Του Αναστάση Γκίκα,
Οι νίκες της Ελλάδας στους Βαλκανικούς Πολέμους υπήρξαν ιδιαίτερα ευεργετικές για τη χώρα, αλλά και για τη μελλοντική πορεία της. Αποκατέστησαν την εθνική υπερηφάνεια, η οποία είχε πληγεί από την ήττα του 1897 και δημιούργησαν ένα κλίμα αισιοδοξίας και εθνικής αυτοπεποίθησης. Παράλληλα, οδήγησαν στο διπλασιασμό της εδαφικής επικράτειας του νεοελληνικού κράτους, ενσωματώνοντας εντός αυτού, προαιώνιες εστίες του ελληνισμού, όπως η Ήπειρος, η Μακεδονία και τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου. Επιπλέον, ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε σημαντικά, ενώ οι νέες περιοχές συνέβαλαν στην οικονομική και στρατηγική ενίσχυση του ελληνικού κράτους, ανοίγοντας νέους ορίζοντες για την ανάπτυξη και την ισχυροποίηση της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή.
Φυσικά, αυτά τα οφέλη δεν επιτεύχθηκαν χωρίς θυσίες. Ήταν κυρίως «καρπός» της αφοσίωσης και της αυτοθυσίας του Έλληνα στρατιώτη, ο οποίος με ζήλο πολέμησε κατά των Οθωμανών και των Βουλγάρων στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, αλλά και στη θάλασσα του Αιγαίου. Οι κυριότερες μάχες που έδωσε ο Άγνωστος Στρατιώτης ήταν στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο: η μάχη του Σαρανταπόρου, η μάχη των Γιαννιτσών, η μάχη του Μπιζανίου και οι ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου. Η πρώτη από αυτές, η μάχη του Σαρανταπόρου, πραγματοποιήθηκε λίγες μόνο ημέρες μετά την έναρξη του πολέμου και αποδείχθηκε καθοριστική για την πορεία του.
Στο παρόν άρθρο, θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε μια «γενική επισκόπηση» της μάχης, αποφεύγοντας μια πιο βαθιά στρατηγική ή επιτελική ανάλυση, καθώς κάτι τέτοιο ξεπερνά τις γνώσεις του αρθρογράφου.
«Προς στην μάχη»
Με την κήρυξη του πολέμου, ο Ελληνικός στρατός διαχωρίστηκε σε δύο μέτωπα: αυτό της Θεσσαλίας και αυτό της Ηπείρου. Ο στρατός Θεσσαλίας υπό το διάδοχο Κωνσταντίνο διέσχισε τα σύνορα, με σκοπό την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Καθώς προχωρούσε προς το βορρά, συνάντησε, αρχικά, ελάχιστες οθωμανικές δυνάμεις. Κύριος στόχος των Οθωμανών ήταν να κατανικήσουν τις Βουλγαρικές δυνάμεις στην περιοχή της Θράκης και αργότερα, να απομακρύνουν την Ελλάδα από τη βαλκανική συμμαχία, στην οποία είχε άλλωστε γίνει «δύσκολα» δεκτή.
Στις 6 Οκτωβρίου, οι ελληνικές δυνάμεις, υπό την ηγεσία του διάδοχου Κωνσταντίνου, καταλαμβάνουν την Ελασσόνα. Την επόμενη μέρα, φτάνουν στα στενά του Σαρανταπόρου, όπου θα αντιμετωπίσουν ισχυρότερες οθωμανικές δυνάμεις που τα υπερασπίζονταν.
Παρατασσόμενες και αντιπαρατασσόμενες δυνάμεις
Η Στρατιά Θεσσαλίας με επικεφαλής το διάδοχο Κωνσταντίνο και επικεφαλής του επιτελείου τον Παναγιώτη Δαγκλή είχε χωριστεί σε έξι μεραρχίες, μια ταξιαρχία ιππικού και δύο αποσπάσματα Ευζώνων. Η στρατηγική των Ελλήνων ήταν να σπάσουν την άμυνα των Οθωμανών, διεξάγοντας κατά μέτωπο επίθεση σε δύο κατευθύνσεις στο Στενό του Σαρανταπόρου, με συντονισμένη κίνηση από τις δύο πλευρές προς τα Σέρβια, με απώτατο στόχο την κατάληψη της γέφυρας του Αλιάκμονα και την αποκοπή της οδού υποχώρησης του εχθρού.
Απέναντι στον ελληνικό στρατό, οι Οθωμανοί παρέταξαν το VIII Σώμα υπό το στρατηγό Χασάν Ταχσίν Πασά. Το σώμα αποτελούνταν από τρία τμήματα: από το Τακτικό Τμήμα 22ο, προερχόμενο από την Κοζάνη και δύο μεραρχίες αποτελούμενες από εφέδρους —οι οποίες με βάση τις οθωμανικές πηγές ήταν εξουθενωμένες, λόγω της μεταφοράς τους στην περιοχή.
Η οθωμανική δύναμη αριθμούσε 14 τάγματα πεζικού με 11 ακόμη σε εφεδρεία και υποστηριζόταν από 24 πυροβόλα. Οι Οθωμανοί ήταν ήδη αποδυναμωμένοι, λόγω της αποστράτευσης μέρους του σώματος τους —έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 1912. Στόχος των Οθωμανών ήταν να υπερασπιστούν τη φυσική οχυρή θέση του Σαρανταπόρου, η οποία διέθετε εξαιρετικά πεδία βολής και υψηλά υψώματα, που καθιστούσαν την κίνηση των τμημάτων δύσκολη λόγω των δύσβατων ορεινών διαβάσεων. Στο παρελθόν δε, η θέση είχε ενισχυθεί από την γερμανική στρατιωτική αποστολή.
Η μάχη
Ο Ελληνικός Στρατός, με στρατηγικό σχεδιασμό και συντονισμένη δράση, επιτέθηκε σε διάφορα μέτωπα κατά την έναρξη της μάχης. Τρεις μεραρχίες (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ) τοποθετήθηκαν μετωπικά απέναντι από τον εχθρό και ξεκίνησαν την επίθεση στις 9/22 Οκτωβρίου. Η V Μεραρχία επιτέθηκε δυτικότερα, αντιμετωπίζοντας τουρκικές δυνάμεις στους Λαζαράδες, ενώ η IV Μεραρχία και η ταξιαρχία ιππικού προχώρησαν σε δύσκολο ελιγμό προς τα βόρεια, με σκοπό να υπερφαλαγγίσουν την οθωμανική διάταξη και να ελέγξουν το στρατηγικό δρόμο Κοζάνης-Σερβίων.
Η επίθεση ξεκίνησε στις 6:30 π.μ. της 9ης Οκτωβρίου, με τις ελληνικές δυνάμεις να απέχουν 8-10 χιλιόμετρα από τις οθωμανικές θέσεις. Οι καιρικές συνθήκες και το δύσκολο έδαφος καθυστέρησαν την κίνηση του πυροβολικού, το οποίο ακολούθησε το πεζικό με καθυστέρηση. Παρά τη συνεχιζόμενη βροχή και την ομίχλη, το ελληνικό πεζικό προχώρησε και κατέλαβε προωθημένες θέσεις, παρά τις μεγάλες απώλειες. Το μεσημέρι, το ελληνικό πυροβολικό έφτασε σε θέση να βομβαρδίσει τις τουρκικές θέσεις, ενώ η ανταλλαγή πυρών συνεχίστηκε μέχρι το βράδυ. Παρά τις δυσκολίες, οι ελληνικές δυνάμεις είχαν διανύσει περίπου 8 χιλιόμετρα και πλησίαζαν τις οθωμανικές θέσεις.
Η μάχη κρίθηκε κυρίως από την επιτυχία του ελιγμού της IV Μεραρχίας, η οποία, προχωρώντας με μεγάλη ταχύτητα, υπερφαλάγγισε την οθωμανική διάταξη και έφτασε κοντά στα χωριά Πολύρραχο και Προσήλιο, στα νώτα των Οθωμανών. Αυτή η στρατηγική κίνηση αποδυνάμωσε την οθωμανική άμυνα και έθεσε τα θεμέλια για την τελική ελληνική νίκη.
Την επόμενη μέρα, ο Χασάν Ταξίν διέταξε τις εφεδρείες του να υποχωρήσουν και να αποκαταστήσουν τις γραμμές επικοινωνίας, προσπαθώντας παράλληλα να απωθήσουν τους Έλληνες. Η οθωμανική νυκτερινή επίθεση της 9ης προς 10η Οκτωβρίου ήταν επιτυχής με τους Οθωμανούς να ανακτούν το Προσήλιο, ενώ οι Έλληνες παρέμειναν στο Πολύρραχο.
Ο οθωμανικός στρατός, εν τέλει, υποχώρησε προς την Καστανιά, αφήνοντας ανοιχτό το δρόμο προς τα Σέρβια και την Κοζάνη. Παρά τις οδηγίες για προσεκτική υποχώρηση και διάσωση του οπλισμού, επικράτησε πανικός με πολλούς εφέδρους να εγκαταλείπουν το στράτευμα. Στις 11 Οκτωβρίου, οι Ελληνικές δυνάμεις εισήλθαν ως απελευθερωτές στα Σέρβια, όπου και εγκαταστάθηκε προσωρινά το Στρατηγείο και το γενικό επιτελείο.
Η πρώτη μεγάλη νίκη
Η νικηφόρα έκβαση της μάχης του Σαρανταπόρου ήταν αυτή που άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Δυτικής Μακεδονίας, αλλά και της εν συνεχεία προώθησης των ελληνικών δυνάμεων προς την κεντρική Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ο θρίαμβος των Ελλήνων επί των Τούρκων στη μάχη του Σαραντάπορου το 1912, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μάχη Σαραντάπορου (9-10 Οκτ, 1912), stratistoria.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
- Σαν Σήμερα: 9 Οκτωβρίου 1912 — Η μάχη του Σαραντάπορου, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
