Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς «σταθμούς» της ελληνικής ιστορίας, καθώς ολοκλήρωσε μια μακρά πορεία εθνικών αγώνων και διπλωματικών προσπαθειών του κρητικού λαού. Το ευρύτερα γνωστό «Κρητικό Ζήτημα», το οποίο αναδείχθηκε από τα μέσα του 19ου αιώνα, όχι μόνον υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την πολιτική εξέλιξη της Μεγαλονήσου, αλλά ακόμη συνέβαλε στη διαμόρφωση της νεότερης Ελλάδας. Το ζήτημα αυτό ταλάνιζε το ελληνικό έθνος, καθώς ο κρητικός λαός επεδίωκε με κάθε τρόπο την απελευθέρωση του ήδη από τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Συνοδευόμενο από συγκρούσεις, επαναστάσεις και διπλωματικές διεργασίες, η λύση, τελικά, δόθηκε με την ένωση της Κρήτης και της Ελλάδας, το 1913.
Η Κρήτη περιήλθε υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 1669, μετά την πτώση του Χάνδακα (το γνωστό σήμερα Ηράκλειο). Η οθωμανική διοίκηση έφερε σημαντικές αλλαγές τόσο στην κοινωνική όσο και στην οικονομική δομή του νησιού. Ο χριστιανικός πληθυσμός —όντας η πλειοψηφία— υπέφερε από φορολογικές επιβαρύνσεις και θρησκευτικούς περιορισμούς, ενώ οι μουσουλμάνοι απολάμβαναν ευνοϊκότερη μεταχείριση. Η δυσαρέσκεια του χριστιανικού πληθυσμού οδήγησε σε εξεγέρσεις ήδη από τον 18ο αιώνα, αλλά οι προσπάθειες για ανεξαρτησία κορυφώθηκαν τον 19ο αιώνα, με την επιρροή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Ελληνικής Επανάστασης.
Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, η Κρήτη ξεσηκώθηκε με σκοπό την ένωση με την Ελλάδα. Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή δεν ευοδώθηκε, λόγω της στρατιωτικής υπεροχής των Οθωμανών και της παρέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων. Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το 1830, η Κρήτη παρέμεινε εκτός του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, κάτι που άφησε μία βαθιά «πληγή» στον τοπικό πληθυσμό. Το 1866, ξεκίνησε η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση, η οποία διήρκεσε έως το 1869. Κεντρικό γεγονός της ήταν το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, όπου εκατοντάδες επαναστάτες και πολίτες θυσιάστηκαν, προκαλώντας διεθνή συγκίνηση και αναδεικνύοντας το Κρητικό Ζήτημα στην παγκόσμια σκηνή. Παρόλο που η επανάσταση κατεστάλη, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγκάστηκε να παραχωρήσει ορισμένα δικαιώματα αυτονομίας στην Κρήτη.
Το 1878, η Συνθήκη του Βερολίνου έδωσε μια νέα ώθηση στις κρητικές διεκδικήσεις. Οι Μεγάλες Δυνάμεις πίεσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία να παραχωρήσει στο νησί το προνόμιο του «Οργανικού Νόμου», ο οποίος εξασφάλιζε περιορισμένη αυτονομία. Παρά τη μερική αυτή επιτυχία, οι Κρητικοί παρέμεναν δυσαρεστημένοι, καθώς η ένωση με την Ελλάδα παρέμενε ο τελικός στόχος. Η κατάσταση παρέμεινε έκρυθμη με νέες εξεγέρσεις να σημειώνονται. Το 1897, η Κρητική Επανάσταση οδήγησε στην επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες ανέλαβαν τη διοίκηση του νησιού. Το 1898, ιδρύθηκε η «Κρητική Πολιτεία», μια αυτόνομη οντότητα υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, με Ύπατο Αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδας. Παρότι η αυτονομία θεωρήθηκε σημαντικό βήμα, οι Κρητικοί συνέχισαν να πιέζουν για την ένωση.
Η πολιτική κρίση, η οποία ξέσπασε λόγω της αυταρχικής διακυβέρνησης του πρίγκιπα Γεώργιου, οδήγησε στην ανάδειξη του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενός ικανού πολιτικού, που έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη της ένωσης. Ο ηγέτης της επανάστασης του Θερίσου στις 10 Μαρτίου 1905, ο Βενιζέλος, πέτυχε την απομάκρυνση του πρίγκιπα και την προσέγγιση με την Ελλάδα. Με την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων (1912—1913), οι διπλωματικές συνθήκες ευνόησαν την ένωση της Κρήτης. Την 1η Δεκεμβρίου 1913, η ελληνική σημαία υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά στα Χανιά, επισφραγίζοντας την ένωση.
Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα είχε βαθιές επιπτώσεις τόσο για την Ελλάδα, όσο και για το ίδιο το νησί. Για την Ελλάδα, η ένωση ενίσχυσε την εθνική της συνοχή και της παρείχε στρατηγικό πλεονέκτημα στη Μεσόγειο. Η Κρήτη, από την πλευρά της, ενσωματώθηκε στις διοικητικές και πολιτικές δομές του ελληνικού κράτους, παρά τις προκλήσεις της μετάβασης. Το Κρητικό Ζήτημα και η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα αποτελούν δείγμα της σημασίας της εθνικής ενότητας και της επιμονής του κρητικού λαού για ελευθερία. Η μακροχρόνια προσπάθεια των Κρητικών, οι θυσίες τους και οι διπλωματικές κινήσεις, που συνόδευσαν την πορεία αυτή, δείχνουν τη δύναμη του λαού να διεκδικεί τα δικαιώματά του. Σήμερα, η Κρήτη είναι αναπόσπαστο μέρος της Ελλάδας, διατηρώντας τη μοναδική πολιτιστική της κληρονομιά και εμπλουτίζοντας την εθνική ταυτότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δημητρίου Φ. Τσουκαλάκη (2013), Η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα (1913), εκδ. Ιστορική Βιβλιοθήκη
- Συλλογικό (2014), Κρήτη 1913—2013: Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία μετά την Ένωση (επιμ. Κωτσάκη, Μαρθα, Παπαγιαννοπούλου), Πνευματικό Κέντρο Χανίων
