Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος, στο παρόν άρθρο θα προτείνω πέντε συν ένα βιβλία που ξεχώρισα. Ακολουθήστε με σ’ αυτή την πνευματική αναζήτηση, η οποία συνδυάζει ιστορία, πολιτική, οικονομία, φιλοσοφία και λογοτεχνία σ’ ένα ταξίδι, που ελπίζω να εμπλουτίσει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο!
Το βιβλίο των David Graeber και David Wengrow Η αυγή των πάντων – Μία καινούρια ιστορία της ανθρωπότητας (εκδόσεις Διόπτρα, μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής) αμφισβητεί τις συμβατικές αφηγήσεις για την ανθρώπινη ιστορία, ιδίως την άποψη του Χομπς ότι η ιεραρχία και η κρατική διακυβέρνηση είναι αναπόφευκτες για τις πολύπλοκες κοινωνίες και την πεποίθηση του Ρουσσώ ότι η ανισότητα προέκυψε με την αγροτική επανάσταση. Αντί να εστιάζουν στην προέλευση της ανισότητας, οι συγγραφείς προσφέρουν μία ριζική επανεξέταση της ιστορίας, η οποία ενσωματώνει τις προοπτικές των ιθαγενών, που συχνά αποκλείονται από την κοινωνιολογική σκέψη με επίκεντρο την Ευρώπη.
Το βιβλίο αμφισβητεί τις παραδοσιακές παραδοχές, που συνδέουν τη γεωργία με την πυκνότητα του πληθυσμού, την ιεραρχία και τη μνημειακή αρχιτεκτονική και αναδεικνύει τις ελευθερίες, οι οποίες ενυπάρχουν σε πολλούς ιθαγενείς πολιτισμούς — όπως η κινητικότητα, η αντίσταση στις ελίτ και η ικανότητα δημιουργίας νέων κοινωνικών συστημάτων. Αυτή η προοπτική αναδιαμορφώνει την ανθρώπινη ιστορία και ανοίγει την πόρτα για τη φαντασία εναλλακτικών κοινωνικών δομών και πρωτοφανών μορφών ελευθερίας. Όπως επισημαίνουν οι Graeber και Wengrow στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Η αυγή των πάντων», μια τέτοια αλλαγή στην αντίληψή μας, προσφέρει έναν τρόπο να φανταστούμε νέες μορφές ελευθερίας, νέους τρόπους οργάνωσης της κοινωνίας (Περισσότερα σε προηγούμενο άρθρο μου διαθέσιμο εδώ).
Το βιβλίο του Νίκου Μπελογιάννη Το Ξένο Κεφάλαιο στην Ελλάδα, που εκδίδεται από τη «Σύγχρονη Εποχή» και τις εκδόσεις «Άγρα» , είναι μια πολιτικοϊστορική μελέτη, η οποία εξετάζει το ρόλο του ξένου κεφαλαίου στην ελληνική ιστορία, από την Επανάσταση του 1821 μέχρι τη δικτατορία Μεταξά. Ο Μπελογιάννης αναλύει τη σύνδεση του ξένου κεφαλαίου με τις πολιτικές εξελίξεις και την εξάρτηση της Ελλάδας, υπογραμμίζοντας πως οι δανειακές υποχρεώσεις και οι αλληλεπιδράσεις των ξένων δυνάμεων επηρέασαν τις πολιτικές και οικονομικές επιλογές της χώρας. Επισημαίνει ότι η εξάρτηση εξυπηρετούσε όχι μόνο τους ξένους δανειστές, αλλά και την εγχώρια άρχουσα τάξη (Περισσότερα για τα ελληνικά δάνεια, χρέος και τοκογλυφίες του 19ου αιώνα σε παλαιότερο μου άρθρο εδώ).
Το έργο αναδεικνύει τον τρόπο που το ελληνικό αστικό κράτος αξιοποίησε το λαϊκό αγώνα για ανεξαρτησία προς όφελος της κυριαρχίας του. Μέσα από μία κριτική προσέγγιση απομυθοποιεί γνωστές ιστορικές προσωπικότητες —όπως ο Τρικούπης και ο Βενιζέλος— και παρέχει ένα χρήσιμο πλαίσιο για την κατανόηση της σύνδεσης εθνικού και διεθνικού παράγοντα (Ριζοσπάστης, 1998).
Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848 (εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, μτφρ. Μαριέτα Οικονομοπούλου), που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1962, είναι ο αρχικός τόμος μίας τριλογίας που εξερευνά το μακρύ 19ο αιώνα, έναν όρο που επινόησε ο Hobsbawm. Τον διαδέχονται η Εποχή του Κεφαλαίου: 1848-1875 και η Εποχή της Αυτοκρατορίας: 1875-1914. Σ’ αυτό το έργο, ο Hobsbawm εξετάζει τις αρχές του 19ου αιώνα και την ευρύτερη πορεία του εκσυγχρονισμού μέσω της «θέσης περί δίδυμης επανάστασης». Η αντίληψη αυτή αναδεικνύει τους κομβικούς ρόλους της Γαλλικής Επανάστασης και της Βιομηχανικής Επανάστασης ως καταλύτες της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, αναγνωρίζοντας παράλληλα τον παγκόσμιο αντίκτυπό τους μέσω των αποικιακών και αυτοκρατορικών συνδέσεων.
Με άλλα λόγια, η «θέση της δίδυμης επανάστασης» του Hobsbawm αναδεικνύει πώς αυτές οι αναταραχές προκάλεσαν καταλυτικές αλλαγές στην πολιτική, την οικονομία και τις κοινωνικές δομές, δημιουργώντας τα θεμέλια για τις σύγχρονες ιδεολογίες και τα παγκόσμια συστήματα. Το βιβλίο εμβαθύνει στην εμφάνιση των πολιτικών κινημάτων, στις βαθιές επιπτώσεις της εκβιομηχάνισης και στη δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ των φιλελεύθερων, κομμουνιστικών και αντιδραστικών δυνάμεων της εποχής.
Το μέλλον: Μια πολύ σύντομη εισαγωγή της Jennifer Gidley (εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη) επικεντρώνονται στη σύνδεση των σημερινών μας επιλογών με τα μελλοντικά αποτελέσματα. Ο επιμελητής τονίζει ότι η ανθρωπότητα, ιστορικά, προσπάθησε να προβλέψει και να κατανοήσει το μέλλον, μεταβαίνοντας από τη χρήση μαντείων στις σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις. Παρά την πρόοδο, το μέλλον παραμένει εγγενώς απρόβλεπτο και γεμάτο προκλήσεις, όπως η κλιματική κρίση, η τεχνητή νοημοσύνη και οι κοινωνικές ανισότητες.
Η συγγραφέας παρουσιάζει την ιδέα του μέλλοντος ως πολυδιάστατο και ανοικτό, με δυνατότητες που διαμορφώνονται από τις πράξεις μας. Παράλληλα, υπογραμμίζεται η ανάγκη νέων εργαλείων για την κατανόηση και αντιμετώπιση της σύγχρονης εποχής, η οποία χαρακτηρίζεται από αστάθεια και πολυπλοκότητα. Το βιβλίο εισάγει τον αναγνώστη στις σπουδές για τα μέλλοντα, ένα διεπιστημονικό πεδίο που ενσωματώνει στοιχεία ιστορίας, φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας και στρατηγικής. Το βιβλίο αποτελεί μία προσπάθεια να φωτίσει τη σχέση μας με το μέλλον και να εμβαθύνει στη διεπιστημονική κατανόηση των μελλοντικών πιθανοτήτων, δίνοντας έμφαση στη δημιουργικότητα και τη συμμετοχή στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Το δράμα στη Γάζα αναδεικνύει τη βαθιά ιστορική και πολιτική πολυπλοκότητα της περιοχής, όπου η αιματοχυσία μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών συνεχίζεται. Σύμφωνα με ανακοίνωση στις 19/10 του Υπουργείου Υγείας της κυβέρνησης της Χαμάς, οι νεκροί ανέρχονται τους 42.519 από την έναρξη του πολέμου στη Γάζα πέρσι τον Οκτώβριο. Παρά τη θεωρητική κατανόηση των αιτιών, οι θηριωδίες εις βάρος αμάχων παραμένουν ανεξήγητες. Αποφεύγοντας απλοϊκές ερμηνείες, είναι σημαντικό να διερευνηθούν τα βαθύτερα αίτια αυτής της χρόνιας σύγκρουσης. Για το δυτικό πολίτη, οι λόγοι πίσω από τις συγκρούσεις και το φανατισμό στην περιοχή συχνά είναι ασαφείς. O Μαρίνος (2023) προσφέρει μία σειρά επιλεγμένων βιβλίων προς διαφώτιση για την ιστορία, την κλιμάκωση και τις πιθανές λύσεις του Παλαιστινιακού ζητήματος, υπενθυμίζοντας στιγμές, όπως η ιστορική συμφιλίωση Ράμπιν-Αραφάτ, το 1993, που σχεδόν οδήγησε σε λύση.
Μέσα απ’ αυτή τη λίστα ξεχώρισα το βιβλίο Ισραήλ-Παλαιστίνη: Πώς να δώσουμε τέλος στον πόλεμο του 1948 της Τάνυα Ράινχαρτ με πρόλογο του Έντουαρντ Σαϊντ, που αποτελεί μια από τις πιο επίκαιρες αναλύσεις για τη σύγκρουση στη Γάζα. Η Ράινχαρτ διερευνά σε βάθος τα αίτια της ισραηλοπαλαιστινιακής διένεξης, αποκαλύπτοντας πως οι πολιτικές του Ισραήλ υπονόμευσαν τη Συμφωνία του Όσλο το 1993 και συνδέει τη σημερινή κατάσταση με την ευρύτερη πολιτική των ΗΠΑ κατά της τρομοκρατίας. Ο Νόαμ Τσόμσκι χαρακτηρίζει το βιβλίο ως καίρια ανάλυση, η οποία απαιτεί σοβαρή προσοχή, ενώ η συγγραφέας καταδεικνύει πώς οι Παλαιστίνιοι υπήρξαν θύματα εξαπάτησης συχνά με τη συνέργεια της δικής τους Αρχής. Γραμμένο με ακρίβεια και ανησυχία για την κρίσιμη κατάσταση, το έργο προσφέρει πολύτιμη γνώση για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν τις ρίζες και την πορεία αυτής της μακρόχρονης σύγκρουσης.
Ο Λέων Τολστόι, ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ανέδειξε την ανθρώπινη κατάσταση μέσα από μνημειώδη έργα, όπως Πόλεμος και Ειρήνη και Άννα Καρένινα. Ωστόσο, η νουβέλα του Ο Θάνατος του Ιβάν Ίλιτς (1886) αποτελεί μία μοναδική κατάθεση ψυχής, εξερευνώντας με απαράμιλλη διεισδυτικότητα την υπαρξιακή κρίση, που προκαλεί ο φόβος του θανάτου. Στις πενήντα οκτώ σελίδες της, ο Τολστόι περιγράφει την εσωτερική αναστάτωση του πρωταγωνιστή, αντικατοπτρίζοντας τις δικές του αγωνίες για τη ζωή και τη θνητότητα. Αυτό το έργο αποτελεί μία τομή στη λογοτεχνία, καθώς πραγματεύεται το θάνατο όχι μόνο ως φυσική κατάληξη, αλλά ως πυρήνα υπαρξιακής αγωνίας. Η νουβέλα αγγίζει θέματα, όπως η αποξένωση, η ματαιότητα της κοινωνικής φιλοδοξίας, αλλά και η δυνατότητα αναζήτησης νοήματος, ακόμη και μπροστά στο τέλος.
Στην Ελλάδα, το έργο απέκτησε νέα διάσταση μέσα από τη θεατρική διασκευή της Κωνσταντίνας Νικολαΐδη, η οποία σκηνοθέτησε το Ο Θάνατος του Ιβάν Ίλιτς στο Θέατρο Αλκμήνη και συνεχίζει την επιτυχημένη πορεία της για 6η χρονιά, φέρνοντας στο ελληνικό κοινό μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Οι ηθοποιοί Θανάσης Κουρλαμπάς και Γιώργος Γαλίτης ενσαρκώνουν όλους τους ρόλους της νουβέλας με εξαιρετική υποκριτική δεινότητα. Η παράσταση κινείται από το κωμικό στο δραματικό, διατηρώντας ζωντανή την ουσία του έργου του Τολστόι και προσφέροντας ένα θέαμα που σφύζει από ζωή. Είναι μια παράσταση, λοιπόν, την οποία αξίζει να τη δείτε, καθώς προσφέρει μια σπάνια ευκαιρία να ζήσετε το βάθος και τη μαγεία του Τολστόι επί σκηνής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ριζοσπάστης (1998). Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα. Διαθέσιμο εδώ
- Μαρίνος, Δ (2023). 10 βιβλία πολιτικής Ιστορίας και στοχασμού που μας βοηθούν να κατανοήσουμε το Παλαιστινιακό. Διαθέσιμο εδώ
- CNN.gr (2024). Ατελείωτο ανθρωπιστικό δράμα στη Γάζα: 42.519 οι νεκροί Παλαιστίνιοι τον τελευταίο χρόνο. Διαθέσιμο εδώ
