Της Αλεξάνδρας Τορνικίδου,
Ενσυνειδητότητα είναι η ικανότητα ενός ατόμου να παρίσταται στο παρόν. Ως επί το πλείστον, τείνουμε να εστιάζουμε στο μέλλον ή να εμμένουμε στο παρελθόν, βιώνοντας αρνητικά συναισθήματα. Ο στόχος της είναι η ψυχική ευημερία του ανθρώπου, αυτή η κατάσταση αποδίδει στο άτομο μια σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία.
Η ψυχική ευημερία δεν αποτελεί έναν αυθαίρετο και ενιαίο ορισμό, ενώ για την επίτευξή της, σημαντική είναι η ενσυνειδητότητα. Καθώς, όμως, υπάρχει μια ευρύτερη τάση των ανθρώπων να αποσυνδέονται από το παρόν, υπάρχουν τεχνικές εξάσκησης της εν λόγω ικανότητας. Η επιστήμη της ψυχολογίας την αξιοποιεί εκτεταμένα, ενώ υπάρχουν ακόμη και ολόκληρα είδη ψυχοθεραπείας βασισμένα σε αυτήν.
Όπως σημειώθηκε παραπάνω, η ψυχική ευημερία είναι αποτέλεσμα της ενσυνειδητότητας, αλλά ως ψυχική συνθήκη χαρακτηρίζεται και η ίδια από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, είναι η ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις, δυσμενείς ή δυσάρεστες καταστάσεις αλλά και να εκμεταλλεύεται, με κάθε τρόπο, τις ευκαιρίες που του δίνονται. Το άτομο έχει τη δυνατότητα να αισθάνεται καλά με τον εαυτό του, γεγονός που έχει θετικό αντίκτυπο στη λειτουργικότητα του ατομικά αλλά και με τους ανθρώπους που σχετίζεται. Φυσικά, αυτό δημιουργεί την ικανότητα υγιούς σύνδεσης με τον περίγυρο του. Είναι, επιπλέον, ικανό να θεσπίζει όρια ώστε να κατέχει έλεγχο και την αίσθηση της ελευθερίας στη ζωή του, ενώ καλλιεργεί και την αίσθηση αυτοσκοπού. Σαφώς, η κατάσταση αυτή δεν αναιρεί τα αρνητικά και επώδυνα συναισθήματα που απορρέουν από δυσάρεστα βιώματα.
Η ενσυνειδητότητα μπορεί να αξιοποιηθεί είτε από άτομα που πάσχουν από διαταραχές ψυχικής υγείας (αγχώδης διαταραχές, κατάθλιψη, εθισμό, κλπ) είτε από άτομα που σκοπεύουν να προάγουν την ψυχική τους υγεία. Ο σκοπός της, η εστίαση δηλαδή στο παρόν, επιτυγχάνεται με διάφορες τεχνικές, τις οποίες και θα αναλύσουμε στη συνέχεια. Ύστερα από την απόκτησή της, το άτομο είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται και να διαχειρίζεται καλύτερα τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του.
Γενικώς, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, υπάρχει πληθώρα τρόπων εξάσκησης της, γεγονός που την καθιστά εύκολα προσβάσιμη στον ευρύτερο πληθυσμό. Αυτοί περιλαμβάνουν ομαδικά ή ατομικά μαθήματα από καταρτισμένο άτομο, καθώς, επίσης, δίνεται η δυνατότητα αυτοεκμάθησης των τεχνικών, μέσω διαδικτυακών μαθημάτων, βιβλίων και «ηχητικών» μαθημάτων. Οι κυριότερες από τις τεχνικές αυτές είναι ο διαλογισμός, οι αναπνοές και η γιόγκα.
Για να περιγραφεί καλύτερα η ευκολία εξάσκησης της ενσυνειδητότητας ως προς τον χρόνο ανάπτυξης της, χρησιμοποιείται η τακτική «ενσυνειδητότητα ενός λεπτού» και περιλαμβάνει ένα σύνολο πρακτικών που δεν απαιτούν σημαντικό χρόνο εξάσκησης. Τις πρακτικές αυτές συνιστούν η αναπνοή, η «σάρωση» του σώματος, το συνειδητό περπάτημα, το ενσυνείδητο φαγητό και η ενσυνείδητη ακρόαση.
Ας εμβαθύνουμε στις τεχνικές αυτές. Η τεχνική της αναπνοής, όπου το άτομο παρατηρεί τα χρονικά διαστήματα που απαιτούνται στην εισπνοή και την εκπνοή του και την έκπτυξη του θώρακα, αποτελεί μια πρακτική μέθοδο για την επαναφορά στην πραγματικότητα όταν ο νους αποσπάται από αυτή. Στη «σάρωση» του σώματος, το άτομο προσπαθεί να συνειδητοποιήσει το σώμα του και τις αισθήσεις του. Κλείνοντας τα μάτια και σαρώνοντας όλα τα μέρη του σώματος, τηρώντας τοπογραφική ακολουθία, αντιλαμβάνεται τις αισθήσεις από διάφορα μέρη του σώματος. Με ένα ενσυνείδητο περπάτημα, το άτομο προσπαθεί να αντιληφθεί τα πέλματά του και τις αισθήσεις τους και αισθάνεται τους μύες που ενεργοποιούνται κατά τη βάδιση καθώς περπατάει με πιο αργό ρυθμό.
Μόλις συνηθίσει αυτή την πρακτική με αργό ρυθμό μπορεί να αυξήσει το ρυθμό του βηματισμού του. Στην ενσυνείδητη διαδικασία βρώσης, έχει μεγάλη σημασία η απόλαυση της γευστικής εμπειρίας. Σε αυτή την περίπτωση, το άτομο εστιάζει την προσοχή του στην υφή, στη γεύση και στη μυρωδιά του φαγητού. Τέλος, η ενσυνείδητη ακρόαση έγκειται στην εστίαση της ακοής σε ήχους του περιβάλλοντος. Δεν είναι αναγκαία η καταβολή ιδιαίτερης προσπάθειας για τον προσδιορισμό τους. Αν ένας ήχος μπορεί να αναγνωριστεί, ταυτοποιείται και το άτομο προσπαθεί να αναζητήσει νέους ήχους.
Η μεγάλη σημασία της αποδεικνύεται από τη χρήση της σε ψυχοθεραπευτικά σχήματα, όπως τη γνωσιακή θεραπεία βασισμένη σε ενσυνειδητότητα (MBCT) και στη μείωση του άγχους με βάση την ενσυνειδητότητα (MBSR).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How to look after your mental health using mindfulness, Mental Health Foundation, διαθέσιμο εδώ
- Mindfulness for Your Health: The Benefits of Living Moment by Moment, NIH- News in Health, διαθέσιμο εδώ
