Του Θανάση Λέφα,
Συμβαίνει συχνά ένα πρόσωπο να επεμβαίνει αυτοβούλως στην έννομη σφαίρα άλλου χωρίς να δικαιούται ή να υποχρεούται προς τούτο, διαχειρίζοντας την υπόθεση του τελευταίου, όταν αυτός δεν είναι σε θέση να το κάνει λόγω οποιουδήποτε κωλύματος. Το πρόσωπο που διαχειρίζεται αυτόκλητα την ξένη υπόθεση είναι ο διοικητής αλλοτρίων κι αυτός του οποίου η υπόθεση διαχειρίζεται είναι ο κύριος της υπόθεσης. Το εν λόγω ζήτημα το οποίο θα αναλυθεί κατωτέρω ονομάζεται διοίκηση αλλοτρίων και ρυθμίζεται στα άρθρα 730-740 ΑΚ.
Διακρίσεις
Η διοίκηση αλλοτρίων έχει επιμέρους διακρίσεις ήτοι διακρίνεται σε γνήσια, μη γνήσια και κατά πλάνη διοίκηση αλλοτρίων. Ως γνήσια, ορίζεται εκείνη κατά την οποία ο διοικητής διεξάγει αυτόκλητα ξένη υπόθεση. Περαιτέρω, η γνήσια διακρίνεται σε θεμιτή κι αθέμιτη. Θεμιτή είναι η διοίκηση της ξένης υπόθεσης, όταν γίνεται προς το συμφέρον του κυρίου της και σύμφωνα με την πραγματική ή εικαζόμενη βούλησή του (730 παρ.1 ΑΚ). Από την άλλη, αθέμιτη είναι η διοίκηση, όταν γίνεται αντίθετα προς το συμφέρον του κυρίου κι ανεξάρτητα από την πραγματική ή εικαζόμενη βούλησή του (737 ΑΚ).
Η μη γνήσια διοίκηση αλλοτρίων καταφάσκεται, όταν ο διοικητής διεξάγει μεν αυτόβουλα μια ξένη υπόθεση, ωστόσο αυτό γίνεται αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των δικών του συμφερόντων (739 εδ.α’ ΑΚ). Τέλος, κατά πλάνη διοίκηση αλλοτρίων υφίσταται, όταν κάποιος διαχειρίζεται ξένη υπόθεση, νομίζοντας πως είναι δική του και προς εξυπηρέτηση των δικών του συμφερόντων (740 ΑΚ).
Γνήσια διοίκηση αλλοτρίων
Στο πλαίσιο της γνήσιας θεμιτής διοίκησης αλλοτρίων ανακύπτουν υποχρεώσεις για τον διοικητή. Βασική υποχρέωση συνιστά η διεξαγωγή της ξένης υπόθεσης προς το συμφέρον του κυρίου. Το συμφέρον του κυρίου μπορεί να έχει περιουσιακή ή ηθική χροιά και νοείται αντικειμενικά, ωστόσο η πραγματική ή εικαζόμενη θέληση του κυρίου επικρατεί εφόσον υπάρχει. Δηλαδή, ο διοικητής διεξάγει την υπόθεση με βάση το αντικειμενικώς θεωρούμενο συμφέρον του κυρίου, μόνο εφόσον δεν έχει εξωτερικευθεί η πραγματική ή αντίστοιχα, η εικαζόμενη θέλησή του. Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως η πραγματική θέληση του κυρίου πρέπει να έχει εξωτερικευθεί ρητά ή σιωπηρά. Από την άλλη, όσον αφορά την εικαζόμενη βούληση, νοείται αυτή που θα είχε ο κύριος ως προς τον τρόπο διοίκησης της υπόθεσής του. Επιπρόσθετα, τυχόν αντίθετη θέληση του κυρίου, αντιβαίνουσα στα χρηστά ήθη ή στον νόμο δε λαμβάνεται υπόψη (730 παρ.2 ΑΚ).
Συνεχίζοντας, με σκοπό τη μέγιστη δυνατή εξυπηρέτηση των συμφερόντων του κυρίου, το άρθρο 733 ΑΚ επιβάλλει στον διοικητή κάποιες πρόσθετες υποχρεώσεις. Πιο συγκεκριμένα, ο διοικητής οφείλει να αναγγείλει, μόλις αυτό καταστεί δυνατό, στον κύριο ότι ανέλαβε τη διοίκηση και να περιμένει τις οδηγίες του κυρίου. Έτσι, ο κύριος, μπορεί είτε να αποδεχθεί την ανάληψη της διοίκησης είτε να διαφωνήσει αναλαμβάνοντάς την ο ίδιος. Όσον αφορά τις οδηγίες του κυρίου, ο διοικητής οφείλει να τις αναμείνει μέχρις ότου αυτή δε θα συνεπάγεται άμεσο κίνδυνο για την υπόθεση. Σε περίπτωση που ο κύριος παράσχει τελικά τις οδηγίες, ο διοικητής υποχρεούται σε συμμόρφωση, με την προαναφερθείσα επιφύλαξη του άρθρου 730 παρ.2 ΑΚ.
Περαιτέρω, στο άρθρο 734 ΑΚ, προβλέπονται κάποιες επιπλέον υποχρεώσεις του διοικητή. Αυτές συνίστανται πρώτον, στη λογοδοσία, στην απόδοση όσων απέκτησε ο διοικητής από τη διαχείριση, δηλαδή όσων βρίσκονται σε αιτιώδη συνάφεια με τη διεξαγωγή της υπόθεσης και στην απόδοση τόκων. Τέλος, υπαίτια παραβίαση όλων των ανωτέρω υποχρεώσεων του διοικητή γεννά ευθύνη του για ανόρθωση κάθε ζημίας του κυρίου αιτιωδώς οφειλόμενης σε αυτή την αθέτηση.
Το μέτρο της ευθύνης του διοικητή
Στο πλαίσιο της εξωδικαιοπρακτικής έννομης σχέσης που δημιουργείται μεταξύ του διοικητή και του κυρίου της υπόθεσης, κανόνας είναι ότι ο διοικητής ευθύνεται για κάθε πταίσμα (731 εδ.α’ ΑΚ). Το δεύτερο εδάφιο του εν λόγω άρθρου, προβλέπει την επίταση της ευθύνης του διοικητή και στα τυχηρά, στην περίπτωση που η ανάληψη της διοίκησης είναι αντίθετη προς την πραγματική ή εικαζόμενη θέληση του κυρίου κι εφόσον ο διοικητής γνώριζε την εν λόγω αντίθεση. Απαιτείται, δηλαδή, πταίσμα του διοικητή, με την έννοια ότι γνώριζε ή έστω αγνοούσε από αμέλεια την αντίθεση της εκ μέρους του ανάληψης με την πραγματική ή εικαζόμενη θέληση του κυρίου. Απαλλαγή του διοικητή από την εν λόγω ευθύνη του επέρχεται μόνο αν αποδείξει ότι η ζημία θα επερχόταν και χωρίς την ανάμιξή του.
Αξιώσεις του διοικητή
Τα άρθρα 736-738 ΑΚ, προβλέπουν ότι, όταν ο διοικητής προβεί σε δαπάνες ή υποστεί ζημίες κατά την προσήκουσα διαχείριση της υπόθεσης, δικαιούται να απαιτήσει την αποπληρωμή τους από τον κύριο. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τις δαπάνες του διοικητή, αυτές αποκαθίστανται με την προϋπόθεση ότι ο διοικητής θεώρησε δικαιολογημένα πως εντάσσονται στο πλαίσιο της παραπάνω αναφερθείσης προσήκουσας διαχείρισης. Εξ αντιδιαστολής, συνάγεται ότι δαπάνες που υπερβαίνουν το προσήκον αυτό μέτρο δεν αποδίδονται κατά το 736.
Ο διοικητής περαιτέρω, έχει αξίωση αποζημίωσης κάθε ζημίας, τόσο θετικής όσο κι αποθετικής, εφόσον τελεί σε πρόσφορο αιτιώδη σύνδεσμο με τη διοίκηση της ξένης υπόθεσης. Οι αξιώσεις αυτές του διοικητή, παραγράφονται μετά 20 έτη κατά τα οριζόμενα στο 249.
Γνήσια (αθέμιτη) διοίκηση αλλοτρίων
Στη γνήσια αθέμιτη διοίκηση, ο διοικητής αναλαμβάνει τη διεξαγωγή της ξένης υπόθεσης, έχοντας πλήρη επίγνωση της αντίθεσής της προς το αντικειμενικό συμφέρον του κυρίου και την πραγματική ή εικαζόμενη θέλησή του. Συνέπεια αυτού, είναι η αποξένωση του διοικητή από το δικαίωμα ανόρθωσης των ζημιών, ενώ κι απόδοση των δαπανών μπορεί να ζητήσει μόνο κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό. Τέλος, το 738 ορίζει ότι ο διοικητής δεν έχει καμία αξίωση αν είχε πρόθεση να μην απαιτήσει δαπάνες ή αποζημίωση.
Μη γνήσια διοίκηση αλλοτρίων
Το 739 ΑΚ, ορίζει ως μη γνήσια διοίκηση αλλοτρίων την περίπτωση κατά την οποία ο διοικητής, διεξάγει την ξένη υπόθεση όχι σαν ξένη, αλλά σαν δική του. Ο διοικητής γνωρίζει ότι η υπόθεση είναι ξένη. Απαιτείται προς τούτο θετική γνώση του διοικητή, ενώ υπαίτια άγνοια δεν αρκεί. Η φράση «σαν δική του», ερμηνεύεται έτσι ώστε να θεωρηθεί ότι ο διοικητής διεξάγει την ξένη υπόθεση αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση δικών του συμφερόντων. Η ευθύνη του διοικητή διαγράφεται στα 731-735, ενώ επιφυλάσσεται και τυχόν ευθύνη του από αδικοπραξία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Πάνος Κ. Κορνηλάκης, Επίτομο Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2020.
