Της Μελίνας Μυλωνογιάννη,
Η Χαμάς είναι μια ισλαμιστική μαχητική ομάδα με έδρα τη Λωρίδα της Γάζας, την οποία Η.Π.Α, η Ε.Ε. και άλλες χώρες έχουν χαρακτηρίσει ως τρομοκρατική ομάδα. Η Χαμάς χρησιμοποιεί ανθρώπινες ασπίδες σε συγκρούσεις με το Ισραήλ από το 2007 έως και σήμερα. Με τη χρήση ανθρώπινων ασπίδων, η Χαμάς εκμεταλλεύεται το στόχο της ισραηλινής κυβέρνησης να ελαχιστοποιήσει τις παράπλευρες απώλειες και την ευαισθησία της Δύσης απέναντι στις απώλειες αμάχων. Ως εκ τούτου, η χρήση ανθρώπινων ασπίδων από τη Χαμάς αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των δικών της τρωτών σημείων περιορίζοντας την ελευθερία δράσης των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων (IDF), εφόσον αυτές θα δίσταζαν να επιτεθούν σε σημεία που περιβάλλονται από αμάχους. Παράλληλα, αποσκοπεί στην απόκτηση διπλωματικής επιρροής και απήχηση στην κοινή γνώμη, παρουσιάζοντας το Ισραήλ και το IDF ως αδυσώπητες δυνάμεις που επιτίθενται σε αμάχους (αυτή η τακτική είναι εμπνευσμένη από τη χρήση ανθρώπινων ασπίδων από τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο).
Οι μαχητές της Χαμάς χρησιμοποιούν ανθρώπινες ασπίδες υπό διάφορες μορφές και πρακτικές. Οι πιο συνηθισμένες χρήσεις ανθρώπινων ασπίδων από τη Χαμάς περιλαμβάνουν: εκτόξευση ρουκετών και πυροβολικών από ή κοντά σε πυκνοκατοικημένες περιοχές αμάχων, και συχνά κοντά σε εγκαταστάσεις που θα έπρεπε να προστατεύονται σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης, όπως σχολεία και νοσοκομεία. Παράλληλα, τοποθετούν στρατιωτικές υποδομές ή υποδομές που σχετίζονται με την ασφάλεια, όπως αρχηγεία, βάσεις, οπλοστάσια και οδούς πρόσβασης κοντά σε κατοικημένες περιοχές. (Μάλιστα, το IDF, προκειμένου να ενημερώσει τους κατοίκους να φύγουν πριν χτυπήσουν, χρησιμοποιεί σε αρκετές περιπτώσεις τηλεφωνήματα ή φυλλάδια. Άλλες φορές πάλι, οι Ισραηλινοί εκτοξεύουν πυραύλους χωρίς εκρηκτικές κεφαλές στην οροφή για να εξαναγκάσουν εμμέσως τους Παλαιστίνιους που είχαν συγκεντρωθεί εκεί να φύγουν. Οι Ισραηλινοί το αποκαλούν «χτύπημα στη στέγη».
Επιπλέον, η σκόπιμη αντιμετώπιση των ενόπλων Ισραηλινών δυνάμεων κοντά σε περιοχές που βρίσκονται άμαχοι και η χρήση αυτών σε αποστολές συλλογής πληροφοριών, συνιστούν δύο ακόμη περιπτώσεις χρήσης ανθρώπινων ασπίδων εκ μέρους της Χαμάς. Τέλος, μια χαρακτηριστική πρακτική της Χαμάς, προκειμένου διασφαλίσει τα στρατηγικά της συμφέροντα μέσω της αξιοποίησης αμάχων, είναι η αποθάρρυνση τους να εκκενώσουν διαφεύγοντας προς το νότο και, σύμφωνα με πληροφορίες, ακόμη και ο εξαναγκασμός τους να παραμείνουν, όπως στην περίπτωση του αποκλεισμού των δρόμων. Και οι δύο αυτές ενέργειες χαρακτηρίζονται ως χρήση ανθρώπινων ασπίδων. Είναι προφανές ότι η Χαμάς σκοπεύει η παρουσία των αμάχων να ματαιώσει τις επιχειρήσεις του IDF, από τη στιγμή που η Χαμάς είχε καθήκον να ενθαρρύνει τον άμαχο πληθυσμό να εκκενώσει την περιοχή με την προειδοποίηση του IDF. Εξάλλου, η χρήση ασπίδων αμάχων είναι μια κλασική τεχνική στον ασύμμετρο πόλεμο για τις στρατιωτικά ασθενέστερες δυνάμεις.
Μια άλλη περίπτωση χρήσης συναινετικών ανθρώπινων ασπίδων από τη Χαμάς συνιστά και η παραμονή κατοίκων της Γάζας, αγνοώντας τις προειδοποιήσεις του IDF (Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων) να μετακινηθούν νότια. Εάν το έκαναν αυτό επειδή ελπίζουν να περιπλέξουν τις επιχειρήσεις του IDF, τότε θεωρούνται εθελοντικές ανθρώπινες ασπίδες. Όλοι οι υπόλοιποι, όμως, που δεν παρέμειναν συναινετικά θα πρέπει να διατηρούν πλήρη πολιτική προστασία, ανεξάρτητα από τα κίνητρα παραμονής τους. Κάποιοι μπορεί να μην μπορούν να μετακινηθούν λόγω αδυναμίας, κάποιοι μπορεί να μην επιθυμούν να μετακινηθούν (όπως συμβαίνει συχνά με τους ηλικιωμένους) και κάποιοι μπορεί να συμπάσχουν με τη Χαμάς. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, δεν μπορούν οι άμαχοι αυτοί να αντιμετωπιστούν ως εκούσιες ανθρώπινες ασπίδες, εφόσον στόχος του δεν ήταν να δυσχεράνουν το έργο των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων με την παραμονή τους.
Μέσω της χρήσης ανθρώπινων ασπίδων, η Χαμάς πετυχαίνει το εξής: αν πράγματι το IDF χρησιμοποιήσει κινητική δύναμη και ο αριθμός των αμάχων θυμάτων αυξηθεί, η Χαμάς μπορεί να το χρησιμοποιήσει ως όπλο στο πλαίσιο του «νομικού πολέμου» της εναντίον του Ισραήλ. Θα είναι σε θέση δηλαδή να κατηγορήσει το IDF (και το Ισραήλ) ότι διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, τα οποία με τη σειρά τους θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επιβολή ενός ευρέος φάσματος κυρώσεων στις ισραηλινές δυνάμεις. Από την άλλη πλευρά, εάν το IDF περιόριζε τις επιθέσεις τους στη λωρίδα της Γάζας προκειμένου να περιορίσουν μ’ αυτόν τον τρόπο και τις απώλειες αμάχων, η Χαμάς θα ήταν λιγότερο ευάλωτη στις ισραηλινές επιθέσεις και θα μπορούσε να προστατέψει πιο αποτελεσματικά τα περιουσιακά της στοιχεία ενώ θα συνέχιζε να πολεμά.
Όσον αφορά στα αποτελέσματα της χρήσης ανθρώπινων ασπίδων από τη Χαμάς, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η δημόσια εικόνα του Ισραήλ έχει πληγεί αρκετά από την τακτική αυτή της Χαμάς και ότι οι εικόνες σκοτωμένων αμάχων παλαιστινίων έχουν απονομιμοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις στρατηγικές και τον ένοπλο αγώνα του, καθιστώντας τις τακτικές αυτές της Χαμάς επιτυχείς. Μάλιστα, σχεδόν κάθε σύγκρουση μεγάλης κλίμακας στη Λωρίδα της Γάζας έχει οδηγήσει σε μια διεθνή επιτροπή έρευνας, συνήθως με επικεφαλής τον Ο.Η.Ε, με κύριο σκοπό να εξετάσει κατά πόσον οι επιχειρήσεις των IDF διεξήχθησαν σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Παράλληλα, το Ισραήλ έχει επικριθεί ευρέως από χώρες σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των στενότερων συμμάχων του, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο η Γερμανία και η Γαλλία, αλλά και από άλλες οι οποίες υιοθέτησαν μια εχθρική στάση απέναντι στο Ισραήλ, όπως η Τουρκία, η οποία προσπάθησε να λάβει νομικά μέτρα κατά του Ισραήλ και κατά των αξιωματικών του IDF που συμμετείχαν σε αυτές τις συγκρούσεις. Επιπλέον, ομάδες δικηγόρων που υποστηρίζονται από Παλαιστίνιους και ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν φτιάξει καταλόγους αξιωματικών των IDF που κατηγορούνται για συμμετοχή σε φερόμενα εγκλήματα πολέμου, με σκοπό τη δίωξη τους σε περίπτωση που φτάσουν σε μια από τις χώρες που επιτρέπουν τη δίωξη ξένων συμμάχων που κατηγορούνται για τέτοια εγκλήματα (π.χ. Βρετανία, Ολλανδία, Ισπανία, Βέλγιο και Νορβηγία). Αν και δεν έχει γίνει ακόμη κάποια δίωξη κατά κάποιου αξιωματικού ή παραπομπή του σε δίκη, οι κινήσεις αυτές έχουν θέσει όρια στους ανώτερους αξιωματικούς που ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο.
Ωστόσο, ακούσιες ανθρώπινες ασπίδες χρησιμοποιήθηκαν και στην Παλαιστίνη από το Ισραήλ, όπου οι ισραηλινοί στρατιώτες επέλεγαν τυχαία κάποιον άμαχο και τον εξανάγκαζαν να εισέλθει σε ένα κτήριο προκειμένου να ελέγξει αν υπάρχουν body traps, να απομακρύνει κάποιο ύποπτο αντικείμενο από το δρόμο και να βρίσκεται σε κάποιο σπίτι μαζί με στρατιώτες, ή να περπατάει μπροστά τους, ώστε οι Παλαιστίνιοι να μην μπορούν να επιτεθούν στους στρατιώτες. Οι στρατιώτες, μάλιστα, κρατούσαν στις περιπτώσεις αυτές όπλα πίσω από την πλάτη τους, και κάποιες φορές μάλιστα πυροβολούσαν πάνω από τους ώμους του.
Συμπερασματικά, η Χαμάς έχει παραβιάσει την απαγόρευση χρήσης ανθρώπινων ασπίδων με διάφορες πρακτικές της. Παράλληλα, έχει παραβιάσει τις υποχρεώσεις της να μην χρησιμοποιεί ειδικά προστατευόμενες εγκαταστάσεις ως ασπίδες. Ακόμη κι όταν οι ενέργειές της δεν ισοδυναμούν με παράνομη θωράκιση αμάχων, υπόκεινται στην απαίτηση να λαμβάνουν εφικτές παθητικές προφυλάξεις για την προστασία τους. Παρόλα αυτά, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι παραβιάσεις αυτών των υποχρεώσεων εκ μέρους της Χαμάς δεν απαλλάσσουν το Ισραήλ από τις υποχρεώσεις του, μεταξύ άλλων, να λαμβάνει υπόψη τις ακούσιες ανθρώπινες ασπίδες στους υπολογισμούς αναλογικότητας και να απέχουν από επιθέσεις όταν αυτό επιβάλλεται από τις περιστάσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Israel Warns Gaza Targets by Phone and Leaflet, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Deadly Hezbollah Chess Match, The Washington Times, διαθέσιμο εδώ
- Human Shields, Homicides, and House Fires: How a Domestic Law Analogy Can Guide International Law Regarding Human Shield Tactics in Armed Conflict, American University Law Review, διαθέσιμο εδώ
- Israel-Hammas 2023 Symposium-What Is and What Is Not Human Shielding?, Lieber Institute West Point, διαθέσιμο εδώ
