Του Κώστα Κατσούλα,
Στο προηγούμενο άρθρο, έγινε εκτενής λόγος για τις συνθήκες, οι οποίες οδήγησαν στην απόφαση για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, για την επίλυση του Πολιτειακού ζητήματος, δηλαδή για την παραμονή ή μη του Βασιλιά ως επικεφαλής του κράτους. Μετά από μια ιδιαίτερα τεταμένη προεκλογική περίοδο, καθώς η χώρα μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα είχε βιώσει πληθώρα δύσκολων συγκυριών —Εξέγερση του Πολυτεχνείου, Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, απόπειρα σταθεροποίησης της κατάστασης της χώρας από τον Καραμανλή—, οι Έλληνες οδηγήθηκαν, τελικά, στις κάλπες τις αρχές του Δεκέμβρη —όπως ακριβώς είχε οριστεί από την νεοεκλεγείσα κυβέρνηση, στις 22 Νοεμβρίου του 1974. Παρά το τεταμένο κλίμα, η εκλογική διαδικασία θεωρήθηκε από τις πλέον αδιάβλητες, οι οποίες είχαν διενεργηθεί μέχρι την στιγμή εκείνη στην χώρα.
Το δημοψήφισμα έλαβε χώρα την 8η Δεκεμβρίου, και τα προγνωστικά περί της επικράτησης των αντιβασιλικών επιβεβαιώθηκαν ολοκληρωτικά. Η Αβασίλευτη Δημοκρατία συγκέντρωσε πάνω από 3 εκατομμύρια ψήφους, ενώ το ποσοστό της ήταν 69,18%. Αντίθετα, η Βασιλευομένη συγκέντρωσε λιγότερες από 1.5 εκατομμύρια ψήφους, φτάνοντας σε ποσοστό το 30,82%. Η γεωγραφική ανάλυση του αποτελέσματος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς οι εκλογικές περιφέρειες της Κρήτης έδωσαν ένα συντριπτικό ποσοστό στην Αβασίλευτη Δημοκρατία, της τάξης του 90%, ενώ από την άλλη η Βασιλευόμενη πλειοψήφησε στην Λακωνία (59%) και στην Ροδόπη (λίγο πάνω από 50%). Στην Πελοπόννησο, απαντώνται οι περιοχές, στις οποίες εκπροσωπήθηκε ισχυρότερα το φιλοβασιλικό μπλοκ, με την Βασιλευομένη να συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά και στην Μεσσηνία, την Ηλεία και την Αργολίδα.
Η απόρριψη της επιστροφής του Βασιλιά έφεραν ενθουσιασμό στον αντιμοναρχικό τύπο, όπως αποτυπώθηκε στο πρωτοσέλιδο της Αθηναϊκής «Από άκρη σε άκρη η Ελλάδα φλέγεται με την ιαχή: Οι Γλύξμπουργκ Τέλος!». Αντίστοιχη ήταν η αντίδραση των απλών πολιτών, οι οποίοι ξεχύθηκαν στους δρόμους των μεγάλων πόλεων για να πανηγυρίσουν για το αποτέλεσμα. Υπήρξαν φυσικά και προτροπές από πλευράς του τύπου για την διασφάλιση της εθνικής ενότητας, καθώς ουδείς θα ήθελε μέσω του δημοψηφίσματος να δημιουργηθεί ένας νέος διχασμός. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται στον τίτλο του πρωτοσέλιδου της εφημερίδας «Έθνος», ο οποίος ήταν «Τώρα όλοι ενωμένοι».
Μόλις ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα, ο τέως —πλέον— Βασιλιάς εξέδωσε διάγγελμα στον ελληνικό λαό, με το οποίο αποδεχόταν την ήττα του και την έκπτωση από το βασιλικό αξίωμα. Στο διάγγελμά του αυτό, ανέφερε ρητά πως προέχει η εθνική ενότητα των Ελλήνων και ευχήθηκε οι εξελίξεις να δικαιώσουν τους Έλληνες για την επιλογή τους. Ο δε Καραμανλής, ο οποίος βέβαια είχε τηρήσει αυστηρή ουδετερότητα, ανέφερε πως «ένα καρκίνωμα αποκόπηκε από το σώμα του έθνους», ενώ τονίστηκε από την πλευρά του, πως η εκκρεμότητα του Πολιτειακού ζητήματος είχε διευθετηθεί οριστικά. Αντιλαμβανόμενος φυσικά την κατάσταση, ο Καραμανλής ζήτησε να υπάρξει ομόνοια και ομοψυχία μεταξύ των Ελλήνων στην επόμενη μέρα, ανεξαρτήτως του τι ψήφισε ο καθένας στο δημοψήφισμα, στάση την οποία προώθησε και εντός του κόμματός του, καθώς η Νέα Δημοκρατία είχε τότε και φιλοβασιλικούς και αντιμοναρχικούς βουλευτές. Πολύ αργότερα (1988), ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης χαρακτήρισε άδικο τον τρόπο, κατά τον οποίο διεξήχθη το δημοψήφισμα, παρότι ο ίδιος είχε υποστηρίξει την κατάργηση της Βασιλείας. Την άποψή του, όμως, δεν συμμερίστηκαν παρά ελάχιστοι, ακόμα και από το δικό του στρατόπεδο, καθώς —όπως προαναφέρθηκε— οι συνθήκες διεξαγωγής του δημοψηφίσματος ήταν πρωτόγνωρα ελεύθερες για την χώρα.
Λίγες ημέρες μετά το δημοψήφισμα, στις 15 Δεκεμβρίου, ο δικτατορικός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Φαίδων Γκιζίκης, παραιτήθηκε από το αξίωμά του, ενώ ο Καραμανλής τον ευχαρίστησε μέσω επιστολής για τις υπηρεσίες του. Στην συνέχεια, η Βουλή εξέλεξε προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, Μιχαήλ Στασινόπουλο. Το πολίτευμα της Ελλάδας καθορίστηκε επίσημα ως Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, λίγους μήνες αργότερα, στις 7 Ιουνίου 1975, ενώ πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξελέγη ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.
Το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, σήμανε το τέλος της δυναστείας των Γλύξμπουργκ στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα υπήρξε το σημείο έναρξης της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, της πλέον σταθερής περιόδου της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Η κατάργηση της βασιλικής εξουσίας, λοιπόν, ικανοποίησε ένα αίτημα σημαντικής μερίδας των Ελλήνων, καθώς οι παρεμβάσεις, στις οποίες προχωρούσε η βασιλική οικογένεια στον πολιτικό βίο της χώρας, την είχαν καταστήσει για πολλούς ανεπιθύμητη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- M. Woodhouse (1982), Karamanlis: The Restorer of Greek Democracy, Oxford, Εκδόσεις: Clarendon Press
- Στέφανος — Ραφαήλ Σαργιώτης (2023), Το Ελληνικό Δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, Διπλωματική Εργασία, Κόρινθος, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
