Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας, η στρατιωτική στρατηγική, η τεχνολογία και οι τακτικές έχουν αναδειχθεί ως κρίσιμοι παράγοντες για τη διεξαγωγή σε μάχες. Ωστόσο, ένας φαινομενικά απλοϊκός, αλλά εξίσου καθοριστικός παράγοντας είναι ο καιρός. Από τις αρχαίες συγκρούσεις έως τους πολέμους των νεότερων χρόνων, οι καιρικές συνθήκες έχουν επηρεάσει στρατιώτες, εξοπλισμό και τα ίδια τα σχέδια των στρατηγών και βασιλέων, καθορίζοντας το νικητή. Μελετώντας ορισμένα παραδείγματα, θα παρατηρήσουμε την αξία του καιρού, αλλά και ορισμένες μάχες στη διάρκεια του χρόνου.
Η στρατιωτική στρατηγική στην αρχαιότητα, συχνά λάμβανε υπόψη τον καιρό, καθώς η τεχνολογία της εποχής δεν μπορούσε να ξεπεράσει φυσικά εμπόδια. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης περσικής εκστρατείας, οι Έλληνες, με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή, αντιμετώπισαν το στόλο του Ξέρξη στα στενά της Σαλαμίνας το 489 π.Χ. Οι άνεμοι και τα ρεύματα στα στενά, εμπόδισαν την κίνηση των βαριών περσικών πλοίων, ενώ ευνόησαν τα μικρά και ευέλικτα ελληνικά πλοία. Ο Θεμιστοκλής είχε προβλέψει αυτές τις συνθήκες, οδηγώντας το στόλο του σε μία στρατηγική παγίδα, η οποία αποδιοργάνωσε τους Πέρσες. Οι Έλληνες με τα ευέλικτα και πιο μικρά πλοία τους εκμεταλλεύτηκαν τη σύγχυση, που προκλήθηκε από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Η νίκη έτσι ήρθε για τον αθηναϊκό στόλο.
Ο Μέγας Αλέξανδρος, παρόλο που θεωρείται μέγιστος στρατηγός, ήρθε αντιμέτωπος με τις έντονες βροχοπτώσεις και τις πλημμύρες της Ινδίας, οι οποίες καθυστέρησαν την προέλασή του, επηρεάζοντας το ηθικό του στρατού. Ο καιρός ήταν τόσο καθοριστικός, που σε συνδυασμό με την κόπωση των στρατιωτών, ανάγκασε τον Αλέξανδρο να τερματίσει την εκστρατεία του προς τα ανατολικά. Ο καιρός στάθηκε παράγοντας στην αρχή της ήττας μίας μεγάλης αυτοκρατορίας.
Ο Καρχηδόνιος Πόλεμος, το 146 π.Χ., «σφραγίστηκε» από την καταστροφή της Καρχηδόνας. Κατά την πολιορκία από τους Ρωμαίους, οι ισχυροί άνεμοι προκάλεσαν μεγάλες πυρκαγιές, οι οποίες κατέστρεψαν τις άμυνες της πόλης, ευνοώντας το ρωμαϊκό στρατό υπό την ηγεσία του Αιμιλιανό. Ο καιρός επιτάχυνε την πτώση της Καρχηδόνας, σηματοδοτώντας την οριστική επικράτηση της Ρώμης στην περιοχή.
Η Αγγλία με τον Ερρίκο Ε΄, το 1415, χρησιμοποίησε τον καιρό προς όφελός της. Έπειτα από δυνατή βροχόπτωση, το πεδίο της μάχης μετατράπηκε σε λασπώδες, δύσβατο έδαφος, το οποίο παγίδευσε τους Γάλλους στρατιώτες, καθιστώντας τους αργοκίνητους και ευάλωτους στις ανεπτυγμένες αγγλικές τοξοβολικές επιθέσεις. Ο καιρός εδώ έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην έκβαση της μάχης, δίνοντας στους Άγγλους μία αποφασιστική νίκη έπειτα από χρόνια διαμάχη μεταξύ τους. Η μάχη πήρε το όνομα «Μάχη Ανζικιούρ». Μια καλή αναπαράσταση της σημασίας του καιρού αναφορικά με τον Ερρίκο Ε΄ αποτυπώνεται στην ταινία “The King”.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453, επηρεάστηκε άμεσα από τις καιρικές συνθήκες. Οι Βυζαντινοί, ενώ ήταν περικυκλωμένοι από τα τουρκικά στρατεύματα, αδυνατούσαν να εφοδιαστούν με τρόφιμα. Ο καιρός, τον Μάιο του 1453, ήταν ιδιαίτερα έντονος και δυσχέραινε την ελάχιστη μεταφορά τροφής στους στρατιώτες. Αυτό αποδυνάμωσε τον βυζαντινό στρατό, ενώ επωφελήθηκαν οι Οθωμανοί, καθώς είχαν ισχυρή στήριξη σε ξηρά και θάλασσα.
Στα επόμενα χρόνια, παρόλο που αναπτύχθηκε η ναυσιπλοΐα και η στρατιωτική τεχνολογία, ο καιρός παρέμεινε καθοριστικός, ειδικά σε εκστρατείες μεγάλης κλίμακας. Ο Ναπολέοντας είχε επεκταθεί σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Οι μάχες που έδωσε με το στρατό του, έμειναν στην ιστορία. Ο καιρός, όμως, στάθηκε αφορμή σε δυο μάχες για να ηττηθεί. Το 1812, η έκβαση του στη Ρωσία προκάλεσε το θάνατο πολλών στρατιωτών. Ο Ναπολέων δεν είχε προετοιμαστεί για το σκληρό σιβηρικό χειμώνα. Ο στρατός ξεκίνησε σταδιακά να αποδεκατίζεται και οδηγήθηκε στην οπισθοχώρηση. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1815 στο Βατερλώ, οι ισχυρές βροχοπτώσεις προσέφεραν χρόνο, στο Δούκα Ουέλινγκτον και στους συμμάχους να προετοιμαστούν. Το λασπώδες πεδίο μάχης δυσκόλεψε σημαντικά τη μεταφορά κανονιών και ιππικού του Ναπολέοντα. Συνδυαστικά με τη στρατιωτική εξάντληση, ο καιρός, οδήγησε στην καταστροφή του στρατεύματος.
Ο ρωσικός χειμώνας στάθηκε εμπόδιο και τον 20ο αιώνα, παρόλο που η τεχνολογία και η πρόβλεψη του καιρού είχαν βελτιωθεί. Το 1942, στη μάχη του Στάλινγκραντ, ο γερμανικός στρατός έχασε. Οι Γερμανοί δεν είχαν προετοιμαστεί για τις χαμηλές θερμοκρασίες, οι οποίες ξεπερνούσαν πολλά μείον στους βαθμούς κελσίου της θερμοκρασίας. Ο «κόκκινος στρατός», καθώς ζούσε σε αντίξοες συνθήκες, κατάφερε να εξοπλιστεί κατάλληλα.
Ο καιρός, συνοψίζοντας, υπήρξε συλλογικά κρίσιμος παράγοντας στρατηγικής σε κάθε ιστορική περίοδο. Μέσω της εκμετάλλευσης των ανέμων, της βροχής ή του ψύχους, η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα, τα οποία αποδεικνύουν ότι η φύση μπορεί να γίνει ο καλύτερος σύμμαχος ή ο χειρότερος εχθρός.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) — Οι μάχες του Βερντέν και του Σομ: Η Σημασία & Οι Συνέπειες, historical-quest.com, διαθέσιμο εδώ
- Βατερλό, η ολοκληρωτική ήττα του Ναπολέοντα από τον βρετανό Δούκα του Ουέλινγκτον. Γιατί η μάχη έγινε συνώνυμο της καταστροφής και της αποτυχίας, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
