Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Ο εικοστός αιώνας αποτέλεσε μια περίοδο ανακατατάξεων και αλλαγών για ολόκληρο τον κόσμο. Τόσο ο Πρώτος όσο και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος διεξήχθησαν με μεγάλη σφοδρότητα, στοιχίζοντας τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους. Συμμαχίες και αντιπαλότητες σχηματίστηκαν, στηριζόμενες σε οικονομικά συμφέροντα και ιδεολογίες, κίνητρα που οδήγησαν στην αναδιαμόρφωση του παγκόσμιου χάρτη. Στις δύο αυτές συρράξεις ο ρόλος της Γερμανίας ήταν καταλυτικός, όπως επίσης και οι σχέσεις της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και εν γένει την Εγγύς Ανατολή. Πρόσωπο κλειδί στις σχέσεις αυτές ήταν ο Max Oppenheim, η δράση του οποίου περιγράφεται από τον Στράτο Δορδανά στο νέο βιβλίο του Ο γερμανός «Λώρενς της Αραβίας» και το τζιχάντ “Made in Germany”: Από τον Max von Oppenheim στον αγκυλωτό σταυρό (1914-1945), το οποίο κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια τον Νοέμβριο του 2024.
Ο Στράτος Δορδανάς είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο τομέας στον οποίο ειδικεύεται είναι η πολιτική και κοινωνική ιστορία, καθώς και η μελέτη και η ανάλυση των πολεμικών αναμετρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των εμφυλίων συγκρούσεων. Σημεία αναφοράς στο συγγραφικό του έργο αποτελούν ο Πρώτος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ενώ ο ιστότοπός μας είχε τη χαρά να φιλοξενήσει τόσο προηγούμενα έργα του, όσο και συνέντευξή του.
Το πρώτο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει μια σύντομη λίστα με τα κυριότερα αρκτικόλεξα που περιλαμβάνονται στο κυρίως σώμα του βιβλίου, ενώ στη συνέχεια το έργο προλογίζεται από τον Γιάννη Σακκά και τον συγγραφέα, ενώ το εισαγωγικό μέρος κλείνει με μια βιογραφία του Max von Oppenheim. Ο τελευταίος, γεννημένος το 1860, ήταν γόνος οικογενείας με σημαντική παρουσία στον κόσμο των τραπεζικών επιχειρήσεων. Εντούτοις, ο ίδιος ενδιαφέρθηκε περισσότερο για τα εξερευνητικά ταξίδια με τις γερμανικές επιστημονικές αποστολές της εποχής, και εν συνεχεία για την πολιτική στην Εγγύς Ανατολή. Στο κυρίως μέρος του βιβλίου περιγράφεται με λεπτομέρεια η δράση του Oppenheim και οι απόψεις που διατύπωσε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ποια εμπόδια συνάντησε στην υλοποίησή τους και ποια η στάση του Χίτλερ απέναντι σε αυτές. Το βιβλίο κλείνει με ένα κείμενο που σκιαγραφεί την ανάμειξη του γερμανικού και του ισλαμικού πολιτισμού, ενώ στο τρίτο και τελευταίο μέρος περιλαμβάνεται λίστα με πηγές, καθώς και ένα κατατοπιστικό ευρετήριο.
Στην πρώτη ενότητα του κυρίως μέρος του βιβλίου αναλύονται περαιτέρω οι ιδέες που ο Oppenheim εξέφρασε προς τον Κάιζερ κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πως αυτές βρήκαν ευήκοα ώτα, με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθεί η εξέγερση των μουσουλμάνων κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Oppenheim θεωρούσε ότι οι επαναστατικές τάσεις των μουσουλμανικών πληθυσμών θα μπορούσαν να προωθήσουν τα γερμανικά συμφέροντα στην Ανατολή, εναντίον των μεγαλύτερων αποικιοκρατικών δυνάμεων της εποχής. Ο ίδιος συμμετείχε σε ανασκαφικές έρευνες στην Εγγύς Ανατολή, ενώ το ξέσπασμα του πολέμου του έδωσε την ευκαιρία να προσπαθήσει, έστω και ανεπιτυχώς, να υλοποιήσει τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του, για τα οποία ο ίδιος έδινε ιδιαίτερη έμφαση στη συμμετοχή της Τουρκίας.
Πηγή Εικόνας: epimithion.gr
Στην επόμενη ενότητα γίνεται μια εκτενής αναφορά στο αντίπαλο δέος του Oppenheim, το οποίο στάθηκε απέναντι στις απόψεις του. Ο λόγος για τον πραγματικό «Λώρενς της Αραβίας», και κατά κόσμον Thomas Edward Lawrence, τον Βρετανό αξιωματούχο, ο οποίος αντιτάχθηκε έντονα στο γερμανικό επεκτατισμό και με τις δυνάμεις του κατέστησε δύσκολη την πορεία των Γερμανικών Δυνάμεων στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής, προσφέροντας πολύτιμη βοήθεια στους Συμμάχους, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις δρώντας υπέρ των αραβικών λαών. Στο βιβλίο σχολιάζεται πώς ο συγκεκριμένος άνθρωπος πέρασε στη σφαίρα του θρύλου, ενώ εντούτοις οι Γερμανοί που είχαν αναμειχθεί στα αραβικά κράτη δεν είχαν καταφέρει να αποκομίσουν τόση αναγνώριση.
Στην τρίτη και τελευταία ενότητα του βιβλίου, ο συγγραφέας περιγράφει την αλλαγή της γερμανικής πολιτικής για τη Μέση Ανατολή στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά πόσο οι ιδέες του Oppenheim και η πολιτική του Κάιζερ απέναντι στους μουσουλμάνους βρήκαν σύμφωνο το Χίτλερ. Ο Γερμανός δικτάτορας διαφοροποιήθηκε ξεκάθαρα από την πολιτική των προκατόχων του, διότι δεν θεωρούσε ότι οι αποικιοκρατούμενες χώρες θα μπορούσαν να αποτελέσουν σε ικανοποιητικό βαθμό αντίπαλο δέος της Μεγάλης Βρετανίας. Ο ίδιος θεωρούσε ότι ο «ιερός πόλεμος» ήταν ένα κατάλοιπο του παρελθόντος και οι μουσουλμανικές χώρες θα έπεφταν απλά στα χέρια του Γ’ Ράιχ μετά τη νίκη του επί των Βρετανών. Γι’ αυτό και, παρά το γεγονός ότι η αντισημιτική πολιτική των Ναζί θα μπορούσε να είχε αποτελέσει γέφυρα για στενή συνεργασία με τους Άραβες, ο ίδιος αρνήθηκε τις σχετικές προτάσεις των συνεργατών του και προτίμησε την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση. Ο ίδιος ο Χίτλερ εκ των υστέρων φέρεται να είχε μετανιώσει που δεν ασχολήθηκε αρκετά με τον μουσουλμανικό κόσμο όταν είχε την ευκαιρία. Η ναζιστική Γερμανία εκδήλωσε μόνο αργότερα ενδιαφέρον για κτήσεις σε μουσουλμανικές χώρες, αλλά ήταν μάλλον πολύ αργά, ενώ η ήττα των γερμανικών δυνάμεων στην Αφρική διέψευσε αυτές τις επιθυμίες.
Το συγκεκριμένο πόνημα αποτελεί ένα ιδιαίτερα χρήσιμο ανάγνωσμα για τους σπουδαστές της Ιστορίας ή της Πολιτικής Επιστήμης. Πρόκειται για ένα έργο που βασίζεται σίγουρα σε μακρά και ενδελεχή έρευνα του συγγραφέα για το θέμα και προτείνεται επιπλέον σε κάθε λάτρη της διπλωματίας και της Ιστορίας του 20ού αιώνα.
