Της Εύης Κατέλα,
Το ελληνικό κράτος, από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας του έως και σήμερα, είναι ενιαίο και διαθέτει ένα κέντρο άσκησης κυβερνητικής εξουσίας. Αποτελείται από ένα σύνολο πολιτειακών θεσμών, οι οποίοι είναι ενιαίοι και η έδρα του κράτους είναι η πρωτεύουσα. Προκειμένου, όμως, να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία του κράτους και να επιτευχθούν τα αποτελέσματα των πολιτικών σχεδιασμών, έγιναν προσπάθειες για υποδιαίρεση των διοικήσεων σε διάφορα τμήματα της επικράτειας.
Η πολιτεία, προσδοκώντας μια άμεση επαφή με τους πολίτες και παράλληλα μια άμεση δράση στα προβλήματα που έγκειται η καθημερινότητα, προχώρησε στη διοικητική αποκέντρωση. Η πρώτη πνοή για τη τοπική αυτοδιοίκηση δόθηκε το 1994, με πρωτοβουλία που έλαβε η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, όταν για πρώτη φορά οι νομάρχες εξελέγησαν από τους πολίτες. Συνέχεια στη διοικητική αποκέντρωση έδωσε το σχέδιο «Καποδίστριας» (νόμος 2539/97). Το 1997, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με αρχηγό τον Κώστα Σημίτη, διαίρεσε τη χώρα σε 910 δήμους και 124 κοινότητες, ενώ προϋπήρχε ήδη το καθεστώς των 13 περιφερειών και των 51 νομών στη χώρα. Ο στόχος του προγράμματος ήταν να συνενώσει τις κοινότητες σε μεγαλύτερους δήμους, ώστε να γίνει αποδοτικότερη η δράση τους. Η εκλογή των δημάρχων και των κοινοταρχών γινόταν από τον λαό, ενώ οι περιφερειάρχες διορίζονταν από την κυβέρνηση. Η μεταρρύθμιση αυτή, ενίσχυσε τη δύναμη της αυτοδιοίκησης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν προκάλεσε αντιδράσεις από τους πολίτες.
Σημαντική τομή στην ιστορία της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελεί το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (νόμος 3852/2010), αποτελεί μία από τις πιο πρόσφατες μεταρρυθμίσεις που αφορούν την τοπική αυτοδιοίκηση και επιχειρήθηκε το 2010 από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, με αρχηγό αυτή τη φορά τον Γεώργιο Α. Παπανδρέου. Ο νόμος αυτός επαναπροσδιόρισε τα όρια των αυτοδιοικητικών μονάδων (ΟΤΑ) και τροποποίησε τον τρόπο εκλογής τους. Βασικές αρχές του προγράμματος ήταν η αντικατάσταση των νομαρχιών από τις περιφέρειες αλλά και η σύσταση των αποκεντρωμένων διοικήσεων. Συγκεκριμένα, από το 2011 υπάρχουν στη χώρα μας 7 αποκεντρωμένες διοικήσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν μία ή και παραπάνω περιφέρειες και έχουν κρατική υπόσταση, με στόχο την αποσυμφόρηση της κεντρικής κυβέρνησης και την διαμεσολάβηση μεταξύ κεντρικού κράτους και των τοπικών αρχών. Τέλος, με το πρόγραμμα του Καλλικράτη οι 910 δήμοι που υπήρχαν έως τότε συνενώθηκαν σε 352 δήμους.
Μικρές τροποποιήσεις έγιναν με το πρόγραμμα Κλεισθένης Ι (νόμος 4555/2018). Πιο συγκεκριμένα, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ–ΑΝΕΛ, θέλοντας να εμβαθύνει την δημοκρατία και να ενισχύσει τη θέση των ΟΤΑ, επανέφερε τη θητεία των εκλεγμένων οργάνων των ΟΤΑ στα τέσσερα χρόνια, πρόταξε το σύστημα της απλής αναλογικής και παράλληλα διέσπασε ορισμένους μεγάλους Δήμους, για τους οποίους θεώρησε ότι θα είναι πιο εύκολη η δράση τους αν περιλάμβαναν υπό τον έλεγχό τους μικρότερη έκταση.
Οι παραπάνω προσπάθειες δημιούργησαν το έδαφος για τη μεταφορά αρμοδιοτήτων και εξουσιών στη τοπική αυτοδιοίκηση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν δημιουργήθηκαν εντάσεις και προβλήματα. Τα γεγονότα των τελευταίων ετών μαρτυρούν ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν θέσει με τις πράξεις τους στο περιθώριο τις περιφέρειες και τις τοπικές αυτοδιοικήσεις. Οι προαναφερθείσες τροποποιήσεις συνοδεύτηκαν από έλλειψη πόρων, τόσο για την υλοποίηση έργων, όσο και για την οργάνωση των υπηρεσιών. Οι σημερινές υπηρεσίες που υπάγονται είτε σε περιφερειακές είτε σε τοπικές διοικήσεις υποφέρουν από το φαινόμενο της γραφειοκρατίας, γεγονός που δυσκολεύει την εξυπηρέτηση των πολιτών και δημιουργείται η αίσθηση ότι οι τοπικές ανάγκες αγνοούνται ή ακόμη χειρότερα ότι υποτιμώνται. Οι καταστάσεις αυτές δημιουργούν την αίσθηση στους πολίτες ότι οι περιφερειακές αρχές δεν κατέχουν την προαπαιτούμενη επιρροή, η οποία αρμόζει για την επίλυση σημαντικών τοπικών υποθέσεων και την επίτευξη έργων που θα προωθήσουν την εκάστοτε περιοχή.
Τα παραπάνω προβλήματα μετράνε πολλά χρόνια και έχουν εκκολαφθεί από την ασυδοσία αλλά και την αδιαφορία των προηγούμενων και των νεότερων κυβερνήσεων. Το μεγάλο βήμα της αλλαγής, το οποίο θα είναι αρωγός για τις τοπικές αυτοδιοικήσεις, δεν έχει φανεί ακόμη, με αποτέλεσμα πολλές περιφερειακές ενότητες να στερούνται της αρμόζουσας ανάπτυξης. Έχοντας φτάσει στη τελευταία μέρα του χρόνου, καλό θα ήταν η κυβέρνηση να κάνει τον πολιτικό απολογισμό της και να συμπεριλάβει στους πολιτικούς σχεδιασμούς του 2025 την ανοικοδόμηση και την ενίσχυση των τοπικών διοικήσεων, οι οποίοι πραγματικά χρειάζονται ένα χέρι βοηθείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Καποδίστριας», «Καλλικράτης» και τώρα «Κλεισθένης» για τους δήμους, Protagon.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η αναδιάρθρωση του Καλλικράτη και η λογική της «αποκένωσης του κράτους», tvxs.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παρουσιάστηκε η μελέτη του ΙΤΑ -Τριετής Στρατηγική Μεταρρυθμίσεων στη Δημόσια Διοίκηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση- στο Συνέδριο της ΚΕΔΕ για την αλλαγή του Καλλικράτη και το νέο μοντέλο οργάνωσης του κράτους, στο Βόλο, kede.gr, διαθέσιμο εδώ
