Της Χριστίνας Σεφθελή,
Η Καλυψώ
Στην περίπτωση της Καλυψώς, ο Οδυσσέας πάλι βρίσκεται σε μία σπηλιά, η οποία θερμαίνεται από την φωτιά των κεδρών, όπου κυριαρχεί πάλι ο πρωτόγονος τρόπος ζωής. Το νησί της Καλυψώς ονομάζεται Ωγυγία. Τοποθετείται από διάφορους συγγραφείς στο νησί Γκόζο κοντά στην Μάλτα. Στο νησί της Καλυψώς, την Ωγυγία, καθώς η θεά κατοικεί απομονωμένη, κυριαρχεί η μητριαρχία. H Καλυψώ, παρ’ όλο που δείχνει την εικόνα μίας σωστής συζύγου, η οποία φροντίζει ένα σχετικά κανονικό σπίτι, δεν είναι μία κανονική γυναίκα. Αντίθετα, δημιουργεί την ψευδαίσθηση μίας κανονικής γυναίκας. Είναι μία φοβερή θεά, όπως αναφέρεται στην Οδύσσεια στην ραψωδία Η’ στους στίχους 246, 255.
[…] ἔνθα μὲν Ἄτλαντος θυγάτηρ, δολόεσσα Καλυψώ,
ναίει ἐϋπλόκαμος, δεινὴ θεός·
Μετάφραση: το κατοικεί η Καλυψώ, η θυγατέρα του Άτλαντα,
θεά καλλίκομη και φοβερή, που κρύβει τόσους δόλους·
[..] ἐς Ὠγυγίην πέλασαν θεοί, ἔνθα Καλυψὼ
ναίει ἐϋπλόκαμος, δεινὴ θεός·
Μετάφραση: μ᾽ έριξαν οι θεοί στης Ωγυγίας το νησί· η Καλυψώ
το κατοικεί, δαιμονική θεά, καλλίκομη·
Επίσης, η Καλυψώ διέθετε και διάφορες δημιουργικές δεξιότητες και γνώσεις. Είναι αυτή που βοηθά τον Οδυσσέα να κατασκευάσει την σχεδία, η οποία θα τον μεταφέρει στο νησί των Φαιάκων. Ωστόσο, καθώς τον βοηθάει, υπαινίσσεται και τα κακά, που θα του συμβούν, κάτι που την κάνει εξαιρετικά επικίνδυνη. Η σπηλιά της Καλυψώς, όμως, θεωρείται «μήτρα», όπου εκεί μπορεί να μεγαλώσει κάθε μορφή ζωής. Βέβαια θεωρείται και ως μία μορφή κινδύνου, αφού αποτελεί και τον δρόμο για τον Κάτω Κόσμο.
Τέλος, όπως αναφέρει η Giesecke Annette στο βιβλίο της “The Epic City: Urbanism, Utopia, and the Garden in Ancient Greece and Rome”: «Το νησί της Καλυψώς πέρα από την πλούσια φυσική ομορφιά, που διαθέτει, περιλαμβάνει φυτά, τα οποία συνδέονται με τον τάφο για τους Έλληνες. Επίσης, δεν περιλαμβάνει κάποιο άλλο ζώο πέρα από πουλιά, κυρίως πουλιά σαν τα γεράκια, που τρώνε ανθρώπινες σάρκες. Τέλος, ακόμη και τα δάση και τα λιβάδια περιλαμβάνουν κινδύνους, διότι στην αρχαία Ελλάδα συνδέονταν με σεξουαλικές πράξεις, όπου οι περισσότερες προέκυπταν από βιασμούς». Συμπερασματικά, η φύση του νησιού έδειχνε έναν αντικοινωνικό κόσμο, έναν κόσμο που συνδεόταν με τον θάνατο και έκρυβε πολλούς κινδύνους.
Η μάγισσα Κίρκη
Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του με το πλοίο τους φτάνουν στο νησί Αιαία, ελπίζοντας να δουν έργα ανθρώπων και να ακούσουν ανθρώπινες φωνές, τα οποία είναι στοιχεία μίας οργανωμένης κοινωνίας, σύμφωνα με τον Όμηρο, όπως αναφέρεται στην ραψωδία Κ΄ στον στίχο 147.
[..] εἴ πως ἔργα ἴδοιμι βροτῶν ἐνοπήν τε πυθοίμην.
Μετάφραση: μήπως και δω χωράφι δουλεμένο, ακούσω ανθρώπινη φωνή.
Ο Οδυσσέας, όμως, ήταν πλέον πιο υποψιασμένος απέναντι στους λαούς στα άγνωστα μέρη, που επισκέπτονταν. Επομένως, έστειλε μία ομάδα από τους συντρόφους του να εξερευνήσουν το μέρος. Ωστόσο, αυτό το μέρος δεν ήταν οικείο στους πολιτισμένους λαούς, διότι «καταπνιγόταν» από ένα δάσος και δεν υπήρχε κάποιο καλλιεργημένο χωράφι. Άρα, οι σύντροφοι του Οδυσσέα πίστευαν ότι εκεί κατοικούσε μία μάγισσα.
Στο μέρος αυτό κατοικούσε μία μάγισσα, η Κίρκη. Σε αντίθεση, με την Καλυψώ, η Κίρκη περιβάλλεται από μερικές μαγεμένες υπηρέτριες. Άρα, το νησί της Κίρκης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία μικρή κοινότητα, σαν ένα νοικοκυριό, το οποίο αποτελείται από κάποιες υπηρέτριες και άγρια ζώα. Η Κίρκη μπορεί να δαμάσει τα ζώα της και μπορεί εύκολα να τα οδηγήσει σε «μανία». Ωστόσο, η Κίρκη ασκεί έλεγχο και στους άνδρες, που μεταμορφώνει σε ζώα. Επομένως, δολοπλοκεί απέναντι στους άνδρες και τους σαγηνεύει. Ο Οδυσσέας —ευτυχώς— γλίτωσε από τα μάγια της Κίρκης, αφού δέχτηκε την θεϊκή βοήθεια.
Το σπίτι, που ζει η Κίρκη δεν είναι μία σπηλιά, αλλά ένα καλά κατασκευασμένο σπίτι με γυαλισμένη πέτρα, όπως αναφέρεται στην ραψωδία Κ’ στους στίχους 210—211, το οποίο αποτελεί τον «πραγματικό κίνδυνο» για τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του.
[..] εὗρον δ᾽ ἐν βήσσῃσι τετυγμένα δώματα Κίρκης
ξεστοῖσιν λάεσσι, περισκέπτῳ ἐνὶ χώρῳ.
Μετάφραση: Βρέθηκαν τότε, μέσα από τις κοιλάδες, στης Κίρκης το παλάτι,
χτισμένο με πελεκητά λιθάρια, σε μέρος φυλαγμένο, που να βλέπει ολόγυρα.
Συμπερασματικά, το νησί της Κίρκης είναι μία κοινωνία, η οποία αποτελείται μόνο από γυναίκες και φαίνεται ξεκάθαρα η ανατροπή της πατριαρχικής κυριαρχίας. Η Κίρκη αντιπροσωπεύει τον κόσμο των ανδρών μέσα από το καλοφτιαγμένο παλάτι της, σε αντίθεση με την Καλυψώ, η οποία κατοικεί σε σπήλαιο, αντιπροσωπεύοντας τις γυναίκες. Επομένως, η Κίρκη αποτελεί «απειλή» για τις πατριαρχικές κοινωνίες του Ομήρου και το παλάτι της μπορεί να θεωρηθεί μία προβληματική κοινωνία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αριστοτέλης (2014), Αριστοτέλης: Πολιτικά (μτφρ. Ιβάνα Ζάζα), εκδ. Αργοναύτης
- Γιώργος Βλάχος (1985), Πολιτικές Κοινωνίες στον Όμηρο, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Συλλογικό (2003), Στα χνάρια του Οδυσσέα: Ταξιδεύοντας ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Claude Mossé (2001), Η Αρχαϊκή Ελλάδα: Από τον Όμηρο ως τον Αισχύλο (8ος—6ος αιώνας π.Χ.), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- John B. Bury — Russell Meiggs (2011), Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (Επίτομο) — Μέχρι τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- M. I. Finley (2006), Ο Κόσμος του Οδυσσέα, εκδ. Ι. Σιδέρης
- Uvo Hölscher (2007), Οδύσσεια: Ένα έπος ανάμεσα στο παραμύθι και το μυθιστόρημα, Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- Όμηρος Οδύσσεια (9.82—9.151), greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ
