Της Ωκεανίδας Καπουσίδου,
Ένα θορυβώδες πλήθος δεκάδων χιλιάδων αγροτών, που ήρθαν από κάθε γωνιά της χώρας, συγκεντρώθηκε τη Δευτέρα στους δρόμους της ισπανικής πρωτεύουσας. Αιτία των διαδηλώσεων υπήρξε η υπογραφή της εμπορικής συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και MERCOSUR. Φωνές, πλακάτ και αργόσυρτος βηματισμός συνόδευαν την αγωνία τους, καθώς εξέφραζαν μια βαθιά αίσθηση αδικίας. «Πώς να ανταγωνιστούμε» αναρωτιέται ηχηρά ο Miguel Padilla, επικεφαλής της COAG.
Η Ευρώπη καλεί τους αγρότες να συμμετέχουν σε έναν αγώνα που οι «αντίπαλοι» αντιμετωπίζουν λιγότερο αυστηρούς κανονισμούς και πολύ μικρότερο κόστος παραγωγής. Στον αντίποδα, οι ευρωπαίοι παραγωγοί οφείλουν να υπερασπίζονται τα αυστηρά περιβαλλοντικά πρότυπα και τις δίκαιες κοινωνικές δεσμεύσεις που υπαγορεύουν οι θεσμοί της ΕΕ. Ολόκληρη η Ευρωπαϊκή γεωργία αλλά και οι καταναλωτές φαίνεται να απειλούνται από συμφωνίες που, όπως λένε, διακυβεύουν τις αρχές της δικαιοσύνης, της περιβαλλοντικής ευθύνης και της βιωσιμότητας.
Μπροστά σε αυτό το σκηνικό, η ισπανική κυβέρνηση, ο Πρωθυπουργός Pedro Sánchez και ο Υπουργός Γεωργίας Luis Planas, υπερασπίζονται τη συμφωνία ως μια «μεγάλη ευκαιρία». Ένα μόνο είναι σίγουρο: η εμπορική και πολιτική αυτή σύμπραξη αποτελεί ένα μεγάλο διακύβευμα. Η επίμαχη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Mercosur (Κοινή Αγορά του Νότου) υπογράφηκε στις 6 Δεκεμβρίου από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen και τους προέδρους των τεσσάρων ιδρυτικών χωρών του εμπορικού μπλοκ (Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη και Ουρουγουάη) κατά τη διάρκεια συνόδου κορυφής της Mercosur στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης. Εάν επικυρωθεί από το Συμβούλιο της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πρόκειται να δημιουργήσει τη μεγαλύτερη ζώνη ελεύθερου εμπορίου στον κόσμο, επηρεάζοντας περίπου 780 εκατομμύρια ανθρώπους.
Οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη της συμφωνίας έχουν μια μακρά ιστορία με αφετηρία το 1999. Ωστόσο η κατά καιρούς πολιτική αστάθεια στις χώρες της Κοινής Αγοράς του Νότου, οι αντιδράσεις ευρωπαϊκών χωρών όπως η Γαλλία και η Ιρλανδία και οι διαφορετικές προτεραιότητες των δυο πλευρών οδήγησαν σε καθυστερήσεις. Η MERCOSUR επιδίωκε πρόσβαση στις Ευρωπαϊκές αγορές για τα γεωργικά της προϊόντα, ενώ η ΕΕ έδινε έμφαση στην προστασία των βιομηχανικών της προϊόντων και στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Η αναβίωση των διαπραγματεύσεων το 2019 και η πρόσφατη επικύρωση της συμφωνίας οφείλονται εν μέρει στις γεωπολιτικές πιέσεις, καθώς και στην ανάγκη εξισορρόπησης της αυξανόμενης επιρροής της Κίνας στη Λατινική Αμερική.
Στη σκιά των δυο δεκαετιών διαπραγματεύσεων και παρά τις ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις της στον γεωργικό τομέα, η συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur, εάν επικυρωθεί, πρόκειται να δημιουργήσει έναν νέο καμβά διεθνών εμπορικών σχέσεων σε μια κρίσιμη στιγμή και για τις δύο πλευρές. Στον πυρήνα της βασίζεται στη φιλοδοξία για αμοιβαία ανάπτυξη και ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των δύο μπλόκ, αγγίζοντας κρίσιμους τομείς της οικονομίας και της βιωσιμότητας. Ποια είναι όμως τα θεμέλια του νέου αυτού εμπορικού κόσμου που πρόκειται να οικοδομηθεί;
Όσον αφορά τα βιομηχανικά προϊόντα, η ΕΕ και η MERCOSUR δεσμεύτηκαν να εξαλείψουν τους δασμούς σε ευρύ φάσμα αγαθών όπως αυτοκίνητα και φάρμακα, με μια μεταβατική περίοδο έως και δέκα ετών. Αυτή η κίνηση σηματοδοτεί την πρόθεση για δημιουργία ενός πιο ελεύθερου εμπορικού περιβάλλοντος, που αναμένεται να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την πρόσβαση των επιχειρήσεων και στις δύο αγορές. Η συμφωνία προσφέρει αξιοσημείωτα οφέλη στις βιομηχανικές χώρες της ΕΕ, με την ελεύθερη πρόσβαση σε μια αγορά 260 εκατομμυρίων καταναλωτών των χωρών της MERCOSUR.
Η γεωργία, παραδοσιακά ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους τομείς στις εμπορικές διαπραγματεύσεις, κατέχει κεντρική θέση στη συνεργασία των δύο μπλόκ. Η ΕΕ πρόκειται να απελευθερώσει το 82% των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων από τη MERCOSUR, ενώ οι χώρες της Κοινής Αγοράς του Νότου θα εξαλείψουν τους δασμούς στο 93% των ευρωπαϊκών εξαγωγών. Απαντώντας στους διαδηλωτές, η ΕΕ υποστηρίζει ότι η συμφωνία θα ενισχύσει τις εξαγωγές της αγροβιομηχανίας σε περιοχές όπως η Καστίλλη και η Λεόν. Σύμφωνα με τον Lucas González Oheda, διευθυντή της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ισπανία, η συμφωνία θα μπορούσε να αυξήσει σημαντικά τις εξαγωγές, ειδικά προϊόντων με ονομασία προέλευσης ή γεωγραφικές ενδείξεις. Παρότι έχουν προβλεφθεί ποσοστώσεις για ορισμένα αγαθά, η συμφωνία φέρει την υπόσχεση μιας πιο προσιτής γεωργικής αγοράς, που ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, δεν στερείται σημαντικών προκλήσεων.
Παράλληλα, σε έναν κόσμο που μετατοπίζεται προς την πράσινη ανάπτυξη, η συμφωνία αγγίζει και τις πρώτες ύλες. Η κατάργηση των εξαγωγικών φόρων σε κρίσιμα ορυκτά από τις χώρες της MERCOSUR αντικατοπτρίζει την προσπάθεια της ΕΕ να διασφαλίσει μια σταθερή ροή υλικών απαραίτητων για την τεχνολογική και περιβαλλοντική της μετάβαση. Μάλιστα, η ενίσχυση της συνεργασίας δεν περιορίζεται μόνο στα προϊόντα, καθώς η διμερής σύμπραξη ανοίγει το δρόμο για μεγαλύτερη πρόσβαση σε πληθώρα υπηρεσιών όπως οι τηλεπικοινωνίες, τα χρηματοοικονομικά, οι μεταφορές και οι δημόσιες προμήθειες. Αυτή η πτυχή προβάλλει τη φιλοδοξία για διεύρυνση της οικονομικής αλληλεπίδρασης πέρα από την παραδοσιακή εμπορική ανταλλαγή.
Τέλος, όσον αφορά το ζήτημα της περιβαλλοντικής ευθύνης, το συμφωνητικό πλαίσιο για την ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων ξεφεύγει από τις τυπικές διακηρύξεις και εστιάζει σε ουσιαστικές δεσμεύσεις. Η διακοπή της αποψίλωσης των δασών έως το 2030 και η προσήλωση στη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα αναδεικνύουν το όραμα μιας εμπορικής σχέσης που δεν θυσιάζει την προστασία του περιβάλλοντος στον βωμό της ανάπτυξης. Παρότι αμφιλεγόμενο, οι δεσμεύσεις αυτές δύναται να λειτουργήσουν ως σημαντικός μοχλός πίεσης προς τις χώρες της MERCOSUR. Οι μηχανισμοί επίλυσης διαφορών ενισχύουν την αξιοπιστία αυτών των στόχων, προβάλλοντας τη συμφωνία ως πρότυπο για τη σύνδεση εμπορίου και βιωσιμότητας.
Η συμφωνία ΕΕ-Mercosur όμως, αν και χαιρετίζεται από κάποιους ως μια σημαντική ευκαιρία, δε παύει να αποτελεί ταυτόχρονα μια αμφιλεγόμενη πρωτοβουλία. Ένα σημαντικό ζήτημα που οι υπέρμαχοι της συμφωνίας καλούνται να αντιμετωπίσουν είναι οι έντονες αντιδράσεις από διάφορες κοινωνικές και πολιτικές ομάδες. Το παράδειγμα της Ισπανίας δεν είναι το μοναδικό, καθώς αντίστοιχα αγρότες στην Γαλλία, στην Πολωνία, στην Αυστρία, στην Ιταλία αλλά και στην Ελλάδα έχουν εκφράσει έντονα τις επιφυλάξεις τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Γαλλική κυβέρνηση και ο πρόεδρος Emmanuel Macron, τάχθηκαν υπέρ των διαμαρτυρόμενων αγροτών, ζητώντας μάλιστα την επανεξέταση της συμφωνίας και προτείνοντας την ενσωμάτωση επιπλέον περιβαλλοντικών ρητρών.
Έντονη κριτική στη συμφωνία έχουν ασκήσει ταυτόχρονα και πολιτικές ομάδες όπως η LEFT και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, προχωρώντας σε πρόταση Μομφής κατά της προέδρου της Κομισιόν. Παράλληλα, την αγωνία των αγροτών συμμερίζονται και αγροτοσυνδικαλιστικές οργανώσεις όπως οι Copa και Cogeca, επισημαίνοντας τον κίνδυνο αθέμιτου ανταγωνισμού. Ως απάντηση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός ταμείου αποζημιώσεων για τους γεωργούς και κτηνοτρόφους που πρόκειται να πληγούν από τη συμφωνία, με τις οργανώσεις να αντιτείνουν ότι κάτι τέτοιο δε συνιστά ουσιαστική λύση στο πρόβλημα.
Εν τέλει, η συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την MERCOSUR φαίνεται μάλλον να αντικατοπτρίζει τη σύγχρονη πολύπλευρη πραγματικότητα.
Από τη μια πλευρά, αποτελεί σύμβολο της συνεχώς αυξανόμενης οικονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ των κρατών και των περιφερειακών ενώσεων. Από την άλλη όμως αποκαλύπτει τις βαθιές ρωγμές στις αξίες που διέπουν αυτή τη συνεργασία: από τις περιβαλλοντικές ανησυχίες που γιγαντώνονται στον Αμαζόνιο, μέχρι τους φόβους των Ευρωπαίων αγροτών. Είναι οι προβληματισμοί αυτοί δικαιολογημένοι ή πρόκειται για το τίμημα της προόδου; Καθώς οι ηγέτες των δύο πλευρών προσπαθούν να ισορροπήσουν τα αντικρουόμενα συμφέροντα, η συμφωνία παραμένει μια πρόκληση για το μέλλον. Η έκβαση θα κριθεί από την ικανότητά της να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στις υποσχέσεις και τις πραγματικότητες που τη συνοδεύουν. Το μόνο βέβαιο είναι ότι, με την επικύρωσή της, προστίθεται ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του παγκόσμιου εμπορίου, γεμάτο προκλήσεις αλλά και προσδοκίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Spanish farmers protest EU-Mercosur deal, euractiv, διαθέσιμο εδώ
- La UE y Mercosur acuerdan crear la mayor zona de libre comercio del mundo tras 25 años de negociaciones, EL PAIS, διαθέσιμο εδώ
- ΕΕ: Μεγάλη εμπορική συμφωνία με τη Mercosur, Οικονομικός Ταχυδρόμος, διαθέσιμο εδώ
- EU and Mercosur reach agreement on trade, European Comission, διαθέσιμο εδώ
- What’s in the newly finalised EU-Mercosur trade accord?, REUTERS, διαθέσιμο εδώ
