποπτους χώρους μαζικών τάφων σε όλη τη Συρία. Ως αποτέλεσμα αυτής της απάνθρωπης πρακτικής, οι συγγενείς των αγνοουμένων που δεν κατάφεραν να επιβιώσουν έχουν να αντιμετωπίσουν τη μεγάλη πρόκληση της ταυτοποίησης των σωρών, η οποία μπορεί να μην είναι εφικτή δεδομένων των συνθηκών της ταφής. Ακόμη κι αν υπάρχουν επιζώντες που έχουν καταφέρει να ξεφύγουν από τις φυλακές του καθεστώτος τις τελευταίες εβδομάδες και να γυρίσουν στις οικογένειές τους, στις περισσότερες περιπτώσεις η μόνη ελπίδα για απαντήσεις βρίσκεται στους ομαδικούς τάφους που ανακαλύπτονται σε ολόκληρη τη χώρα.
Έπειτα από την ιστορική ήττα της Βααθιστικής δικτατορίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλημμύρισαν από ντοκουμέντα που παρουσίαζαν τις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν στις φυλακές της. Εικόνες σκελετωμένων και τρομοκρατημένων ανθρώπων, φαινομενικά κρατούμενων για πολύ καιρό στις φυλακές του Άσαντ, βγήκαν στην επιφάνεια και προκάλεσαν τον αποτροπιασμό προς τη, μέχρι τότε, κυβέρνηση της Συρίας. Μέσα σε αυτά τα ντοκουμέντα, όπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξαν και κάποια που αποδείχθηκαν ψευδή. Το πιο γνωστό παράδειγμα, είναι το φιάσκο του CNN, καθώς αυτό μετέδωσε μια συνέντευξη με έναν πρώην αξιωματικό του καθεστώτος Άσαντ που ψευδώς ισχυρίστηκε ότι ήταν πολίτης, φυλακισμένος πάνω από τρεις μήνες ως ύποπτος αντιστασιακός.
Οι μαρτυρίες αποκάλυψαν αργότερα ότι ήταν φυλακισμένος για λιγότερο από ένα μήνα με κατηγορίες σχετικές με εκβιασμούς, και όχι για πολιτικούς λόγους. Επιπλέον, πολλά βίντεο που συγκέντρωσαν εκατομμύρια προβολές αποδείχθηκαν επίσης παραπληροφόρηση. Η ομάδα επαλήθευσης ειδήσεων του Deutsche Welle ανακάλυψε ότι λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης είχε χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία υλικού που παρουσίαζε υποτιθέμενα υπόγεια κελιά κάτω από τη φυλακή Sednaya, το οποίο κατάφερε για λίγες ημέρες να εξαπατήσει το κοινό. Αυτό το φαινόμενο διάδοσης ψευδών ειδήσεων έχει θέσει υπό αμφισβήτηση πολλές από τις πληροφορίες που έχουν αποκαλύψει τις βίαιες πρακτικές του καθεστώτος Άσαντ.
Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας να γίνει διάκριση μεταξύ της παραπληροφόρησης και των αδιαμφισβήτητων αποδεικτικών στοιχείων που προαναφέραμε για όσα υπέστησαν εκατοντάδες χιλιάδες Σύριοι κάτω από αυτήν τη βάναυση δικτατορία. Τα τεχνητά ντοκουμέντα υπονομεύουν την αξιοπιστία των μαρτυριών των θυμάτων, καθώς διαβρώνουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην αυθεντικότητα τους, κάτι που δεν συμφέρει κανέναν πέραν από τους δυνάστες υπό τους οποίους δεινοπάθησε ο συριακός λαός για πάνω από μισό αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Syria: Stories Behind Photos of Killed Detainees, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
- Fog Of War Fuels Misinformation About Syria, Forbes, διαθέσιμο εδώ
- “Caesar” photos document systematic torture, European Center for Constitutional and Human Rights, διαθέσιμο εδώ
- The horror of Syria’s torture prisons, Amnesty International, διαθέσιμο εδώ
- Al-Assad’s ‘human slaughterhouses’: What to know about Syria’s prisons, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Syrian mass graves expose ‘machinery of death’ under Assad, top prosecutor says, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- The dead, the missing and the reunited: Three tales of Syria’s tortured prisoners, CNN, διαθέσιμο εδώ
