Της Ελένης Κοκαβέση,
Το φαινόμενο της μαζοποίησης των κοινωνιών και του ατομικού κομφορμισμού είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο που διαταράσσει την κοινωνία μας. Η ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει στον κοινωνικό ιστό είναι έμφυτη. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει εκτός κοινωνίας. Η τάση του ανθρώπου να αποτελεί μέρος του κοινωνικού συνόλου είναι επιτακτική. Το πρόβλημα ανακύπτει όταν η συμμόρφωση του ανθρώπου με τα κοινωνικά στερεότυπα γίνεται σε καθολικό βαθμό, σε σημείο που το άτομο χάνει τα στοιχεία της προσωπικότητάς του και γίνεται απλώς ένα μέλος της μάζας.
Αρχικά, με τον όρο μαζοποίηση εννοούμε την τάση του ανθρώπου να εντάσσεται στη μάζα, στο πλήθος· να ακολουθεί στερεοτυπικά πρότυπα συμπεριφοράς που τον εξομοιώνουν με τους άλλους και τον κάνουν να λειτουργεί μαζικά. Η αφομοίωση, από μέρος του ατόμου, τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς, που δεν είναι αποτέλεσμα της δικής του κριτικής σκέψης, οδηγεί στο να αλλοιώνονται θεμελιώδη στοιχεία της προσωπικότητάς του, κάνοντάς τον κομφορμιστή. Κάποιος που προσαρμόζει τη στάση του στις εκάστοτε κοινωνικές νόρμες, συμβιβάζεται, συμμορφώνεται με αυτές και τις ακολουθεί τυφλά, ακόμη και όταν αυτές έρχονται σε αντίθεση με τα πιστεύω του και τη συνείδησή του.
Ο άνθρωπος γίνεται ένα άβουλο ον χωρίς κριτική σκέψη, υποτακτικός σε κάθε επιταγή του κοινωνικού συνόλου και αδιαμαρτύρητα ακολουθεί τους κανόνες που του επιβάλλουν γιατί «έτσι έχουν τα πράγματα». Η κοινωνία δεν είναι ένα κοινωνικό σύνολο που αποτελείται από κατά συνείδηση πολίτες που έχουν ελευθερία βούλησης και θάρρος να υποστηρίζουν τις απόψεις τους, αλλά γίνεται μία κοινωνία μαζών, όπως αυτή που περιγράφει ο Άγγλος συγγραφέας Aldus Huxley. Στο μυθιστόρημα του Θαυμαστός καινούργιος κόσμος περιγράφει μία κοινωνία «μαζανθρώπων», την οποία αποτελούν από τη μία απρόσωπες ομάδες που χειραγωγούν τα πλήθη και από την άλλη το χειραγωγούμενο πλήθος.
Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην άνθηση του κομφορμισμού είναι αρκετοί. Με την ανάπτυξη της βιομηχανικής επανάστασης, τα μεγάλα αστικά κέντρα αντικατέστησαν τις παραδοσιακές δομές παραγωγής και οδήγησαν στη δημιουργία μεγαλουπόλεων. Ο τρόπος ζωής των ανθρώπων άλλαξε, οι συνήθειες και τα πρότυπα μεταβλήθηκαν και πλέον οι άνθρωποι καλούνται να ακολουθήσουν καινούργιες συνήθειες που εξυπηρετούν τη ζωή στις μεγαλουπόλεις. Πηγαίνουμε όλοι στα ίδια μέρη, έχουμε τον ίδιο τρόπο διασκέδασης, ασπαζόμαστε πάνω κάτω τις ίδιες απόψεις. Γινόμαστε ένα με τη μάζα και χάνουμε βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας.
Η ανάπτυξη των social media και η υιοθέτησή τους στην καθημερινή μας ζωή δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Η πολύωρη καθημερινή χρήση οδήγησε στη δημιουργία στερεοτυπικών προτύπων και την υιοθέτηση ενός ανερχόμενου lifestyle με υλιστικά πρότυπα που ακολουθούν κατά κυριότητα οι νέες γενιές, απομακρύνοντάς τους από δραστηριότητες που διευρύνουν το πνευματικό τους πεδίο. Το illustration είναι τη σήμερον εποχή πιο σημαντικό από την πραγματικότητα. Εάν κάποιος δεν ακολουθεί το lifestyle, τότε αισθάνεται αποκομμένος και εκτός κοινωνικού ιστού.
Η επίδραση που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι καταλυτική. Στη σύγχρονη κοινωνία τα ΜΜΕ δεν είναι απλώς ένας τρόπος προβολής της ιδιωτικής ζωής του καθενός, αλλά η επιρροή που ασκούν στο σύνολο διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη. Η δύναμή τους πηγάζει από το γεγονός ότι ένας πομπός μπορεί να επηρεάζει ταυτόχρονα εκατομμύρια δέκτες ανά τον κόσμο. Μέσω της προπαγάνδας αποκτούν τη δύναμη να αιχμαλωτίζουν το υποσυνείδητο και να παθητικοποιούν το άτομο, το οποίο κάτω από αυτές τις συνθήκες δυσκολεύεται να αντισταθεί και να κρατήσει την ατομική του ακεραιότητα. Η διαφήμιση ιδίως και τα μηνύματα που περνούν τα ΜΜΕ, επηρεάζουν το άτομο σε πολλούς τομείς της καθημερινότητάς του.
Φυσικά, σε όλο αυτό συμβάλλει και η πολιτική εξουσία που, μέσω της χρήσης των social media και την επιστράτευση των μηχανισμών προπαγάνδας, παρασύρει τους πολίτες και τους κάνει να πιστεύουν αυτά που εκείνη θέλει να τους προβάλει. Η προβολή των μηνυμάτων πολιτικής εμβέλειας που παρουσιάζονται από την πολιτική εξουσία αποπροσανατολίζει τους πολίτες, κάνοντάς τους να πιστεύουν σε οτιδήποτε τους προβάλλεται χωρίς περαιτέρω διερεύνηση. Από την πλευρά των πολιτών, η αδιαφορία και η έντονη αμφισβήτηση που δείχνουν για τα κοινά εμποδίζουν την ανάπτυξη ώριμης πολιτικής σκέψης που απαιτείται για την αποκρυστάλλωση των συγκεχυμένων μηνυμάτων που λαμβάνουν.
Οι παραπάνω παράγοντες έχουν οδηγήσει σε μία κοινωνία μαζών που απαρτίζεται από πολίτες χωρίς ατομικότητα και αυτονομία συνείδησης. Οι άνθρωποι αποτελούν μέρος ενός συστήματος επιφορτισμένοι να επιτελούν ένα ρόλο που δεν έχουν επιλέξει, αλλά τον ασπάζονται ως ενδεδειγμένο. Η προσωπική πρωτοβουλία και η προσωπική κρίση χάνεται μπροστά στα πρότυπα του μαζοποιημένου συστήματος μέσα στο οποίο ζουν. Οι πολίτες στη σύγχρονη κοινωνία δεν είναι σε θέση να διαμορφώσουν τη ζωή τους με τον τρόπο που θέλουν, δεν είναι σε θέση να εκφράσουν την αντίθεσή τους σε όσα συμβαίνουν, να δείξουν τη δυσαρέσκειά τους και να διεκδικήσουν ένα καλύτερο αύριο με τους δικούς τους όρους. Εάν δεν προσπαθούμε οι ίδιοι να διαμορφώσουμε την προσωπικότητά μας με την ανάπτυξη πνευματικών αρετών που θα βοηθήσουν να φιλτράρουμε ό,τι γίνεται γύρω μας, εάν δεν αγωνιστούμε για την ατομική αυτογνωσία που θα μας οδηγήσει στην προσωπική ελευθερία, εάν δεν συμμετέχουμε ενεργά στον κοινό βίο για να βελτιώσουμε τον τρόπο ζωής μας, θα συνεχίσουμε να ζούμε σε μία κοινωνία «μαζανθρώπων» χωρίς ατομική πρωτοβουλία, ακολουθώντας τα στερεότυπα συμπεριφοράς που μας προτείνονται, αφήνοντας τους άλλους να καθορίζουν τη ζωή μας.
Εάν δεν σταθούμε στο ύψος μας και δεν διεκδικήσουμε ένα καλύτερο μέλλον, με προσωπική ελευθερία, που θα καθορίζουμε εμείς για τις ζωές μας και όχι άλλοι για εμάς, τότε θα συνεχίσουμε να ανήκουμε σε μία κοινωνία όχλου χωρίς προσωπικότητα. Σε μία κοινωνία, που για να είσαι μέλος της, θα πρέπει να αλλοτριωθείς από τον εαυτό σου και να γίνεις όπως οι άλλοι, σε μία κοινωνία που δεν θα μας αντιπροσωπεύει!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Τι είναι ο κοινωνικός κομφορμισμός, lecturesbureau.gr, διαθέσιμο εδώ
