Της Χαράς Γρίβα,
Η αποστολή “Terra Nova”, επίσημα γνωστή ως «Βρετανική Ανταρκτική Αποστολή» του 1910-1913, παραμένει μια από τις πιο εμβληματικές και τραγικές ιστορίες της ανθρώπινης εξερεύνησης. Με επικεφαλής τον πλοίαρχο Ρόμπερτ Φάλκον Σκοτ, η αποστολή επεδίωξε να προωθήσει την επιστημονική γνώση και να επιτύχει τη δόξα του πρώτου, που έφτασε στο γεωγραφικό Νότιο Πόλο. Παρά τους φιλόδοξους στόχους της και τον προσεκτικό σχεδιασμό της, το ταξίδι κατέληξε σε καταστροφή, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους ο Σκοτ και οι τέσσερις σύντροφοί του, κατά την επιστροφή τους από τον Πόλο.
Η αποστολή Terra Nova σχεδιάστηκε σε μια εποχή, που ο αγώνας για την εξερεύνηση των πόλων αιχμαλώτιζε τη φαντασία του κόσμου. Η εθνική υπερηφάνεια και η επιδίωξη της επιστημονικής ανακάλυψης παρακίνησαν τους εξερευνητές να επιχειρήσουν στην αχαρτογράφητη ερημιά της Ανταρκτικής, τα γκρίζα σημεία του χάρτη, που κέντριζαν το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων αποικιοκρατών και μη. Οι στόχοι του Σκοτ για την αποστολή ήταν διττοί: αρχικά, είχε να προσφέρει πολλά στην επιστημονική έρευνα. Η αποστολή αποσκοπούσε στη διεξαγωγή εκτεταμένων επιστημονικών ερευνών, συμπεριλαμβανομένων μελετών στη μετεωρολογία, τη γεωλογία, την παγετωνολογία και τη βιολογία. Η ομάδα του Σκοτ ήλπιζε να συλλέξει πολύτιμα δεδομένα και δείγματα, τα οποία θα συνέβαλαν στην κατανόηση του περιβάλλοντος της Ανταρκτικής και της θέσης της στα παγκόσμια συστήματα. Κατά δεύτερον, φτάνοντας κανείς εκείνον τον καιρό στο Νότιο Πόλο επιβεβαίωνε και τη θέση του στον ταραχώδη διεθνή στίβο. Ένας σημαντικός στόχος ήταν να διασφαλιστεί το κύρος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας με το να φτάσει πρώτη στον Νότιο Πόλο. Ο στόχος αυτός απέκτησε αυξημένο επείγοντα χαρακτήρα, όταν ο Σκοτ έμαθε ότι ο Νορβηγός εξερευνητής Ρόαλντ Άμουντσεν κατευθυνόταν επίσης στην Ανταρκτική με τον ίδιο στόχο.
Το πλοίο της αποστολής, Terra Nova, ήταν ένα στιβαρό πρώην φαλαινοθηρικό σκάφος, ενισχυμένο για πολικές συνθήκες. Η ομάδα αποτελούνταν από 65 άνδρες, μεταξύ των οποίων επιστήμονες, ναύτες και βοηθητικό προσωπικό. Στα αξιοσημείωτα μέλη περιλαμβάνονταν ο Δρ. Έντουαρντ Γουίλσον, ζωολόγος και στενός φίλος του Σκοτ, ο Λόρενς Όουτς, αξιωματικός του στρατού και ο Έντγκαρ Έβανς, έμπειρος υπαξιωματικός του ναυτικού. Η αποστολή χρηματοδοτήθηκε από έναν συνδυασμό κρατικών επιχορηγήσεων, ιδιωτικών δωρεών και δημόσιων προσπαθειών συγκέντρωσης χρημάτων.
Το Terra Nova απέπλευσε από το Κάρντιφ της Ουαλίας στις 15 Ιουνίου 1910 και έφτασε στο σταθμό ΜακΜέρντο της Ανταρκτικής τον Ιανουάριο του 1911. Η ομάδα δημιούργησε ένα στρατόπεδο βάσης στο ακρωτήριο Έβανς στο νησί Ρος, το οποίο χρησίμευσε ως επιχειρησιακό κέντρο. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 1911, η ομάδα ανέλαβε επιστημονικές μελέτες και δημιούργησε αποθήκες εφοδιασμού κατά μήκος της προγραμματισμένης διαδρομής προς τον Πόλο για να υποστηρίξει την τελική προσπάθεια.
Το ταξίδι προς το Νότιο Πόλο ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1911. Η στρατηγική του Σκοτ περιλάμβανε μια κλιμακωτή προσέγγιση, με διάφορες ομάδες να συνοδεύουν την κύρια ομάδα, σ’ ένα μέρος της διαδρομής πριν επιστρέψουν στη βάση. Η τελική πολική ομάδα αποτελούνταν από τους Scott, Wilson, Oates, Evans και Henry Bowers.
Καθώς η ομάδα προχωρούσε, αντιμετώπισε πολλές προκλήσεις, όπως ακραίο κρύο, χιονοθύελλες και ύπουλο έδαφος. Η χρήση πόνυ και μηχανοκίνητων έλκηθρων αποδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματική, αναγκάζοντας τους άνδρες να βασίζονται σε έλκηθρα, τα οποία μεταφέρονται από ανθρώπους σε τεράστιες αποστάσεις. Παρά τις δυσκολίες αυτές, η ομάδα συνέχισε, με γνώμονα την αποφασιστικότητα και την αίσθηση του καθήκοντος.
Στις 17 Ιανουαρίου 1912, μετά από μήνες εξαντλητικού ταξιδιού, ο Σκοτ και οι σύντροφοί του έφτασαν στο Νότιο Πόλο. Το επίτευγμά τους, ωστόσο, ήταν γλυκόπικρο —ανακάλυψαν ότι η ομάδα του Amundsen, τους είχε προλάβει στον Πόλο κατά 34 ημέρες. Η θέα της νορβηγικής σημαίας και ένα σημείωμα, το οποίο άφησε ο Amundsen, επιβεβαίωσαν την ήττα τους.
Απογοητευμένη αλλά αποφασισμένη, η ομάδα του Σκοτ ξεκίνησε το ταξίδι επιστροφής 800 μιλίων προς το ακρωτήριο Έβανς. Η εξάντληση, τα κρυοπαγήματα και ο υποσιτισμός επιβάρυναν τους άνδρες. Ο Έντγκαρ Έβανς ήταν ο πρώτος που υπέκυψε, πιθανότατα λόγω ενός συνδυασμού τραυματισμών και σωματικής παρακμής. Ο θάνατός του σηματοδότησε την αρχή μίας σειράς τραγωδιών.
Καθώς ο καιρός επιδεινωνόταν, οι θερμοκρασίες έπεφταν σε πρωτοφανή χαμηλά επίπεδα. Η πρόοδος των ανδρών επιβραδύνθηκε και οι προμήθειές τους μειώθηκαν. Ο Λόρενς Όουτς, που υπέφερε από σοβαρά κρυοπαγήματα και γάγγραινα, πήρε τη μοιραία απόφαση να θυσιαστεί για χάρη των συντρόφων του. Στις 16 Μαρτίου 1912, ο ίδιος, ως γνωστόν, βγήκε από τη σκηνή μέσα στη χιονοθύελλα, λέγοντας: «Απλώς βγαίνω έξω και μπορεί να περάσει λίγη ώρα». Η ανιδιοτέλειά του έγινε μια από τις πιο διαχρονικές ιστορίες της αποστολής.
Παρά τις προσπάθειές τους, ο Σκοτ, ο Γουίλσον και ο Μπάουερς δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν. Έκαναν τον τελευταίο τους καταυλισμό στις 19 Μαρτίου, μόλις 11 μίλια από μια αποθήκη ανεφοδιασμού, που θα μπορούσε να τους είχε σώσει τη ζωή. Παγιδευμένοι από μία χιονοθύελλα και πολύ αδύναμοι για να συνεχίσουν, χάθηκαν στη σκηνή τους. Η τελευταία ημερολογιακή καταχώρηση του Scott, με ημερομηνία 29 Μαρτίου 1912, έγραφε: «Για όνομα του Θεού, πρόσεχε τους ανθρώπους μας».
Το τραγικό τέλος της αποστολής Terra Nova είχε βαθύ αντίκτυπο στην εθνική ταυτότητα της Βρετανίας και στην αντίληψή της για την πολική εξερεύνηση. Παρόλο που ο Σκοτ και η ομάδα του δεν κατάφεραν να διεκδικήσουν τον Νότιο Πόλο, το θάρρος και η θυσία τους έγιναν σύμβολο της βρετανικής ανθεκτικότητας και του ηρωισμού. Η ιστορία δημοσιοποιήθηκε ευρέως και ρομαντικοποιήθηκε, εκθέτοντας την αποστολή ως απόδειξη του ανθεκτικού πνεύματος του έθνους.
Στο πλαίσιο των αρχών του 20ου αιώνα, η απώλεια του αγώνα για τον Πόλο από τη νορβηγική ομάδα του Amundsen θεωρήθηκε πλήγμα για το βρετανικό κύρος. Η Βρετανία, μία αυτοκρατορία στο ζενίθ της, υπερηφανευόταν για την πρωτοπορία της σε επιστημονικές και εξερευνητικές προσπάθειες. Η αποτυχία υπογράμμισε τον αυξανόμενο ανταγωνισμό από άλλα έθνη σε τομείς, στους οποίους παραδοσιακά κυριαρχούσε η Βρετανία. Ωστόσο, τα επιστημονικά επιτεύγματα της αποστολής βοήθησαν να μετριαστεί αυτή η απώλεια, αναδεικνύοντας τη δέσμευση της ομάδας να προωθήσει τη γνώση παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε.
Η αφήγηση της γενναιότητας του Σκοτ και της τελικής θυσίας των ανδρών του βρήκε μεγάλη απήχηση στο κοινό και ευθυγραμμίστηκε με τις αξίες του καθήκοντος και της τιμής, που καθόριζαν τη Βρετανία εκείνη την εποχή. Χρησίμευσε, επίσης, για να εμπνεύσει περαιτέρω εξερεύνηση και επιστημονική έρευνα στην Ανταρκτική, εξασφαλίζοντας ότι η Βρετανία παρέμεινε βασικός παράγοντας στις πολικές μελέτες.
Η τύχη της αποστολής Terra Nova ήταν άγνωστη μέχρι τον Νοέμβριο του 1912, όταν μια ομάδα έρευνας ανακάλυψε τα πτώματα των Scott, Wilson και Bowers μαζί με τα ημερολόγια και τα επιστημονικά τους αρχεία. Η τραγική αυτή ιστορία αιχμαλώτισε τη φαντασία του κοινού και απαθανάτισε τον Σκοτ και τους συντρόφους του, ως ήρωες της εξερεύνησης.
Παρά το τραγικό της τέλος, η εκστρατεία Terra Nova συνέβαλε σημαντικά στην επιστήμη. Η ομάδα συνέλεξε πολύτιμα γεωλογικά δείγματα, συμπεριλαμβανομένων απολιθωμάτων φυτών “Glossopteris”, τα οποία παρείχαν στοιχεία που υποστήριζαν τη θεωρία της μετατόπισης των ηπείρων. Τα μετεωρολογικά τους δεδομένα προσέφεραν γνώσεις για το κλίμα της Ανταρκτικής, ενώ τα βιολογικά δείγματα εμπλούτισαν την κατανόηση των οικοσυστημάτων της περιοχής.
Η αποστολή ανέδειξε, επίσης, την ικανότητα του ανθρώπινου πνεύματος για θάρρος και επιμονή μπροστά στις αντιξοότητες. Ενώ ο σχεδιασμός και η λήψη αποφάσεων του Σκοτ έχουν εξεταστεί και συζητηθεί, η αφοσίωσή του στην επιστήμη και την εξερεύνηση παραμένει αναμφισβήτητη.
Η αποστολή Terra Nova αποτελεί μία συγκλονιστική υπενθύμιση των θριάμβων και των τραγωδιών της ανθρώπινης εξερεύνησης. Η κληρονομιά της δεν έγκειται μόνο στα επιστημονικά επιτεύγματά της, αλλά και στη διαρκή ιστορία γενναιότητας και θυσίας. Ο καπετάνιος Σκοτ και η ομάδα του τόλμησαν να εισέλθουν στο άγνωστο, με γνώμονα την επιθυμία να διευρύνουν τα όρια της γνώσης και να επιτύχουν μεγαλεία. Αν και δεν επέστρεψαν, η ιστορία τους συνεχίζει να εμπνέει γενιές τυχοδιωκτών και επιστημόνων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Apsley Cherry-Garrard (2006), The Worst Journey in the World, εκδ: Penguin Classics
- Captain R F Scott (1913), Scott’s Last Expedition – The Personal Journals of Captain R. F. Scott, C.V.O., R.N., on his Journey to the South Pole, ιδιωτική συλλογή
- Roland Huntford (2010), Race for the South Pole: The Expedition Diaries of Scott and Amundsen, εκδ: Continuum
