Ανακρίβειες και «παρεξηγήσεις» σχετικά με τον Μεσαίωνα

Του Λάμπρου Κουρή,

Δερμάτινα ρούχα στη μάχη, κέρατα στα κράνη, παντελής έλλειψη μόρφωσης, βαρβαρότητα, καλοί και κακοί πρωταγωνιστές ιστορικών γεγονότων κ.α. Αυτές είναι μερικές από τις παρεξηγήσεις σχετικά με τον Μεσαίωνα. Σ’ αυτό το άρθρο, θα λυθούν αυτές.

Παρεξήγηση 1: Οι Σκανδιναβοί και οι πανοπλίες τους. Για χρόνια υπάρχει η παρεξήγηση, ότι οι Σκανδιναβοί φορούσαν κράνη με κέρατα. Ακόμη χειρότερα, αποτελεί παρεξήγηση ότι ντύνονταν στη μάχη με δερμάτινες πανοπλίες. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Μπορεί να έχουν βρεθεί απεικονίσεις πολεμιστών με κέρατα στα κράνη, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι φορούσαν όλοι. Αυτές οι απεικονίσεις αναφέρονται στους berserkers, ανθρώπους οι οποίοι πολεμούσαν με μένος. Το δεύτερο μέρος της παρεξήγησης ίσως είναι το χειρότερο. Η σειρά “Vikings” του History Channel παρουσίαζε τους Σκανδιναβούς με δερμάτινες πανοπλίες στη μάχη. Αυτό είναι μέγα λάθος. Η σωστή πανοπλία είναι η αλυσιδωτή —δηλαδή κρίκοι που συνδέονται μεταξύ τους και καλύπτουν ζωτικά σημεία του σώματος.

Παρεξήγηση 2: Θέσεις μάχης. Στο χώρο του θεάματος, όταν παρουσιάζονται μάχες, δεν υπάρχει τακτική. Ο θεατής βλέπει απλά όχλους να επιτίθενται ο ένας στον άλλο. Άλλο ένα λάθος στο όνομα του θεάματος. Ας πάμε πάλι στους “Vikings” του History Channel. Στην πρώτη σεζόν, παρουσιάζουν την τακτική του τείχους ασπίδων. Αργότερα στη σειρά, όμως, δεν υπάρχει πουθενά αυτή η τακτική.

Παρεξήγηση 3: Ριχάρδος Λεοντόκαρδος και Ιωάννης Ακτήμονας. Ποιος δε ξέρει την ιστορία του Ρομπέν των Δασών; Ο ατρόμητος ήρωας που «κλέβει από τους πλούσιους και δίνει στους φτωχούς», την εποχή του τυραννικού βασιλιά Ιωάννη (1199-1216). Ο Ιωάννης είναι ο «παρεξηγημένος» της υπόθεσης. Ο Ριχάρδος, με τις περιπέτειές του, έφερε το βασίλειο της Αγγλίας σε κατάσταση χρεοκοπίας. Ο Ιωάννης έπρεπε να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση και έπρεπε να συλλέξει φόρους. Η καταπίεση, που ένιωθαν οι απλοί χωρικοί, έπλασε έναν ήρωα.

Παρεξήγηση 4: Παντελής έλλειψη μόρφωσης. Πολλοί μπορεί να πιστεύουν ότι δεν υπήρχε μόρφωση στο Μεσαίωνα. Ο Μεσαίωνας, όμως, είναι η εποχή που δημιουργήθηκαν τα πρώτα Πανεπιστήμια στην Ευρώπη. Επίσης, τα έργα αρχαίας γραμματείας δεν εξαφανίστηκαν και επανήλθαν κατά την Αναγέννηση. Τα έσωσαν χριστιανοί μοναχοί και Άραβες διανοούμενοι. Επιπλέον, αν υφίσταντο παντελής έλλειψη μόρφωσης, τότε γιατί έχουμε την «Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνής, την «Ιστορία των Φράγκων» του Γρηγορίου της Τουρ, τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη; Η Άλγεβρα εξελίχθηκε ακόμα και στο Μεσαίωνα, από Άραβες μαθηματικούς, όπως ο Μουχάμαντ ιμπν Μούσα αλ Χουαρίζμι. Και όσα αναφέρω είναι λίγα από τα παραδείγματα μεσαιωνικής γραμματείας.

Παρεξήγηση 5: Εμμονή υπέρ της Αρχαίας Ελλάδας. Αντιλήψεις εμμονικές με την Αρχαία Ελλάδα υπάρχουν από την αρχή της εποχής της Αναγέννησης. Παρά την εξασθένηση αυτής της αντίληψης, επικρατεί ακόμα, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε σε ομάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε από μεμονωμένα άτομα. Άλλο παράδειγμα εμμονής με τις «δόξες» της αρχαίας Ελλάδας είναι η περίπτωση του φράγκικου πύργου στο βράχο της Ακρόπολης. Στην προσπάθεια συντήρησης των αρχαιοτήτων, περίπου στα μέσα του 19^ου αιώνα, οι συντηρητές αποφάσισαν πως ό,τι δεν είναι αρχαιοελληνικό, πρέπει να φύγει.

Παρεξήγηση 6: «Εμείς καλοί, αυτοί κακοί». Αυτή η αντίληψη περνάει από γενιά σε γενιά, ακόμα και 500-600 χρόνια μετά από ένα γεγονός. Πολλοί νομίζουν ότι οι πρωταγωνιστές ιστορικών γεγονότων, πρέπει να χωρίζονται σε καλούς και κακούς. Αυτή η αντίληψη, όμως, κακώς διαιωνίζεται και σήμερα. Συγκεκριμένα, για τον Μεσαίωνα, αναφέρεται παρακάτω, το πιο οικείο παράδειγμα σ’ εμάς, το οποίο είναι οι βυζαντινοί και οι σχέσεις με τους δυτικούς και τους Τούρκους. Στην περίπτωση των δυτικών, ο Αλέξιος Άγγελος δραπέτευσε από τη φυλακή, όπου κρατείτο, για να ξαναπάρει το θρόνο. Σ’ αυτή του την προσπάθεια, ζήτησε τη βοήθεια των Σταυροφόρων, με αντάλλαγμα χρηματική αμοιβή, όταν θα έπαιρνε το θρόνο. Πήρε το θρόνο, αλλά δεν μπόρεσε να δώσει την αμοιβή, που υποσχέθηκε και τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Στη δεύτερη περίπτωση τώρα, οι Οθωμανοί κατέκτησαν τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία των Παλαιολόγων, απλά γιατί είχαν τη δυνατότητα. Η αδυναμία του ενός αφήνει χώρο στον άλλο για δράση και αυτό φαίνεται κατά τον 14^ο αιώνα, όπου εξελίσσονται εμφύλιοι στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, κατακερματισμός στη Σερβική Αυτοκρατορία και ο θάνατος του Στέφανου Ντουσάν (1333-1355). Ίσως θα ήταν καλύτερο να το βλέπουμε σαν το νόμο της δράσης-αντίδρασης του Νεύτωνα.

Παρεξήγηση 7: «Βάρβαροι, βάρβαροι! Άνθρωποι δεν είναι». Αυτός ο στίχος, από το τραγούδι “Savages” της ταινίας της Ντίσνεϋ «Ποκαχόντας», δίνει ακριβώς το νόημα της παρεξήγησης, που επιθυμώ να αναφέρω. Μιλώ για την παρεξήγηση, ότι οι λαοί που έχουν είτε φυλετική οργάνωση, είτε νομαδική ζωή, είναι άξιοι περιφρόνησης ή, ακόμα χειρότερα, μίσους. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν μπορούν όλοι οι λαοί να ξεπεράσουν το στάδιο της καθημερινής επιβίωσης. Ειδικά, όσοι λαοί, π.χ. στο Μεσαίωνα, ζούσαν στη στέπα ή σε καιρικές συνθήκες υπό το μηδέν. Η ζωή στη στέπα ή σε ακραίες καιρικές συνθήκες προκαλεί τον άνθρωπο να γίνει όσο πιο σκληρός γίνεται, για να επιβιώσει. Οι άνθρωποι του σκανδιναβικού βορρά και της κεντροασιατικής στέπας ήταν σκληραγωγημένοι λόγω των συνθηκών, στις οποίες έζησαν. Όσοι έφυγαν από τα μέρη, όπου προανέφερα, δεν έφυγαν, επειδή είχαν έχθρα με κάποιον συγκεκριμένο «πολιτισμένο» λαό. Είχαν στο νου τους την επιβίωση σε εύφορο έδαφος. Κάποια στιγμή, το κοντό χορτάρι της αχανούς στέπας θα λιγόστευε και η παγωμένη φύση δεν θα ήταν αρκετή για τους αγρότες του βορρά.

Παρεξήγηση 8: Περισσότερες ιστορικές ανακρίβειες από το χώρο του θεάματος. Όταν οι σκηνοθέτες θέλουν να προσαρμόσουν στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη μια ιστορική περίοδο, κάποια πράγματα τα αλλάζουν εντελώς ή μερικώς για χάρη της πλοκής. Ένα παράδειγμα είναι η ταινία “Braveheart”, του Mel Gibson. Μπορεί να ασχολείται με τη διαμάχη Αγγλίας και Σκωτίας, κατά τα τέλη του 13^ου αιώνα, αλλά η παρουσία της παραδοσιακής φορεσιάς kilt είναι αισθητή. Αυτή η φορεσιά είναι δημιούργημα του 17^ου αιώνα. Επίσης, παρουσιάζει τη διαμάχη Αγγλίας και Σκωτίας σαν εθνικό αγώνα της Σκωτίας για απελευθέρωση. Απεναντίας, δεν είχε αναπτυχθεί τότε η εθνική συνείδηση. Στην πραγματικότητα, μιλάμε για διαμάχη μεταξύ ευγενών. Επίσης, στη μάχη της γέφυρας του Stirling, η γέφυρα απουσιάζει.

Λόγω των συνθηκών, θα πρέπει να ξανά γυρίσουμε στους “Vikings” του History Channel. Ο πρωταγωνιστής, ο Ragnar Lothbrok, παρουσιάζεται να ζει στο στενό μεταξύ Δανίας και Σουηδίας, στα τέλη του 8^ου αιώνα. Κανονικά, ίσως να έζησε προς τα μέσα του 9^ου. Επίσης, ανάμεσα σ’ άλλες «χρονικές ανοησίες», παρουσιάζεται να έχει αδελφική σχέση με το Rollo, μετέπειτα δούκα της Νορμανδίας, ο βασιλιάς Ecgbert (802-839) του Ουέσσεξ γνωρίζει τον εγγονό του, τον Alfred (871-899). Οι Ρως του Κιέβου, οι «κακοί» του 6^ου κύκλου της σειράς, παρουσιάζονται ήδη εκχριστιανισμένοι στις αρχές του 9^ου αιώνα. Επίσης, η εισβολή των Ρως στο Κάττεγκατ, το στενό μεταξύ Σουηδίας και Δανίας, δε συνέβη ποτέ. Για να μην αναφέρουμε ότι ο Φράγκος βασιλιάς Κάρολος o Απλός παρουσιάζεται βασιλιάς της Φραγκίας κάπου στο 800-810 και πεθερός του Rollo. Επίσης, ο Rollo δεν συμμετείχε ποτέ στην πολιορκία του Παρισιού, την οποία οργάνωσε ο Ragnar Lothbrok. Η μια πολιορκία έγινε το 845 και η άλλη μετά το 880. Κάτι άλλο που, σίγουρα, δεν συνέβη ποτέ, είναι μια επιτυχημένη, αλλά σύντομη κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Ρως. Αυτό το αναφέρει ο πρίγκιπας Ίγκορ στον φιλοξενούμενο Ίβαρ, γιο του Ragnar.

Σ’ αυτό το σημείο, ολοκληρώνεται και αυτό το άρθρο. Αν υπήρχε περιθώριο για περισσότερες λέξεις, θα αναλύονταν κι άλλα ενδιαφέροντα γεγονότα, σχετικά με τον «παρεξηγημένο» Μεσαίωνα. Αυτές ήταν οχτώ παρεξηγήσεις και ανακρίβειες από το χώρο του θεάματος ή από ανθρώπους γύρω μας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ιωάννης Καραγιαννόπουλος (2001), Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ: Βάνιας
• Code of law in Sweden in History, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
• Middle Ages (1000-1536), en.natmus.dk, διαθέσιμο εδώ.