Της Ελένης Κάζου,
Η διαμόρφωση ενός κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου για τη διαφύλαξη της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα, το οποίο απασχόλησε το νεοελληνικό κράτος ήδη από τα χρόνια της σύστασής του. Αυτό οφείλεται στο τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα που χαρακτηρίζει την πνευματική ταυτότητα της χώρας μας, με παγκόσμια εμβέλεια.
Την πρώτη συστηματική προσπάθεια για τη θέσπιση νομοθεσίας για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτέλεσε ο νόμος της Αντιβασιλείας του Όθωνος από 10/22.5.1834. Ο νόμος αυτός ίσχυσε για πολλά χρόνια μέχρι που αντικαταστάθηκε από τον νόμο ΒΧΜΣΤ’ της 1899. Σε αυτόν καθιερώθηκε το αποκλειστικό δικαίωμα κυριότητος του κράτους. Μετά από σειρά ετών τροποποιήσεων, ο νόμος αυτός έλαβε τη μορφή ενός ενιαίου και κωδικοποιημένου νομοθετήματος υπό την ονομασία «Περί αρχαιοτήτων» και τέθηκε σε ισχύ στις 24.8.1932.
Ωστόσο, ύστερα από αρκετά χρόνια εφαρμογής του συγκεκριμένου νόμου, γεννήθηκε η ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου νομοθετήματος προς προστασία της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ειδικότερα, θεσπίστηκε το άρθρο 24 του Συντάγματος του 1975 περί της προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, το οποίο ορίζει ρητά στις παραγράφους 1 και 6 την υποχρέωση του κράτους προς διαφύλαξη της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η συνταγματική αυτή θέσπιση, σε συνδυασμό την ανάγκη ενσωμάτωσης του ενωσιακού στο εθνικό δίκαιο, έθεσαν ως προτεραιότητα τον εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου για την προστασία των αρχαιοτήτων. Προς την κατεύθυνση αυτή τέθηκε σε ισχύ ο νόμος 3028/2002 (ΦΕΚ 153 Α/28.6.2002) «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων κι εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Σήμερα, οι ουσιαστικές ποινικές διατάξεις (άρθρα 53 επ.) έχουν μεταφερθεί σχεδόν αυτούσιες στις διατάξεις του Ν. 4858/2021 για την «κύρωση κώδικα νομοθεσίας για την προστασία των αρχαιοτήτων κι εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς».
Ο Ν. 4858/2021 παρέχει ένα ευρύ πεδίο προστασίας. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται στο άρθρο 1 παρ.1 του Ν. 4858/2021 ως προστατευόμενο έννομο αγαθό ορίζεται «Η πολιτιστική κληρονομιάς της Χώρας, από τους αρχαιοτάτους χρόνους μέχρι σήμερα». Ο ορισμός αυτός εξειδικεύεται στο άρθρο 2 του Ν. 4858/2021 και προβλέπει ειδικότερα την προστασία των μνημείων, ήτοι των πολιτιστικών αγαθών «που αποτελούν υλικές μαρτυρίες κι ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και των οποίων επιβάλλεται η ειδικότερη προστασία» ή άλλων υλικών πολιτιστικών αγαθών, ως εξίσου προστατευτέων στοιχείων της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ιδιαίτερα, η έννοια της προστασίας του μνημείου κατέχει διπλή σημασία. Προστατεύεται τόσο το μνημείο ως στοιχείο της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομίας όσο κι ως αντικείμενο που επιδέχεται ιδιοκτησία.
Σε ό,τι αφορά τις ποινικές διατάξεις του Ν. 4858/2021 για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, αυτές προβλέπονται στα άρθρα 53 κι επόμενα. Ειδικότερα, στο άρθρο 53 τυποποιείται το αδίκημα της κλοπής μνημείων. Το έγκλημα αυτό είναι κοινό, καθώς μπορεί να τελεστεί από τον οποιονδήποτε, αποτελέσματος (ουσιαστικό), βλάβης, ενέργειας, στιγμιαίο κι απλότροπο. Η κλοπή μνημείου, συνιστά την κακουργηματική μορφή του αδικήματος αυτού. Για την πλήρωση της υπόστασης του εγκλήματος αυτού προϋποτίθεται η τέλεση της κλοπής όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 372 του Ποινικού Κώδικα. Πρέπει, δηλαδή, να έχει προηγηθεί η αφαίρεση ξένου εν όλω ή εν μέρει κινητού πράγματος καθώς κι η αφαίρεση αυτού να τελείται από την κατοχή άλλου και προς σκοπό την παράνομη ιδιοποίηση εκ μέρους του δράστη.
Όσον αφορά την οριοθέτηση της προστασίας, αυτή επεκτείνεται χρονικά από «αρχαιοτάτων χρόνων» έως σήμερα. Ως προς το τοπικό κριτήριο, η προστασία καταλαμβάνει το σύνολο των πολιτιστικών αγαθών τα οποία βρίσκονται εντός των ορίων της ελληνικής επικράτειας, συμπεριλαμβανομένων των χωρικών υδάτων καθώς κι εντός άλλων θαλασσίων ζωνών, στις οποίες ασκείται η δικαιοδοσία της χώρας κατά το διεθνές δίκαιο (άρθρο 1 παρ. 2). Παράλληλα, κρίσιμο ρόλο παίζει κι η διάκριση των μνημείων σε αρχαία και νεότερα. Ιδιαίτερα, για όσα μνημεία χρονολογούνται έως το έτος 1453, καθιερώνεται αποκλειστική κυριότητα του κράτους. Αντίθετα, όσα μνημεία χρονολογούνται μετά το 1453, δύναται να ανήκουν κατά την κυριότητα και τη νομή και σε άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, πέραν του δημοσίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χρήστος Ν. Σατλάνης, Λάμπρος Χ. Μαργαρίτης, Γιάννης Ναζίρης, Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2024
- Βουλή των Ελλήνων – Τμήμα νομοτεχνικής επεξεργασίας σχεδίων και προτάσεων νόμων, Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς», hellenicparliament.gr, διαθέσιμο εδώ
