Της Αναστασίας Αποστολίδου,
«Το να αποζητάς την ευτυχία σ’ αυτή την ζωή, είναι η πραγματική έννοια της ανταρσίας.»
-Χένρικ Ίψεν
Το ζήτημα της ευτυχίας αποτελεί τον μακροβιότερο και, ενδεχομένως, ζωτικότερο προβληματισμό του ανθρώπου, με αναρίθμητες φιλοσοφικές προσεγγίσεις ανά τους αιώνες, αναφορικά με την πολυπόθητη επίτευξη ενός ευδαίμονα βίου. Αντικείμενο ενδιαφέροντος συνιστά η απόκλιση μεταξύ των επιμέρους θεωρητικών διατυπώσεων για την απόκτηση της ευτυχίας, στοιχείο που αντικατοπτρίζει αφενός την εκάστοτε πνευματική εποχή, αφετέρου την επιστημονική διακριτότητα κάθε φιλοσοφικού κινήματος.
Σταθμός στην θεωρητική προσέγγιση της ευτυχίας αποτελεί το έργο του αρχαίου φιλοσόφου Πλάτωνα, ο οποίος εκλάμβανε την ευτυχία ως ένα αποτέλεσμα άσκησης της αρετής. Ειδικότερα, διέκρινε τέσσερις αρετές, την φρόνηση, την ανδρεία, την σωφροσύνη και την δικαιοσύνη, προσδιορίζοντας την αρετή ως την απόλυτη αξία, που συνδέεται με τη γνώση του καλού και αποκηρύσσει την δέσμευση από τα υλικά αγαθά. Δεδομένου ότι ο αισθητός κόσμος, κατά τον Πλάτωνα, αποτελεί προϊόν απάτης, ο δρόμος για την ευτυχία συνδέεται άρρηκτα με την προσωπική αποστολή ελέγχου του εσωτερικού μας κόσμου, των επιθυμιών και των συναισθημάτων μας.
Μια εναλλακτική προσέγγιση της ευτυχίας προσφέρει ο πολυγραφότατος φιλόσοφος Επίκουρος, ο οποίος εξέφρασε την άποψη πως όλοι ανεξαιρέτως διαθέτουμε αισθήματα απόλαυσης που οφείλουμε να τα αξιοποιούμε, δίχως όμως να τα υπερτιμάμε. Αναλυτικότερα, υποστήριζε ότι η ευτυχία έγκειται στις μικρές χαρές της ύπαρξης και στην αρμονική συμβίωση στο πλαίσιο της κοινωνίας, στοιχεία που «πλάθουν» ένα ισορροπημένο άτομο, το οποίο αποφεύγει τον πόνο και επιδιώκει την ευχαρίστηση, την ηδονή, με την τελευταία να αποτελεί τον απώτερο ανθρώπινο σκοπό. Είναι καίριο να επισημανθεί ότι η έννοια της ηδονής δεν χρησιμοποιείται από τον Επίκουρο ως μια άσωτη προτροπή, αλλά αναφέρεται στην επίτευξη μιας σταθερής κατάστασης σωματικής και ψυχικής ευχαρίστησης, που επιτυγχάνεται σε ένα πεδίο λιτού βίου.
«Οι άνθρωποι δεν προσέχουν αν είναι χειμώνας ή καλοκαίρι, όταν είναι ευτυχισμένοι.»
-Α. Τσέχωφ
Περαιτέρω, ενδιαφέρουσα κρίνεται και η φιλοσοφία των Κυνικών για την ψυχική ευδαιμονία, οι οποίοι στήριξαν την θεωρητική τους βάση στην αποδέσμευση του ανθρώπου από εξωτερικούς καταναγκασμούς και στη συστηματική άσκηση της αρετής. Πιο συγκεκριμένα, διατύπωσαν την γνώμη πως η αρετή και η ηθική, συνιστούν αποτελέσματα άσκησης και ο ιδανικός βίος είναι λιτός και αυτάρκης, απορρίπτοντας ως αναποτελεσματική την φλύαρη φιλοσοφική επιχειρηματολογία επί του θέματος. Μεταγενέστερα, κατά την εποχή του πρώιμου Χριστιανισμού, παρατηρήθηκε αισθητή διαφοροποίηση στην σύλληψη της ευτυχίας και του ανθρώπου εν γένει, εφόσον τα προαναφερθέντα επαναπροσδιορίστηκαν υπό το πρίσμα της θρησκείας. Σαφέστερα, ο Χριστιανός θεολόγος Άγιος Αυγουστίνος συνέδεσε την ευτυχία με την ένωση με τον Θεό, εφόσον η ευδαιμονία, κατά τον ίδιο, αποτελεί συγκερασμό πίστης και θεϊκής χάρης, σε μια συνθήκη διαβίωσης μακριά από επίγειες απολαύσεις και υλικά αγαθά.
Επιπλέον, στο πεδίο του Διαφωτισμού, ο στοχαστής Ιμμάνουελ Καντ κατέρριψε την επικρατούσα πεποίθηση πως η ευτυχία είναι το απόλυτο ζητούμενο, παρουσιάζοντάς την ως ένα δευτερεύον ζήτημα, δεδομένου ότι, σύμφωνα με τον ίδιο, προτεραιότητα είχε το ηθικό καθήκον και η υποταγή στο σύστημα των ηθικών αρχών. Αντίθετα από τον Καντ, οι υπαρξιστές φιλόσοφοι προσέγγισαν την ευτυχία σε ένα πιο ατομοκεντρικό πλαίσιο, εφόσον διατείνονταν πως η αυθεντική ευτυχία μπορεί να προκύψει μόνο με την αποδοχή του πόνου, ως ενός εγγενούς στοιχείου της ανθρώπινης κατάστασης. Οι υπαρξιστές θεωρούσαν το ζήτημα της ευτυχίας ιδιαίτερα περίπλοκο και κατέληξαν στην ιδέα πως δεν υφίσταται κάποιο προδιαγεγραμμένο νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά αυτό δημιουργείται από τις ατομικές πράξεις και επιλογές μας.
«Η μεγαλύτερη ευτυχία στη ζωή είναι η διαπίστωση ότι μας αγαπούν γι’ αυτό που είμαστε, ή, μάλλον, παρά το γεγονός ότι είμαστε αυτό που είμαστε.»
-Βίκτωρ Ουγκώ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Happiness, Stanford Encyclopedia of Philosophy, plato-stanford-edu, διαθέσιμο εδώ
- Επίκουρος, Άπαντα, εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα, 1994
- The True Meaning of Hedonism: A Philosophical Perspective, positivepsychology.com, διαθέσιμο εδώ
