Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Ο Πυθαγόρας γεννήθηκε περίπου το 585 π.Χ. στη Σάμο, χωρίς να μας σώζεται η ακριβής ημερομηνία της γεννήσεώς του, με μια μεγάλη ομάδα ιστορικών να υποστηρίζει πως η γέννησή του ανάγεται ανάμεσα στα έτη 592 και 572 π.Χ. Ήταν γιος του Μνήσαρχου και της Πυθαΐδας. Το όνομα Πυθαγόρας το διάλεξαν οι γονείς του προς τιμήν της ιέρειας Πυθίας, η οποία προέβλεψε μέσω κάποιου χρησμού τη γέννησή του. Όταν μεγάλωσε ο Πυθαγόρας, εξελίχθηκε σ’ έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες φιλοσόφους, με κλίση στα μαθηματικά και ιδιαίτερα τη γεωμετρία, όπως και στη θεωρία της μουσικής. Υπήρξε ο ιδρυτής της Πυθαγόρειας Σχολής, καθώς και ο θεμελιωτής του Πυθαγορείου Θεωρήματος, αναβαθμίζοντας την επιστήμη των μαθηματικών και τοποθετώντας τη στο «κέντρο του κόσμου».
Φτάνοντας σε ώριμη ηλικία (περ. το 530 π.Χ.), ο Πυθαγόρας εγκατέλειψε την πατρίδα του τη Σάμο και εγκαταστάθηκε στον Κρότωνα στην Ιταλία, προκειμένου να ξεφύγει από το τυραννικό καθεστώς του Πολυκράτη, που επικρατούσε στην πατρίδα του. Από τον ίδιο, δεν μας διασώθηκε τίποτα γραπτώς, παρά μόνο από μεταγενέστερους υποστηρικτές του. Για τον Πυθαγόρα και τους υποστηρικτές του, δηλαδή τους Πυθαγόρειους, η ουσία των πραγμάτων βρίσκεται στους αριθμούς και τις μαθηματικές σχέσεις. Ουσιαστικά, αυτά τα δύο αποτελούν νόμους, οι οποίοι διέπουν τον φυσικό, αλλά και τον πνευματικό μας κόσμο. Ο Πυθαγόρας πίστευε ακράδαντα πως οι αριθμοί διέπουν τις κινήσεις των αστέρων και κατέχουν ορισμένη θέση στο σύμπαν. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία του Πυθαγόρα, «οι αριθμοί δεν είναι απλά σύμβολα ποσοτικών σχέσεων, αλλά αποτελούν την ουσία και τα θεμέλια του κόσμου και γι’ αυτόν το λόγο, θεωρούνται ιεροί».
Αποτελεί μείζονος σημασία το γεγονός ότι ο Πυθαγόρας αποτελεί τον πρώτο Έλληνα φιλόσοφο, ο οποίος μάλιστα εγκαινίασε και σχολή. Όσον αφορά την Πυθαγόρεια Σχολή, λέγεται πως θύμιζε περισσότερο με κλειστή θρησκευτική αδελφότητα, παρά με κάποιου είδους σπουδαστήριο της φιλοσοφίας. Από πού, όμως, προέκυψε η έννοια του μυστικισμού στη σχολή αυτή; Ο Πυθαγόρας φαίνεται πως κατά τη νεανική του ηλικία ταξίδεψε σε ανατολικές χώρες, με κυριότερη χώρα την Αίγυπτο. Η Αίγυπτος από αρχαιοτάτων χρόνων αποτελούσε τον κύριο εκφραστή του μυστικισμού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να έρθει σε άμεση επαφή ο Πυθαγόρας με τις ανατολικές δοξασίες. Κατά αυτόν τον τρόπο, συσπειρώθηκε γύρω του μια μεγάλη ομάδα υποστηρικτών του, με τα ίδια πιστεύω και τις ίδιες πεποιθήσεις. Μετά από τον θάνατό του, η συγκεκριμένη σχολή συνέχισε τη λειτουργία της στον ελλαδικό χώρο με αρχηγό τον Φιλόλαο στην εκπνοή του 5ου αιώνα π.Χ. Μάλιστα, όταν ακόμα ζούσε ο Πλάτωνας, κέντρο της πυθαγόρειας φιλοσοφίας αποτελούσε ο Τάραντας στην Ιταλία, με κύριο εκπρόσωπό της, τον επίσης μαθηματικό, Αρχύτα.
Με βάση όσων αναφέρθηκαν εκτενέστερα παραπάνω, έχει υποστηριχθεί το γεγονός πως, η Πυθαγόρεια Σχολή, αποτελεί ένα είδος αίρεσης και μάλιστα θρησκευτικής, αφού τα μέλη της ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες λατρευτικής πρακτικής. Μάλιστα, οι Πυθαγόρειοι έχουν δώσει μια θεϊκή υπόσταση στον ιδρυτή της σχολής τους, κάτι το οποίο είχε εντάξει ως ιδέα, ο ίδιος ο Πυθαγόρας. Οι υποστηρικτές του δήλωναν πως τον έβλεπαν να εμφανίζεται σε πολλά μέρη ταυτόχρονα, προέβλεπε με απόλυτη ακρίβεια το μακρινό μέλλον, ήξερε τη γλώσσα των ζώων και επικοινωνούσε μ’ αυτά. Ο οπαδός της Πυθαγόρειας Σχολής αποτελεί έναν άνθρωπο με αξίες και ήθη, όπως ο σεβασμός της οικογένειας, η απαγόρευση της μοιχείας, ο σεβασμός και η πιστή τήρηση του τελετουργικού της θρησκείας της. Επίσης, ο Πυθαγόρειος βασίζεται εξ ολοκλήρου στην ιδέα της φιλίας, της αλληλεγγύης και της κοινοκτημοσύνης.
Τι γίνεται, όμως, με την έννοια της πίστης στη μετεμψύχωση; Τα δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σχολής αυτής αποτελούν ότι οι αριθμοί είναι η αρχή και η θεμέλια βάση του σύμπαντος και πως η ψυχή είναι αθάνατη και μετά τον θάνατο μεταβαίνει σ’ άλλη ανθρώπινη ή ζωική υπόσταση. Οι δύο αυτές αντιλήψεις συνυπήρχαν μεταξύ τους στην πυθαγόρεια παράδοση, ίσως όμως, να μην είχαν πάντα, την ίδια βαρύτητα, όπως φαίνεται και από τη διαίρεση των Πυθαγορείων, κατά την Κλασική Εποχή, σε «μαθηματικούς» και «ακουστικούς». Ουσιαστικά, στους «μαθηματικούς» κατατάσσονταν όσοι ασχολούνταν με τη γεωμετρία, την αστρονομία, αλλά και τη θεωρία της μουσικής. Αντιθέτως, στους «ακουστικούς» κατατάσσονταν όσοι ήταν προσανατολισμένοι προς το θρησκευτικό και τον μυστικιστικό πυρήνα της Πυθαγόρειας Σχολής.
Συνεχίζοντας με την πυθαγόρεια έννοια της ψυχής, ο Ηρόδοτος μέσα από τις πηγές του αναφέρει ότι η γενικότερη έννοια της μετεμψύχωσης έχει τις ρίζες της στην αιγυπτιακή θρησκεία, αφού ο αιγυπτιακός πολιτισμός, θεωρείται ως ο πρώτος πολιτισμός που πίστεψε ποτέ στην ιδέα της μετενσάρκωσης. Αποτελεί μία πληροφορία σωστά τεκμηριωμένη, εφόσον σκεφτεί κανείς το γεγονός πως ο Πυθαγόρας, λόγω της σχέσης του με ανατολικές χώρες, φαίνεται πως εισήγαγε τη δοξασία αυτή και στον ελλαδικό χώρο, όπου μέχρι τότε, τέτοιου είδους αντιλήψεις δεν υπήρχαν. Για τον Πυθαγόρα, η ψυχή αποτελεί κάτι τελείως διαφορετικό και ξεχωριστό από το σώμα. Αποτελεί μία αέναη οντότητα, η οποία μπορεί να ζήσει μέσα σε πολλά διαφορετικά σώματα.
Έναν αιώνα μετά τον θάνατο του Πυθαγόρα (περ. 490 π.Χ.), η Πυθαγόρεια Σχολή, που ο ίδιος ο Πυθαγόρας τη μετέτρεψε σε θρησκευτική αδελφότητα, έχει στραφεί πλέον προς τη μαθηματική φιλοσοφία και κύριο μέλημά της είναι η εξέλιξη του συγκεκριμένου κλάδου. Μας είναι παντελώς άγνωστο αν οι Πυθαγόρειοι εγκατέλειψαν πλήρως τα θρησκευτικά δόγματα του ιδρυτή τους. Η Πυθαγόρεια Σχολή συνέχισε να υπάρχει για πολύ καιρό ακόμα λόγω των ισχυρών της θεμελίων. Εκτός από τον Φιλόλαο και τον Δίωνα, με τον δεύτερο να αποτελεί μαθητή του Πλάτωνα, ο Πυθαγορισμός ζούσε πλέον μέσω της Ακαδημίας του Πλάτωνα και των μελών της. Μέχρι τη σημερινή εποχή, ο Πυθαγόρας αποτελεί ένα πρόσωπο της αρχαιότητας, μείζονος σημασίας, συνδεδεμένος άρρηκτα με το Πυθαγόρειο Θεώρημα και με τη γενικότερη έννοια των μαθηματικών, με γνώσεις που ισχύουν μέχρι τις μέρες μας, χάρη στη μελέτη και τη γνώση του Πυθαγόρα και της Πυθαγόρειας Σχολής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Β. Κάλφας & Γ. Ζωγραφίδης (2023), Αρχαίοι Έλληνες Φιλοσόφοι, Ινστιτούτο Νοελληνικών Σπουδών
- Σπουδών Suzanne Saïd, Monique Trédé & Alain Le Boulluec (2001), Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας (Τόμος Ι), Αθήνα: εκδ. Παπαζήση
- Η Ιστορία του Πυθαγόρα και Πυθαγορείου Θεωρήματος, users.math.uoc.gr, διαθέσιμο εδώ
