Λευκορωσία: Η καταστολή του Τύπου ως εργαλείο εξουσίας του Lukashenko στις επικείμενες εκλογές

Η ελευθερία του λόγου, και συνεπώς του τύπου, αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο των δημοκρατικών κοινωνιών, εξασφαλίζοντας τη διαφάνεια, την αξιοκρατία και την ενημέρωση των πολιτών. Παρόλα αυτά, σε αυταρχικά καθεστώτα, η ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης συχνά απειλείται, καθώς θεωρείται «κίνδυνος» για τη διατήρηση της εξουσίας. Η Λευκορωσία, υπό την ηγεσία του Αλεξάντερ Λουκασένκο, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός κράτους, όπου η ελευθερία του τύπου και η ανεξαρτησία του δημοσιογραφικού συστήματος απειλείται έκδηλα και ουσιαστικά χειραγωγείται από ανώτατους φορείς εξουσίας, οι οποίοι παρεμβαίνουν με απώτερο σκοπό να διασφαλίσουν την άρτια εικόνα τους στα ΜΜΕ και συνακόλουθα, να διατηρήσουν τη θέση τους στην εξουσία. Ο συνδυασμός κυβερνητικών καταστολών, λογοκρισίας, σύλληψης δημοσιογράφων και περιορισμών στην πρόσβαση και στην πληροφόρηση καταδεικνύει την προσπάθεια χειραγώγησης και καταστολής της αντιπολίτευσης και της κοινωνίας των πολιτών.

Το πρόσφατο περιστατικό σύλληψης επτά δημοσιογράφων, οι οποίοι κατηγορήθηκαν για «υποστήριξη εξτρεμιστικών δραστηριοτήτων», καταδεικνύει την κλιμάκωση αυτής της καταστολής. Η κίνηση αυτή, σε συνδυασμό με τις επικείμενες εκλογές, υπογραμμίζει τον στρατηγικό ρόλο της καταπίεσης του τύπου ως μέσου ελέγχου της πολιτικής σκηνής. Η κυβέρνηση του Αλεξάντερ Λουκασένκο πασχίζει να διατηρήσει τα ηνία της εξουσίας και να παραμείνει στην προεδρία, κατά αυτόν τον τρόπο χρησιμοποιεί αφενός θεμιτά, αφετέρου αθέμιτα μέσα προκειμένου να επιτύχει τους στρατηγικούς της σκοπούς. Οι υπηρεσίες επιβολής και τήρησης του νόμου της Λευκορωσίας έχουν οργανώσει ένα πλάνο σύλληψης των αντιφρονούντων, το οποίο διαρκώς μεγεθύνεται και λαμβάνει σημαντικές προεκτάσεις, ιδίως το τελευταίο διάστημα, δηλαδή όσο πλησιάζουν οι εκλογές του Ιανουαρίου για τη Λευκορωσία, στις οποίες ο Αλεξάντερ Λουκασένκο κάνει τα ανέφικτα εφικτά προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία, πραγματοποιώντας την έβδομη θητεία του.

Εν γένει, η Λευκορωσία χαρακτηρίζεται από μια αυταρχική πολιτική κουλτούρα, η οποία έχει ενισχυθεί από τη συνεχιζόμενη διακυβέρνηση του Λουκασένκο. Από την ανεξαρτησία της χώρας το 1991, οι δημοκρατικοί θεσμοί παραμένουν αδύναμοι, ενώ η εξουσία συγκεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στο πρόσωπο του προέδρου. Η ελευθερία του τύπου περιορίστηκε σταδιακά, με τη θέσπιση νομοθετικών ρυθμίσεων που επιτρέπουν τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης και την ποινικοποίηση της κριτικής απέναντι στην κυβέρνηση.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η κυβέρνηση της Λευκορωσίας έχει εφαρμόσει μια σειρά από μέτρα που αποσκοπούν στον έλεγχο της δημόσιας πληροφορίας. Αυτά περιλαμβάνουν την απαγόρευση ανεξάρτητων μέσων, την παρακολούθηση διαδικτυακών πλατφορμών και τη συστηματική δίωξη δημοσιογράφων. Με τις προεδρικές εκλογές του 2020, η καταστολή αυξήθηκε σημαντικά, καθώς οι δημοσιογράφοι και τα ανεξάρτητα μέσα βρέθηκαν στο στόχαστρο του καθεστώτος λόγω του καθοριστικού τους ρόλου στην ανάδειξη κοινωνικών κινητοποιήσεων αλλά και γενικότερα λόγω της αυξημένης επιρροής που ασκούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι, και της δυναμικής-ισχύος που κατέχουν, ενώ μπορούν εν δυνάμει να τροποποιήσουν ακόμα και πάγιες πολιτικές αποφάσεις.

Η σύλληψη επτά δημοσιογράφων πριν από τις επερχόμενες εκλογές αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής «φίμωσης» της κοινωνίας των πολιτών. Η κατηγορία για «υποστήριξη εξτρεμιστικών δραστηριοτήτων» εδράζεται σε νομοθεσίες που έχουν διατυπωθεί, έτσι ώστε να ερμηνεύονται κατά το δοκούν από τις αρχές. Οι δημοσιογράφοι συχνά κατηγορούνται για συνεργασία με «εξτρεμιστικές» οργανώσεις ή για τη διάδοση «ψευδών ειδήσεων», γεγονός που δικαιολογεί τη σύλληψή τους και την επιβολή αυστηρών ποινών.

Η στρατηγική αυτή εξυπηρετεί δύο βασικούς στόχους: αφενός, την αποτροπή της διάδοσης πληροφοριών που μπορούν να υπονομεύσουν τη νομιμοποίηση του καθεστώτος και αφετέρου την αποθάρρυνση της συμμετοχής των πολιτών σε εκλογικές και κοινωνικές διαδικασίες. Με αυτόν τον τρόπο, οι αρχές διασφαλίζουν ότι η πολιτική αντιπολίτευση παραμένει αποδυναμωμένη, ενώ ταυτόχρονα η εικόνα της κυβέρνησης δεν πλήττεται και παρουσιάζεται εξευγενισμένη. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργείται εντός της κοινωνίας ένας φαύλος κύκλος αναξιοκρατίας, αυθαιρεσίας και διαφθοράς, όπου διαιωνίζεται η κοινωνική ανισότητα και η υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής.

Η καταστολή της ελευθερίας του τύπου έχει σοβαρές επιπτώσεις για τη λειτουργία της δημοκρατίας στη Λευκορωσία. Πρωτίστως, υπονομεύεται η δυνατότητα των πολιτών να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, ενώ η έλλειψη ανεξάρτητων πηγών πληροφόρησης αποτελεί πρόσκομμα ως προς την αποκάλυψη κυβερνητικών λαθών και παραπτωμάτων. Παράλληλα, η φίμωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης περιορίζει τη δημόσια διαβούλευση και την πολιτική συμμετοχή, ενισχύοντας την πολιτική αποξένωση και την περιθωριοποίηση των πολιτών από τον δημόσιο διάλογο. Η διεθνής κοινότητα έχει καταδικάσει επανειλημμένα τις πρακτικές αυτές, χωρίς όμως ουσιαστικά αποτελέσματα. Ο συνδυασμός πολιτικών κυρώσεων και διπλωματικής πίεσης δεν έχει καταφέρει να περιορίσει την καταπίεση, ενώ η κοινωνία των πολιτών συνεχίζει να υποφέρει από την απουσία ελευθερίας του λόγου.

Η παρεμπόδιση και η καταστολή της ελευθερίας του τύπου στη Λευκορωσία αποτελεί ένα ανησυχητικό φαινόμενο που απαιτεί συστηματική παρακολούθηση και δράση από το διεθνές πολιτικό σκηνικό. Η προστασία της δημοσιογραφίας και της ελευθερίας του λόγου αποτελεί προϋπόθεση για τη διασφάλιση της  αυθυπαρξίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Ειδικότερα ενόψει εκλογών, είναι κρίσιμο να υιοθετηθούν μέτρα όπως η υποστήριξη ανεξάρτητων δημοσιογράφων, η εφαρμογή διεθνών κυρώσεων και η ενίσχυση της πολιτικής πίεσης προς το καθεστώς, με απώτερο σκοπό οι πολίτες να ενημερωθούν ορθά και να επικρατήσει η πολιτική διαφάνεια και η αξιοκρατία, ώστε να βγει ένα εκλογικό αποτέλεσμα το οποίο να ευσταθεί και να ανταποκρίνεται σε πραγματικά και αντιπροσωπευτικά εκλογικά δεδομένα.

Έτσι, η ελευθερία του τύπου δεν αποτελεί μόνο ζήτημα εθνικής πολιτικής, αλλά και παγκόσμια υποχρέωση, η οποία συνδέεται άρρηκτα με τη διασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ειρήνης και κατά αυτόν τον τρόπο αποτελεί αδήριτη ανάγκη να τίθεται ως μια εκ των βασικότερων εθνικών αλλά και υπερεθνικών προτεραιοτήτων.