Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Τα Χριστούγεννα αποτελούν μια από τις πιο γνωστές και αγαπημένες γιορτές στον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη. O τρόπος που γιορτάζονταν έχει αλλάξει μέσα στους αιώνες και έχει αποκτήσει μια πιο εμπορική χροιά. Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, οι Χριστουγεννιάτικες παραδόσεις άρχισαν να δομούνται και να αποκτούν τη μορφή που γνωρίζουμε κοινώς σήμερα. Ο στολισμός του δέντρου της Γερμανίας, τα πλούσια δείπνα των οικογενειών, στην εκάστοτε περιοχή, δημιούργησε το «γιορτινό κλίμα» που γνωρίζουμε.
Αυτή η περίοδος, ωστόσο, δεν περιορίζεται μόνο στη γιορτή και τη διασκέδαση. Εμπερίεχε μια γλυκόπικρη νότα, καθώς αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές ανισότητες, το θρησκευτικό φανατισμό. Ορισμένες αναφορές από διάφορες περιοχές της Ευρώπης, των δύο αυτών αιώνων, θα περιγραφούν με στόχο να δοθεί μια μικρή γεύση για τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι γιόρταζαν τα Χριστούγεννα και πώς διαμόρφωναν τις παραδόσεις.
Τον 18ο αιώνα εμφανίστηκε σιγά σιγά στην Γερμανία ο στολισμός τους δέντρου. Το δέντρο ήταν πραγματικό φυτό που το έκοβε η κάθε οικογένεια για το σπίτι της. Ο στολισμός μέχρι και στις αριστοκρατικές οικογένειες ήταν από απλά υλικά, όπως κουκουνάρια, αποξηραμένα φρούτα και κεριά. Οτιδήποτε μπορούσε να κατασκευάσει ο καθένας. Για αρκετές δεκαετίες, ο στολισμός δέντρου παρέμεινε σε τοπικό επίπεδο, σε ορισμένες περιοχές της βόρειας Γερμανίας. Στις υπόλοιπες περιοχές της Ευρώπης, υπήρχε ένας ακόμη πιο λιτός στολισμός, που αποτελούνταν από φυσικές γιρλάντες, κλαδιά και καρπούς.
Η θρησκεία και η εκκλησία ήταν ο κυρίαρχος μοχλός της γιορτής. Κάθε παραμονή και ανήμερα, οι άνθρωποι μαζεύονταν στις ενορίες της περιοχής και έψαλαν όλοι μαζί θρησκευτικούς ύμνους. Ακόμα, τα κάλαντα άρχισαν να ακμάζουν την περίοδο αυτή. Με αυτούς τους τρόπους ενισχύονταν το θρησκευτικό και ενωτικό πνεύμα των ανθρώπων. Τα γιορτινά «χριστουγεννιάτικα τραπέζια», είχαν ήδη την αλληγορική σημασία, αυτοπροβολή πλούτου κάθε οικογένειας. Στις φτωχές οικογένειες συναντούσε κανείς τραπέζια που περιείχαν κυρίως το ψωμί, την πατάτα και οποιοδήποτε υλικό παρήγαγε ο κάθε τόπος. Αντίθετα, στις μεγάλες οικογένειες κυριαρχούσε ο πλούτος. Η προετοιμασία γινόταν από αρκετές μέρες πριν και το το μενού περιελάμβανε κρέας, ψάρι, γλυκά και κρασί. Κατεξοχήν η ευθύνη για την προετοιμασία των γευμάτων ήταν στις γυναίκες του σπιτιού.
Στον 18ο αιώνα, όμως, χωρίς κάποιο οργανωμένο χαρακτήρα, υπήρχαν και φιλανθρωπικές κινήσεις. Κυρίως αυτές γίνονταν από μέρος της εκκλησίας ή ορισμένων πλουσίων. Ο 19ος αιώνας, σε σχέση με τις αλλαγές προηγούμενων αιώνων, ήταν ο πιο «καθοριστικός» για τα Χριστούγεννα. Οι μεταρρυθμίσεις της κοινωνίας και οι επαναστάσεις, επηρέασαν βαθύτατα τις παραδόσεις και τα έθιμα που υπήρχαν σε κάθε περιοχή. Άρχισε να δημιουργείται μια πιο κοινή οικουμενική και κυρίως εμπορική αντίληψη για τα Χριστούγεννα. Κατά την βικτοριανή περίοδο, το χριστουγεννιάτικο δέντρο «εισχώρησε» στην Βρετανία και διαδόθηκε στον κόσμο. Μάλιστα, οι βασιλικές οικογενειακές εικόνες, γύρω από το δέντρο, ενέπνευσαν το λαό και ξεκίνησε η μαζική παραγωγή χριστουγεννιάτικων στολιδιών, όπως μπάλες, μινιατούρες, γιρλάντες. Η «ανάπτυξη» του ταχυδρομείου συνέβαλε στην διάδοση της ανταλλαγής καρτών και ευχών μεταξύ των πολιτών που βρίσκονταν σε διαφορετικές περιοχές.
Η «κορύφωση» ήρθε με τα δώρα. Δημιουργήθηκαν αποκλειστικά δώρα για τα Χριστούγεννα, τα οποία είχαν εύρος τιμών, για κάθε κοινωνική τάξη. Η τοποθέτηση χριστουγεννιάτικων δώρων κάτω από το δέντρο «επηρέασε» όλη την Ευρώπη. Τα δώρα, φυσικά, έφερνε ο Άγιος Νικόλαος σε όποιον ήταν «καλό παιδί», αλλιώς η τιμωρία ήταν το γνωστό κάρβουνο. Μετέπειτα, με τη διαφημιστική καμπάνια γνωστής εταιρείας, έκανε την εμφάνισή του ο Άγιος Βασίλης με ταράνδους, γενειάδα και κόκκινα ρούχα. Ακόμη, η φιλανθρωπία καθιερώθηκε κάθε χρόνο και έτσι, εταιρείες, εκκλησίες, ακόμα και απλοί άνθρωποι με ένα εισόδημα προσέφεραν ό,τι μπορούσαν με εράνους, σε άτομα που στερούνταν τα βασικά.
Ο 18ος και 19ος αιώνας αντικατοπτρίζουν την αλλαγή που επήλθε στις περιοχές της Ευρώπης. Ο 18ος δεν ήταν τόσο ριζοσπαστικός αιώνας σε νέες παραδόσεις, αφού είχε ακόμα έντονα θρησκευτικό και συμβολικό χαρακτήρα. Παρόλα αυτά προετοίμασε καλά το έδαφος για τον επόμενο αιώνα, ο οποίος ανέτρεψε τα δεδομένα που ίσχυαν πολλές γενιές πριν. Η κοινωνία μετασχηματίστηκε σε εμπορική, δημιουργήθηκαν μεγάλα αστικά κέντρα, διατηρήθηκε ωστόσο ο θρησκευτικός χαρακτήρας, η έκφραση αγάπης και φιλανθρωπίας. Τον 21ο αιώνα δεν εντοπίζονται πολλά κοινά με τους προηγούμενους, αλλά ο διασκεδαστικός και ψυχαγωγικός χαρακτήρας ενισχύθηκε σημαντικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Christmas Through the Ages, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
- What Christmas Traditions did the Victorians Invent?, historyhit.com, διαθέσιμο εδώ
