Του Μάρκου Ζουζούνη,
Πώς μπορεί ένας μέχρι πρότινος άγνωστος υποψήφιος να κερδίσει εκλογές, με μόνο όπλο τα viral βίντεό του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Αυτό το διόλου θεωρητικό ερώτημα απασχολεί τις τελευταίες εβδομάδες τη ρουμανική κοινή γνώμη. Ο λόγος για τον Călin Georgescu, ο οποίος ήρθε απροσδόκητα στην πρώτη θέση κατά τον πρώτο γύρο εκλογής Προέδρου, με 22,9%.
Ο σχετικά άγνωστος Georgescu, με καταβολές στην άκρα δεξιά και μηδενική εμπειρία σε εκλεγμένο αξίωμα, αντιμετωπιζόταν ως αουτσάιντερ στην κούρσα διαδοχής του δημοφιλούς Προέδρου, Klaus Iohannis, κατερχόμενος ως ανεξάρτητος υποψήφιος. Ενδεικτικό είναι άλλωστε πως στις δημοσκοπήσεις σταθερά εμφανιζόταν στην τέταρτη θέση, μεταξύ των ανθυποψηφίων του, ενώ δεν είχε καν εκλογικό κέντρο. Αντ’ αυτού, η καμπάνια του βασίστηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με σημαντικότερο εξ αυτών το TikTok. Στις πλατφόρμες αυτές, ο Georgescu αναρτούσε σύντομα βίντεο όπου παρουσίαζε ένα προφίλ δυναμικού ηγέτη, αντιγράφοντας το στυλ άλλων απολυταρχικών πολιτικών, όπως κυρίως ο Putin. Η σύγκριση μόνο τυχαία δεν ήταν, με τον Ρουμάνο πολιτικό να απαθανατίζεται σε ενσταντανέ ιππασίας και πολεμικών τεχνών σε ευθεία αντιπαραβολή με τον Ρώσο πρόεδρο.
Στα πολιτικά μηνύματα της καμπάνιας του, αυτά εστιάζουν κυρίως σε προβλήματα της καθημερινότητας, όπως ο πληθωρισμός και η οικονομική δυσπραγία του μέσου πολίτη. Όμως, παρά τη διαπίστωση των προβλημάτων αυτών, οι πολιτικές του προτάσεις μπορούν να χαρακτηριστούν από ασαφείς έως ανύπαρκτες. Εξάλλου ο ίδιος απέρριψε τη δυνατότητα να εμφανιστεί στο τηλεοπτικό ντιμπέιτ των υποψηφίων, πιστός στην ιντερνετική του καμπάνια.
Μάλιστα, παρά τον ισχυρισμό του ότι δεν ξόδεψε τίποτα για την εκστρατεία του στο διαδίκτυο, τα βίντεό του μαρτυρούν ένα επίπεδο παραγωγής, με εφέ και μουσική υπόκρουση, που δύσκολα θα πίστευε κανείς ότι μπορεί να έχει ενορχηστρωθεί από έναν 62χρονο πρώην γραφειοκράτη, όπως ο Georgescu. Σε μια βαθύτερη ανάλυση της εκστρατείας του στα social media από ειδικούς, διαπιστώνεται ότι τα βίντεο του ήταν σχεδιασμένα για να προωθούνται από τον αλγόριθμο της δημοφιλούς πλατφόρμας, ενώ είχαν έναν ασυνήθιστο αριθμό θετικών αντιδράσεων από λογαριασμούς bot. Παράλληλα, η υποψηφιότητα του έλαβε σημαντική προβολή από μεγάλο αριθμό influencer στο ρουμανικό διαδίκτυο. Μάλιστα, η «χειραγώγηση» του αλγόριθμου εμφανίστηκε σε σημείο τέτοιο, που η αρμόδια ρυθμιστική αρχή ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ερευνήσει το TikTok για παραβίαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας περί ψηφιακών υπηρεσιών, το περίφημο Digital Services Act.
Όλα τα παραπάνω οδήγησαν τον εξερχόμενο, πλέον, Πρωθυπουργό και υποψήφιο των Σοσιαλδημοκρατών, Marcel Ciolacu στο συμπέρασμα ότι υπήρξε «εξωτερική χρηματοδότηση» της υποψηφιότητας του Georgescu. Αναλύοντας τον πολιτικό λόγο του, εύκολα κατανοεί κανείς που στοχεύουν οι κατηγορίες αυτές. Ενδεικτικοί οι έπαινοι προς τον Vladimir Putin, τον οποίον χαρακτηρίζει έναν από τους λίγους «πραγματικούς ηγέτες». Ταυτόχρονα, ο Georgescu, έχει τεθεί εναντίον της ρουμανικής βοήθειας στη γείτονά της, Ουκρανία, λέγοντας ότι το ΝΑΤΟ δε θα ερχόταν προς υπεράσπιση της Ρουμανίας σε μια αντίστοιχη περίσταση.
Ο ίδιος ο Georgescu, σε ένα από τα βίντεό του, διατρανώνει πως «στις 24 Νοεμβρίου δεν εκλέγουμε απλά Πρόεδρο, αλλά επιλέγουμε με ποια πλευρά της Ιστορίας θα συνταχθούμε». Η απάντηση για τον ίδιο μάλλον προφανής, αν αναλογιστεί κανείς ότι δεν είχε διστάσει να επαινέσει ακόμα και τον Ρουμάνο δικτάτορα και σύμμαχο των Ναζί, Ion Antonescu, τον οποίο είχε χαρακτηρίσει «μάρτυρα». Η συγκεκριμένη τοποθέτηση είχε θεωρηθεί υπερβολικά ακραία ακόμα και για τα δεδομένα του ακροδεξιού κόμματος «AUR», το οποίο τον είχε αποβάλει από τις τάξεις του, εν μέρει εξαιτίας της δήλωσης αυτής.
Παρά την πρωτοφανή επικράτηση του Georgescu στον πρώτο γύρο, τα πράγματα για αυτόν αναμένεται να δυσκολέψουν αρκετά στον δεύτερο, όπου στις 8 Δεκεμβρίου αντιμετωπίζει την Elena Lasconi, υποψήφια του κεντροδεξιού, εκσυγχρονιστικού «USR». Το γεγονός ότι κανένας εκ των υποψηφίων των παραδοσιακών κομμάτων της Ρουμανίας δεν κατάφερε να προκριθεί στον δεύτερο γύρο, μαρτυρά ίσως τον πραγματικό λόγο της δημοφιλίας του Georgescu. Και δεν είναι άλλος από το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων του βλέπει στο πρόσωπό του μία ψήφο διαμαρτυρίας κατά των δύο παλαιών κομμάτων, τα οποία τα τελευταία χρόνια κυβερνούν σε συνασπισμό. Μάλιστα από τις αναλύσεις των αναζητήσεων στο διαδίκτυο, φαίνεται ότι το ενδιαφέρον για την υποψηφιότητά του αυξήθηκε δραματικά κατά την τελευταία εβδομάδα της προεκλογικής περιόδου, μαρτυρώντας ότι πιθανότατα αποτέλεσε την επιλογή των αναποφάσιστων και, μάλλον, δυσαρεστημένων ψηφοφόρων.
Ο αντισυστημικός αυτός χαρακτήρας της ψήφου σίγουρα δεν άφησε αδιάφορα τα παραδοσιακά κόμματα της ρουμανικής πολιτικής σκηνής, στελέχη των οποίων κατέθεσαν ενστάσεις αμφισβήτησης του αποτελέσματος στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας. Καταγγέλλοντας παρατυπίες στην καταμέτρηση, κυρίως υπέρ της Lasconi, ζητούν από το δικαστήριο να κηρύξει άκυρες τις εκλογές και να διατάξει την επανάληψή τους. Μια τέτοια κίνηση όμως σίγουρα θα όξυνε τη δυσαρέσκεια των πολιτών, αλλά και θα ενέτεινε το κλίμα δυσπιστίας προς την καθεστηκυία πολιτική τάξη της χώρας.
Στον αντίποδα, τόσο το ακροδεξιό AUR, το οποίο παρέχει πλέον τη στήριξή του στον Georgescu, όσο και η φιλελεύθερη Lasconi προειδοποίησαν ότι μια δικαστική ανατροπή του αποτελέσματος θα ισοδυναμούσε με καταστροφή του δημοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης. Εν τέλει η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, η οποία εκδόθηκε μία εβδομάδα πριν τον δεύτερο γύρο, συμφώνησε με την απόρριψη των ενστάσεων και την αποδοχή του εκλογικού αποτελέσματος ως έχει. Με αυτόν τον τρόπο, τουλάχιστον προσωρινά, αποφεύχθηκε ο εκτροχιασμός της εκλογικής διαδικασίας, κάτι που αναλυτές πιστεύουν ότι θα προκαλούσε τη μήνη των πολιτών.
Αντίθετα, τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών, οι οποίες διεξήχθησαν τη 1η Δεκεμβρίου, μεταξύ των δύο γύρων της προεδρικής εκλογής, απεικονίζουν μια μάλλον σταθερότερη εικόνα. Συγκεκριμένα, το Σοσιαλδημοκρατικό PSD του Πρωθυπουργού Ciolacu επικράτησε με 24%, με μικρή διαφορά από το δεύτερο, το υπερεθνικιστικό κόμμα AUR. Ταυτόχρονα, οι εκσυγχρονιστές της Lasconi βρέθηκαν μόλις στην τέταρτη θέση με ποσοστό 11%. Σίγουρα η άνοδος της άκρας δεξιάς, η οποία υπερακόντισε το παραδοσιακό κεντροδεξιό κόμμα NPL, είναι αξιοσημείωτη, αλλά το αποτέλεσμα εν συνόλω απέχει παρασάγγας από το σοκ της πρώτης Κυριακής. Οι πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι ο κεντρώος συνασπισμός των παλαιών κομμάτων, με ξεκάθαρα φιλοδυτικό πρόσημο, θα καταφέρει να επανέλθει στην κυβέρνηση, άγνωστο όμως υπό ποιο (ή ποια) Πρόεδρο.
Το τελικό αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στη χώρα του Αίμου μένει να κριθεί, αν και δεν είναι λίγες οι αντιπαραβολές που γίνονται με τη μονομαχία των αμερικανικών εκλογών, μεταξύ ενός ακροδεξιού «ισχυρού άνδρα» και μιας κεντρώας, μετριοπαθούς γυναίκας υποψηφίου. Κατά τους εκλογικούς αναλυτές, το αποτέλεσμα μάλλον κλίνει υπέρ του πρώτου, ειδικά σε μια παραδοσιακή πατριαρχική κοινωνία, όπως η ρουμανική. Όμως, πέρα και πάνω από την πιθανότητα ανάδειξης ενός ακόμα φιλορώσου ηγέτη στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, αξίζει να αναλογιστούμε το παράδειγμα των ρουμανικών εκλογών ως ένα μάθημα για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία στην εποχή του TikTok.
Η διάδοση μιας λαϊκιστικής και εθνικιστικής ρητορικής σίγουρα δε θα ήταν τόσο ραγδαία αν δεν έπεφτε στα ευήκοα ώτα μεγάλης μερίδας των δυτικών κοινωνιών. Αυτή η ροπή στην εύκολη λύση του εθνικιστικού λαϊκισμού, μπορεί εν μέρει να εξηγηθεί από τις αλλεπάλληλες κρίσεις που μαστίζουν Αμερική και Ευρώπη την τελευταία δεκαετία. Παρά ταύτα, ένα υγιές πολίτευμα, το οποίο οφείλει να προστατεύει τον εαυτό του, δεν μπορεί παρά να αντιπαλέψει τη στρέβλωση των δημοκρατικών διαδικασιών, όταν αυτές περνούν μέσα από την οθόνη ενός κινητού. Βασικό θεμέλιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας δεν μπορεί παρά να είναι η ανόθευτη πληροφόρηση και η ορθολογική κρίση των εκλογέων. Όμως και τα δύο αυτά προαπαιτούμενα τείνουν να εκλείψουν στην εποχή της μαζικής πληροφορίας των social media. Μένει να φανεί πλέον αν η φιλελεύθερη δυτική δημοκρατία θα καταφέρει να επιβάλλει τα όρια της, ή αν θα πέσει θύμα της ίδιας της της επιτυχίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Solea, Anda Iulia, How a little-known far-right candidate manipulated TikTok to rise to the top in the Romanian election, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
- Who is Calin Georgescu, Romanian right-wing candidate leading the election?, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Election annulment risks pouring fuel on Romania’s political blaze, Politico EU, διαθέσιμο εδώ
- Romanian elections: ruling Social Democrats on course for most votes, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
