Του Γιώργου Τσακμάκη,
Οι άνθρωποι ανέκαθεν ικανοποιούμασταν με τη δυαδική λογική. Μέχρι και στην καθημερινή κοινωνική μας ζωή, τείνουμε να κατατάσσουμε τους συνανθρώπους μας σε «καλούς» και «κακούς». Αυτό που δεν συνειδητοποιούμε συχνά είναι ότι ο κόσμος γύρω μας δεν αποτελείται από άσπρο και μαύρο, αλλά από αποχρώσεις του γκρι.
Η φύση δεν σταματά να μας εκπλήσσει ούτε και στον τομέα των φύλων. Σε μια εποχή που σε όλα τα αναπτυγμένα κράτη έχει θεσμοθετηθεί —τουλάχιστον σε συνταγματικό επίπεδο— η ισότητα ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, οφείλουμε να θυμόμαστε πως υπάρχουν άτομα που έχουν γεννηθεί με έναν συνδυασμό ανδρικών και γυναικείων αναπαραγωγικών οργάνων. Αυτά τα άτομα χαρακτηρίζονται ως «ερμαφρόδιτα». Έχουν καταγραφεί τρία ήδη ερμαφροδιτισμού: ο αληθής ερμαφροδιτισμός, ο θήλυς και ο άρρην ψευδοερμαφροδιτισμός.
Μυθολογικό υπόβαθρο
Όπως μαρτυρά και το όνομα του, ο Ερμαφρόδιτος στην ελληνική μυθολογία ήταν γιος του Ερμή και της Αφροδίτης. Αφού ανατράφηκε από τις Νύμφες, μετανάστευσε σε μια πόλη της Μικράς Ασίας, τη Σαλμακίδα, στην οποία ζούσε η ομώνυμη Νύμφη. Η Νύμφη τον ερωτεύτηκε, αλλά ο Ερμαφρόδιτος δεν ανταπεξήλθε στο κάλεσμά της και της αντιστάθηκε σθεναρά. Η Σαλμακίδα παρακάλεσε τους Θεούς να την ενώσουν με τον Ερμαφρόδιτο κυριολεκτικά σε μια σάρκα, όπως και έγινε. Έτσι ο Ερμαφρόδιτος απέκτησε διττή φύση και συνέδεσε το όνομά του με τα προαναφερθέντα γενετικά σύνδρομα.
Ανατομικά στοιχεία
Προτού περάσουμε στην ανάλυση της συμπτωματολογίας της κάθε κατάστασης ερμαφροδιτισμού, κρίνεται απαραίτητη η αποσαφήνιση των οργάνων που ανήκουν στο ανδρικό και στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα. Ειδικότερα, το ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα συγκροτούν οι όρχεις, το πέος, το όσχεο, η επιδιδυμίδα, οι σπερματικοί πόροι, ο προστάτης, η σπερματοδόχος κύστη και οι βουρβουληθραίοι αδένες. Αντίστοιχα, στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα συμπεριλαμβάνονται, ο κόλπος, η μήτρα, οι σάλπιγγες, οι ωοθήκες, το αιδοίο και ο τράχηλος της μήτρας.
Αληθής ψευδοερμαφροδιτισμός
Αποτελεί το πρώτο από τα τρία είδη ερμαφροδιτισμού που θα μελετήσουμε. Συχνά αναφέρεται και ως «ωοθηκορχισμός». Το γενετικό υπόβαθρο της συγκεκριμένης ασθένειας ποικίλει. Προσδιορίζεται ότι στο 60% των περιστατικών, τα πάσχοντα άτομα έχουν χρωμοσωμικό τύπο (44 + ΧΧ) στα κύτταρα τους. Ωστόσο, σε αυτά, τμήμα του μικρού βραχίονα του χρωμοσώματος Υ (που γενετικά η παρουσία του στο γονιδίωμα του ανθρώπου καθορίζει το αρσενικό φύλο) έχει συγκολληθεί σε κάποιο από τα 46 χρωμοσώματα τους. Στο 30-35% των ασθενών παρατηρείται ένα μωσαϊκό κυττάρων που περιέχουν Υ φυλετικό χρωμόσωμα και κυττάρων που δεν περιέχουν Υ φυλετικό χρωμόσωμα.
Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά αυτών των ατόμων ποικίλουν, αλλά είναι ενδιάμεσα των φαινοτύπων αρσενικών και θηλυκών ατόμων. Ειδικότερα, φέρουν τόσο ορχικό όσο και ωοθηκικό ιστό, οι οποίοι σε περισσότερο από το 50% των ασθενών συνενώνονται σχηματίζοντας τον «ωοθηκόρχη». Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα πάσχοντα άτομα μεγαλώνουν ως αγόρια, λόγω των εξωτερικών όρχεων που πιθανώς φέρουν. Ωστόσο, κατά την εφηβεία παρουσιάζουν γυναικομαστία, αιματουρία περιόδου ή κρυπτορχιδισμό. Tα συγκριτικά λιγότερα αληθώς ερμαφρόδιτα άτομα που μεγαλώνουν ως κορίτσια παρουσιάζουν διαταραχές στον εμμηνορρησιακό τους κύκλο, ο οποίος διαρκεί ιδιαίτερα μεγάλο διάστημα (από 35 μήνες ως και περισσότερο από 6 μήνες).
Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στα 100.000 νεογνά πάσχουν από αληθή ερμαφροδιτισμό. Τα επιδημιολογικά στοιχεία της νόσου διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή της υφηλίου. Πιο συγκεκριμένα, στην Ευρώπη παρατηρείται πιο συχνά το φαινόμενο μωσαϊκισμού συγκριτικά με τις υπόλοιπες ηπείρους. Αντιθέτως, στην Αφρική το 97% των ασθενών δεν φέρουν ξεχωριστό Y φυλετικό χρωμόσωμα στα κύτταρά τους.
Θήλυς Ψευδοερμαφροδιτισμός
Σε αυτήν την ασθένεια κατατάσσονται περίπου οι μισές περιπτώσεις ασθενών με διαταραχές φύλου. Τα άτομα που πάσχουν από το συγκεκριμένο σύνδρομο έχουν καρυότυπο 44 + ΧΧ, δηλαδή από αυτά απουσιάζει το Υ φυλετικό χρωμόσωμα. Έχουν εσωτερικά γυναικεία αναπαραγωγικά όργανα, δηλαδή φέρουν ωοθήκες, και εξωτερικά γενετικά όργανα που προσομοιάζουν τα αντίστοιχα των ανδρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η διευρυμένη κλειτορίδα των συγκεκριμένων ασθενών. Οι ασθενείς που συνήθως μεγαλώνουν ως γυναίκες εμφανίζουν κατά την εφηβεία ανάπτυξη γενειάδας. Ταυτόχρονα, εκδηλώνουν στειρότητα και ακανόνιστο εμμηνορρησιακό κύκλο.
Ας εξετάσουμε και τον ορμονικό φαινότυπο των ασθενών… Τα άτομα που πάσχουν φέρουν περισσότερα ανδρογόνα (τεστοστερόνη και ανδροστενεδιόνη) και ελαφρώς χαμηλότερα οιστρογόνα από ότι θα αναμενόταν. Με τον θήλυ ψευδοερμαφροδιτισμό έχει βρεθεί ότι σχετίζεται μια ενδοκρινολογική ασθένεια γνωστή ως συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων. Οφείλεται σε έλλειψη ενός εκ των πέντε ενζύμων (της 21 – υδροξυλάσης) που είναι υπεύθυνα για τη σύνθεση της κορτιζόλης από τα επινεφρίδια. Αυτή η μετάλλαξη οδηγεί στις εξής ορμονικές διαταραχές:
- Ελάττωση κορτιζόλης
- Ελάττωση αλδοστερόνης
- Αύξηση ανδρενοκορτικοτρόπου ορμόνης
- Αύξηση ανδρογόνων, γεγονός που οδηγεί στην προαναφερθείσα νόσο
Άρρην Ψευδοερμαφροδιτισμός
Οι πάσχοντες έχουν καρυότυπο 46 + XY. Έχουν εσωτερικά γενετικά όργανα αρσενικού ατόμου. Οι εσωτερικοί όρχεις τους παράγουν φυσιολογική ποσότητα τεστοστερόνης. Παρόλα αυτά, στα συγκεκριμένα άτομα παρατηρείται μετάλλαξη στους υποδοχείς ανδρογόνων, (τα γονίδια που τους κωδικοποιούν εδράζονται στο Χ φυλετικό χρωμόσωμα) με αποτέλεσμα την αδυναμία πρόσληψης της τεστοστερόνης από τους ιστούς. Γι’ αυτό και τα εξωτερικά γενετικά όργανά τους προσομοιάζουν τα αντίστοιχα των γυναικών. Οι όρχεις τους βρίσκονται στην εμβρυολογική τους θέση στην κοιλιά και δεν κατεβαίνουν στο όσχεο. Εκτός αυτών, στα συγκεκριμένα άτομα κατά την εμβρυογένεση δεν δημιουργείται ούτε επιδιδυμίδα, ούτε σπερματικός πόρος. Γι’ αυτό και κατά τη γέννησή τους στα συγκεκριμένα άτομα αποδίδεται συνήθως το γυναικείο φύλο.
Ερμαφροδιτισμός στη φύση
Ο ερμαφροδιτισμός δεν αποτελεί φαινόμενο που παρατηρείται κατά αποκλειστικότητα στο ανθρώπινο είδος μετά από γενετική μετάλλαξη. Αντιθέτως, αποτελεί φυσιολογική κατάσταση για ορισμένα είδη ασπόνδυλων, όπως τους σκώληκες και τα σαλιγκάρια. Εκτός αυτού, αρκετά φυτά, και κυρίως όσα φέρουν άνθη, είναι ερμαφρόδιτα, καθώς φέρουν τόσο αρσενικούς γαμέτες όσο και γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα. Αυτά έχουν την ικανότητα να πολλαπλασιάζονται με αυτογονιμοποίηση χωρίς ερωτικό σύντροφο. Στα ερμαφρόδιτα φυτά συγκαταλέγεται το μοσχομπίζελο που σίγουρα θα θυμόμαστε όσοι δώσαμε στις πανελλαδικές εξετάσεις Βιολογία Κατεύθυνσης.
Ρατσισμός και κοινωνικός αποκλεισμός
Όπως και όσα άτομα καταρρίπτουν την κοσμοθεωρία ορισμένων υπέρμετρα συντηρητικών και κλειστόμυαλων συνανθρώπων μας, έτσι και τα ερμαφρόδιτα άτομα πέφτουν συχνά θύματα ρατσισμού. Η άγνοια για την κατάσταση τους σε συνδυασμό με την έμφυτη μισαλλοδοξία των ανθρώπων οδηγεί σε περιστατικά βίας (σωματικής, λεκτικής ή ψυχολογικής) με αποδέκτες ερμαφρόδιτα άτομα. Ως αποτέλεσμα, οι πάσχοντες δυσκολεύονται να ενσωματωθούν στο κοινωνικό σύνολο. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των συμπολιτών μας θα δημιουργήσει ενδεχομένως το κατάλληλο κλίμα για την ανάπτυξη και την ισότιμη ένταξη αυτών των ατόμων με διαταραχές φύλου στην κοινωνία.
Μια σύντομη αναφορά στο σήμερα
Οι διαφορετικές τιμές των στεροειδών ορμονών του φύλου στα άτομα με διαταραχές φύλου έχει εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τη δυνατότητα συμμετοχής ερμαφρόδιτων αθλητών και αθλητριών σε αγώνες με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο αποκλεισμός χρυσής ολυμπιονίκη των 800 μέτρων κατά τα προηγούμενα χρόνια που διαπιστώθηκε ότι πάσχει από άρρην ψευδοερμαφροδιτισμό. Αντίστοιχος σάλος προκλήθηκε και με τη συμμετοχή αθλήτριας στην πυγμαχία στους τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες, η οποία είχε αποκλειστεί στο παρελθόν λόγω αυξημένης τεστοστερόνης, χωρίς όμως να έχει αποδειχθεί επισήμως πως είναι ερμαφρόδιτη. Δυστυχώς, και στις δύο περιπτώσεις παρατηρήθηκαν χυδαίες προσωπικές λεκτικές επιθέσεις απέναντι στις αθλήτριες, καθώς και διασπορά ψευδών ειδήσεων για την ιατρική τους κατάσταση, γεγονός που καταδεικνύει τον ρατσισμό της κοινωνίας απέναντι στα άτομα με γενετικές διαταραχές φύλου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ερμαφρόδιτος, Η πύλη για την ελληνική γλώσσα, διαθέσιμο εδώ
- Hermaphroditism, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- True hermaphroditism: a clinical description and a proposed function for the long arm of the Y chromosome, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Female Pseudohermaphroditism, ScienceDirect, διαθέσιμο εδώ
