Της Χριστίνας Σεφθελή,
Οι Λωτοφάγοι
Οι Λωτοφάγοι ήταν ένας λαός φαινομενικά φιλόξενος και ευχαριστημένος από τον τρόπο ζωής του. Αντιθέτως, δεν ήταν καθόλου παραγωγικός λαός, λόγω της «εξάρτησής» του από τον λωτό. Τα άνθη και οι καρποί του λωτού έμοιαζαν σαν ένα είδος ναρκωτικού, το οποίο προκαλούσε την απάθεια και τη λήθη. Πρόκειται, λοιπόν, για μία κοινωνία, η οποία βρισκόταν ακόμη στο στάδιο της συλλογής καρπών, επειδή συλλέγανε και τρώγανε μόνο λωτούς. Αποτελεί μία κοινωνία, αρχαιότερη από το κυνήγι, τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Λωτοφάγοι ζουν στην ουτοπία της κοκαΐνης. Η κοκαΐνη χαρακτηρίζεται από την «ικανοποίηση» των επιθυμιών του ανθρώπου. Παρόλο που η γη των Λωτοφάγων φαίνεται ελκυστική, κρύβει τον κίνδυνο της «αναρχίας». Έτσι, ο Οδυσσέας αντιστέκεται σ’ αυτή την ψευδαίσθηση ευτυχίας, η οποία όμως κρύβει πολλούς κινδύνους, όπως αυτός του εθισμού.
Ο κόσμος των νεκρών
Ο Οδυσσέας δεν μπορούσε να «εφαρμόσει» στον Άδη ό,τι έκανε στον κόσμο των ζωντανών. Αυτό συνέβη, διότι οι νεκροί ήταν ψυχές χωρίς σώμα, μη παραγωγικές, χωρίς αισθήσεις και χωρίς κοινωνικές τάξεις. Οι νεκροί στον Όμηρο δεν χαρακτηρίζονται ως μακάριοι «ευτυχισμένοι», αλλά ο Κάτω Κόσμος φαίνεται σαν ένα άχαρο μέρος. Ωστόσο, οι Έλληνες τον φαντάζονταν σαν ένα παλάτι της Μυκηναϊκής εποχής. Πίστευαν πως όσοι ζωντανοί μπορούσαν να τον επισκεφτούν ήταν πραγματικά πολύ «τυχεροί». Σύμφωνα με την Οδύσσεια, ο Οδυσσέας επισκέφτηκε τον Κόσμο των νεκρών ή αλλιώς τον Κάτω Κόσμο, κατά την επιστροφή του στην Ιθάκη. Εκεί, συνάντησε το πνεύμα του νεκρού του πατέρα και του Αχιλλέα.
Οι Φαίακες
Η κοινωνία των Φαιάκων —σε αντίθεση με άλλες κοινωνίες— είναι οργανωμένη. Η πόλη των Φαιάκων περιλαμβάνει λιμάνι, τείχη και την αγορά κοντά στον ναό του Ποσειδώνα, δηλαδή τον τόπο συνάντησης των κατοίκων, όπως αναφέρεται στην ραψωδία Ζ΄ στους στίχους 261—267.
[…] αὐτὰρ ἐπὴν πόλιος ἐπιβήομεν ἣν πέρι πύργος
ὑψηλός, καλὸς δὲ λιμὴν ἑκάτερθε πόληος,
λεπτὴ δ᾽ εἰσίθμη·
ἔνθα δέ τέ σφ᾽ ἀγορή, καλὸν Ποσιδήϊον ἀμφίς,
ῥυτοῖσιν λάεσσι κατωρυχέεσσ᾽ ἀραρυῖα.
Μετάφραση: Όμως όταν ανηφορίσουμε κατά την πόλη —
την περιβάλλουν πυργωμένα τείχη
κι έχει μπροστά της όμορφο, διπλό λιμάνι στο κάθε γύρισμα του κάστρου·
Εδώ θα δεις την αγορά, στου Ποσειδώνα πλάι τον ωραίο βωμό,
χτισμένη με κομμένες πέτρες, χωστές στη γη·
Στο νησί των Φαιάκων, η γη μοιραζόταν δίκαια και οι θεσμοί του κράτους είχαν λαϊκό χαρακτήρα. Αυτό, όμως, κρύβει «κινδύνους», γιατί στην ομηρική κοινωνία, η ατομική ιδιοκτησία ήταν ο πιο «αποδοτικός» τρόπος ζωής. Το πολίτευμα των Φαιάκων θεωρείται αριστοδημοκρατικό, με πολλά μοναρχικά στοιχεία. Στην κορυφή βρίσκεται ένα συμβούλιο δεκατριών ανδρών, όπου επικεφαλής τους ήταν ο Αλκίνοος. Όσον αφορά τον Αλκίνοο, δεν κληρονόμησε απόλυτα τη βασιλεία. Όπως λέει και ο ίδιος, είναι ένας από τους δεκατρείς άνδρες, που κατέχουν τον ίδιο τίτλο, ως ηγέτες του λαού, όπως αναφέρεται στην Οδύσσεια στη ραψωδία Θ΄, στους στίχους 390-391.
[…] δώδεκα γὰρ κατὰ δῆμον ἀριπρεπέες βασιλῆες
ἀρχοὶ κραίνουσι, τρισκαιδέκατος δ᾽ ἐγὼ αὐτός·
Μετάφραση: Δώδεκα βασιλείς λαμπροί την εξουσία μοιράζονται
σ᾽ αυτή τη χώρα, δέκατος τρίτος βρίσκομαι εγώ στην κορυφή.
Η θέση του Αλκίνοου βασίζεται στην προσωπική του ολοκλήρωση και την καταγωγή του. Η οργάνωση της πόλης του Αλκίνοου αντανακλάται από την τάξη, που υπάρχει μέσα στον οργανωμένο κήπο του, ο οποίος περιλαμβάνει αμπελώνα και έναν μεγάλο οπωρώνα, όπως αναφέρεται στην Οδύσσεια στη ραψωδία Η΄ στους στίχους 112—131.
[…] ἔκτοσθεν δ᾽ αὐλῆς μέγας ὄρχατος ἄγχι θυράων
τετράγυος· περὶ δ᾽ ἕρκος ἐλήλαται ἀμφοτέρωθεν.
ἔνθα δὲ δένδρεα μακρὰ πεφύκασι τηλεθόωντα,
ὄγχναι καὶ ῥοιαὶ καὶ μηλέαι ἀγλαόκαρποι
συκέαι τε γλυκεραὶ καὶ ἐλαῖαι τηλεθόωσαι.
[…] ἔνθα δέ οἱ πολύκαρπος ἀλῳὴ ἐρρίζωται,
τῆς ἕτερον μέν θειλόπεδον λευρῷ ἐνὶ χώρῳ
τέρσεται ἠελίῳ, ἑτέρας δ᾽ ἄρα τε τρυγόωσιν,
ἄλλας δὲ τραπέουσι· πάροιθε δέ τ᾽ ὄμφακές εἰσιν
ἄνθος ἀφιεῖσαι, ἕτεραι δ᾽ ὑποπερκάζουσιν.
Μετάφραση: Έξω από την αυλή, πλάι στην εξώθυρα, ένα μεγάλο περιβόλι
τέσσερα στρέμματα, κι ο φράχτης γύρω να το προστατεύει.
Εκεί ήσαν φυτεμένα δέντρα ψηλά και φουντωμένα·
ροδιές κι οι απιδιές, μηλιές με μήλα χρυσοκόκκινα,
συκιές με σύκα μέλι, κι οι καρπερές ελιές.
[…] Εκεί ριζώνει, δικό του και πολύκαρπο, το αμπέλι:
σ᾽ ένα του ίσιωμα το αλώνι, όπου στεγνώνει ο ήλιος τα σταφύλια·
όσα στην ώρα τους είναι για τρύγο, τα τρυγούν· άλλα στο πατητήρι
τα πατούν πιο πέρα, οι αγουρίδες τώρα ανθίζουν, αλλού μόλις
που πήραν τα σταφύλια να μαυρίζουν.
Επίμετρο
Καταλήγοντας, οι Φαίακες θεωρούνταν καλοί ναυτικοί. Ο πλούτος του νησιού, καθώς και ο τρόπος κατασκευής των τειχών, τα οποία ήταν μεγαλοπρεπή, δείχνει ότι ο λαός των Φαιάκων ασχολούνταν με πολλά πράγματα. Επίσης, οι Φαίακες δεν ήταν ξενόφοβοι. Αντίθετα, τηρούσαν το τυπικό της φιλοξενίας. Αυτό φαίνεται από τον τρόπο, που υποδέχτηκαν τον Οδυσσέα. Συμπερασματικά, η κοινωνία των Φαιάκων θεωρείται μία κοινωνία μισολαϊκή, μισοαυταρχική, η οποία εμφανίζεται στην Ελλάδα με διάφορους τυράννους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αριστοτέλης (2014), Αριστοτέλης: Πολιτικά (μτφρ. Ιβάνα Ζάζα), εκδ. Αργοναύτης
- Γιώργος Βλάχος (1985), Πολιτικές Κοινωνίες στον Όμηρο, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Συλλογικό (2003), Στα χνάρια του Οδυσσέα: Ταξιδεύοντας ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Claude Mossé (2001), Η Αρχαϊκή Ελλάδα: Από τον Όμηρο ως τον Αισχύλο (8ος—6ος αιώνας π.Χ.), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- John B. Bury — Russell Meiggs (2011), Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (Επίτομο) — Μέχρι τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- M. I. Finley (2006), Ο Κόσμος του Οδυσσέα, εκδ. Ι. Σιδέρης
- Uvo Hölscher (2007), Οδύσσεια: Ένα έπος ανάμεσα στο παραμύθι και το μυθιστόρημα, Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- Όμηρος Οδύσσεια (9.82—9.151), greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ
