Της Αναστασίας Βλαχοπούλου,
Το 2022, η αστυνομία στη Βραζιλία ήταν υπεύθυνη για περίπου 6.400 θανάτους, αριθμός εξωφρενικός σε σχέση με άλλες χώρες. Θα άξιζε, λοιπόν, να αναρωτηθεί κανείς σε ποιους λόγους οφείλεται αυτό το φαινόμενο. Σήμερα, αυτή η σπείρα της βίας συνεχίζεται, με τα περιστατικά να πληθαίνουν. Τα βαθύτερα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στο γεγονός ότι οι έρευνες για την αστυνομική βία είναι ανεπαρκείς με αποτέλεσμα οι αξιωματικοί να αντιμετωπίζουν συχνά περιορισμένη λογοδοσία λόγω θεσμικής προστασίας κι έλλειψη εποπτείας.
Οι παράνομες ενέργειες επιβολής του νόμου από την αστυνομία είναι ένα πολυσήμαντο και μακροχρόνιο κοινωνικό ζήτημα, βαθιά συνδεδεμένο με την κοινωνική ανισότητα, τη διαφθορά και την ανεπαρκή κατάρτιση. Πιο συγκεκριμένα, η Βραζιλία κατέχει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά δολοφονιών που έχουν διαπραχθεί από αστυνομικούς παγκοσμίως με τις πόλεις Bahia και Pernambuco να προσδιορίζονται συχνά ως hotspot. Αυτές οι πρακτικές είναι συνυφασμένες με τις προσπάθειες καταπολέμησης κοινωνικών προβλημάτων όπως το οργανωμένο έγκλημα κι η διακίνηση ναρκωτικών. Δυστυχώς, όμως, αυτές περιλαμβάνουν μορφές ανάρμοστης συμπεριφοράς οι οποίες οδηγούν πολύ συχνά σε βασανιστήρια και συνεχείς παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι υπάρχει σκληρότερη μεταχείριση των εγχρώμων πληθυσμών κατά τη διάρκεια των αστυνομικών αλληλεπιδράσεων, γεγονός που αποδεικνύεται από πολλές μελέτες οι οποίες δείχνουν σταθερά ότι η πλειοψηφία των θυμάτων αστυνομικής βίας στη Βραζιλία είναι νεαροί έγχρωμοι άνδρες. Σε μια έρευνα που διεξήχθη από το Network of Security Observatories το 2022, από τους 4219 ανθρώπους που σκοτώθηκαν από αστυνομικά πυρά σε οκτώ πολιτείες της Βραζιλίας, οι 2700 θεωρήθηκαν έγχρωμοι ή μεικτής φυλής — δηλαδή το 65,7% του συνόλου. Ένα ακόμα στοιχείο που δείχνει πως υπάρχει ένας στενός σύνδεσμος μεταξύ χρώματος κι αστυνομικής βίας αποτελεί το γεγονός ότι οι περισσότερες αστυνομικές επιχειρήσεις συγκεντρώνονται σε γειτονιές περιθωριοποιημένες —οι πολύ γνωστές φαβέλες— όπου ζουν κυρίως έγχρωμοι πληθυσμοί.
Επομένως, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι η Βραζιλία αποτελεί μια χώρα στην οποία αντανακλάται σε μεγάλο βαθμό ο συστημικός ρατσισμός. Πιο αναλυτικά, παρά τον ποικιλόμορφο πληθυσμό της χώρας —η οποία αποτελεί έδρα του μεγαλύτερου πληθυσμού αφρικανικής καταγωγής εκτός Αφρικής— είναι εμφανείς οι φυλετικές ανισότητες κατά των έγχρωμων Βραζιλιάνων οι οποίοι αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια στην καθημερινή τους ζωή σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη κι η αγορά εργασίας. Ως επακόλουθο, υπάρχει η τάση να παρατηρούνται κοινωνικοί διαχωρισμοί των ευάλωτων και περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, γεγονός το οποίο άμεσα επηρεάζει τον τρόπο που αντιμετωπίζονται από τις αρχές επιβολής του νόμου.
Ποια είναι, όμως, η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε αυτό το ζήτημα; Δεν είναι λίγες οι εκθέσεις που έχουν κοινοποιηθεί από οργανώσεις κι εμπειρογνώμονες των ανθρώπινων δικαιωμάτων κάνοντας αναφορά στη δραματική επίδραση του συστημικού ρατσισμού κατά τη διάρκεια της αστυνομικής καταστολής στη Βραζιλία. Πολύ συχνά διατυπώνονται συστάσεις για μεταρρυθμίσεις στις πολιτικές δημόσιας ασφάλειας και στις πρακτικές αστυνόμευσης της χώρας, ενώ, συγχρόνως, προτρέπεται η μεγαλύτερη λογοδοσία κι η ενίσχυση των μηχανισμών εποπτείας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ωστόσο, σοκαριστικά γεγονότα και αναφορές όπως ο θάνατος ενός μοτοσικλετιστή αφρικανικής καταγωγής, που τρεις αστυνομικοί, αφού τον είχαν βάλει στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου τους, χρησιμοποίησαν σπρέι πιπεριού και δακρυγόνα, προκαλώντας του ασφυξία ή η δολοφονία τουλάχιστον 23 Βραζιλιάνων αφρικανικής καταγωγής κατά τη διάρκεια ελέγχων της αστυνομίας, φαίνεται να δείχνουν ότι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων όχι μόνο συνεχίζονται ατιμώρητα, αλλά έχουν και χαρακτήρα ρατσιστικό.
Το Human Rights Watch έχει επανειλημμένα τονίσει τις σοβαρές ανησυχίες του σχετικά με τις καταχρήσεις της αστυνομίας, επαναλαμβάνοντας τις εκκλήσεις για την τήρηση των διεθνών προτύπων που διέπουν τη χρήση βίας, καθώς και για την απονομή δικαιοσύνης για τα θύματα και τις οικογένειές τους. Ενώ η κυβέρνηση προσπαθεί να βρει ευκαιρίες και λύσεις για την αντιμετώπιση της αστυνομικής βίας, προκύπτουν εμπόδια τα οποία επιφέρουν συγκρούσεις.
Εύκολα, λοιπόν, μπορεί ο καθένας να συμπεράνει ότι οι περισσότερες προσπάθειες για τη μείωση των δολοφονιών από την αστυνομική βία έχουν αποτύχει, καθώς συστημικά ζητήματα στις πρακτικές επιβολής του νόμου στη Βραζιλία συνεχίζουν να υπονομεύουν την προαγωγή και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- In 2022,65 out of every black 100 people killed by the police in Brazil are black, a study found”, Brasil Defato, διαθέσιμο εδώ
- UN Experts Spotlight Devastating Police Brutality in Brazil, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
- Brazilian police much more violent against black people, The Brazialian Report, διαθέσιμο εδώ
- Police Violence against black people is on the rise in Brazil, GIGA, διαθέσιμο εδώ
- Brazil: ‘Racialised’ place killings, evidence reforms are needed, say experts, UN News, διαθέσιμο εδώ
