Του Νίκου Αντωνάκη,
Το τεκμήριο αθωότητας βρίσκει εφαρμογή σε όλη τη διάρκεια της ποινικής δίκης. Τούτο δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι αυτό ισχύει και σε περίπτωση επιβολής μέτρων δικονομικού καταναγκασμού. Κι αν φαίνεται πως οι περιοριστικοί όροι (με την εξαίρεση ίσως του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση, άρθρο 284 ΚΠΔ) δεν αντιτίθενται κατ’ αρχήν στο τεκμήριο, αλλά λειτουργούν στα πλαίσιά του, ερωτάται αν ισχύει το ίδιο και σε σχέση με το βαρύτερο μέτρο δικονομικού καταναγκασμού, ήτοι την προσωρινή κράτηση (βλ. άρθρα 282, 286 ΚΠΔ). Συγκεκριμένα, προβάλλει η απορία πώς στο πλαίσιο ενός φιλελεύθερου ποινικού δικονομικού συστήματος γίνεται δεκτό ένα σύστημα προσωρινής κράτησης, που, έτσι όπως χρησιμοποιείται στην πράξη, προεξοφλεί την ενοχή του κατηγορουμένου, τσαλαπατώντας το τεκμήριο της αθωότητας. Και, φυσικά, η απορία μας αυτή εντείνεται ακόμη περισσότερο αν αναλογιστούμε πως το άρθρο 6 παρ. 4 του Συντάγματος κάνει ακόμα λόγο για «προφυλάκιση». Πράγματι, η αντικατάσταση του τελευταίου όρου με τη λέξη «προσωρινή κράτηση» δε φαίνεται να εισφέρει πολλά, όταν το ίδιο το συνταγματικό μας καθεστώς αντιλαμβάνεται την τελευταία ως είδος προ-ποινής.
Για τη σχέση της προσωρινής κράτησης και του τεκμηρίου αθωότητας έχουν υποστηριχθεί διαφορετικές απόψεις. Έτσι, ο Τριανταφύλλου θεωρεί πως η προσωρινή κράτηση «δεν θεωρείται καθ’ εαυτήν αντίθετη προς το τεκμήριο», αλλά αντίθετα εμπίπτει, μαζί με τα άλλα μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, στο «ρυθμιστικό πεδίο του τεκμηρίου». Αντίθετα, οι Μιχαήλ Μαργαρίτης κι Άντα Μαργαρίτη θεωρούν πως η προφυλάκιση αποτελεί στην ουσία «εξαίρεση» από το τεκμήριο αθωότητας. Μια τρίτη, τέλος, άποψη τη θεωρεί ευθέως αντίθετη προς το τελευταίο. Συναφής είναι κι η υπ. αρ. 12/1991 Διάταξη του Ανακριτή Τριπόλεως όπου γίνεται λόγος για «συνειδητή κάμψη του τεκμηρίου». Ορθότερη άποψη φαίνεται δογματικά να είναι η δεύτερη.
Και τούτο καθώς το άρθρο 5 παρ. 1γ της ΕΣΔΑ ρητά θεωρεί την προσωρινή κράτηση που επιβάλλεται από την αρμόδια δικαστική αρχή ως νόμιμη περίπτωση κράτησης, εφόσον φυσικά πληρούνται κι οι προϋποθέσεις που αναγράφει η εν λόγω διάταξη. Παρόλα αυτά, η επιβολή του δικονομικού αυτού μέτρου καταναγκασμού στην πράξη φαίνεται όχι να εξαιρείται από το τεκμήριο αθωότητας, αλλά κυριολεκτικά να το αντιστρατεύεται. Δεν λείπουν, έτσι, οι περιπτώσεις, όπου η προσωρινή κράτηση επιβάλλεται αποκλειστικά εξαιτίας της βαρύτητας του διαπραχθέντος εγκλήματος ή και του κατευνασμού της κοινής γνώμης, χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στις ουσιαστικές προϋποθέσεις που θέτουν τα άρθρα 5 παρ. 1γ της ΕΣΔΑ και 286 του ΚΠΔ. Και τότε ακριβώς επισημαίνεται πως υφίσταται προ-ποινική λειτουργία της προσωρινής κράτησης κι η τελευταία παύει να συμβιβάζεται με το τεκμήριο της αθωότητας.
Όσα αναφέραμε μέχρι τώρα αφορούσαν το στάδιο επιβολής της προσωρινής κράτησης. Ωστόσο, το τεκμήριο αθωότητας δεν περιορίζεται μονάχα εκεί, αλλά αφορά και στην παράταση της τελευταίας και στην αίτηση άρσης ή αντικατάστασής της προς τον ανακριτή (άρθρο 292 ΚΠΔ). Φυσικά, δεν μπορεί παρά να επιδρά και κατά το στάδιο της προσφυγής του κατηγορουμένου κατά του εντάλματος προσωρινής κράτησης (άρθρο 290 ΚΠΔ). Έτσι, γίνεται δεκτό πως το τεκμήριο παραβιάζεται και στην περίπτωση όπου κατά τα στάδια αυτά το Δικαστικό Συμβούλιο ή ο ανακριτής «προεξοφλούν» την ενοχή του κατηγορουμένου ή δέχονται ευθέως ή εμμέσως ότι έχουν πράγματι τελεστεί οι πράξεις για τις οποίες κανείς κατηγορείται. Ενδεικτικά, στην υπόθεση, Nerattini κατά Ελλάδας, το ΕΔΔΑ έκρινε αντίθετες προς το τεκμήριο τις αιτιολογίες του Δικαστικού Συμβουλίου που απέρριψε την αίτηση αντικατάστασης της προσωρινής κράτησης διατεινόμενο ότι ο κατηγορούμενος ήταν ύποπτος τέλεσης νέων εγκλημάτων εξαιτίας αξιόποινων πράξεων για τις οποίες δεν είχε κατηγορηθεί καν!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιώργος Τριανταφύλλου σε Λ. Κοτσαλή: Ποινικό Δίκαιο & ΕΣΔΑ, Νομική Βιβλιοθήκη, 2024.
- Μιχαήλ Μαργαρίτης / Άντα Μαργαρίτη, Κώδικας Ποινικής Δικονομίας / Θεωρία – Νομολογία, Εκδόσεις Π. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ.
