Της Πελαγίας Τριχάκη,
Σε μία αριστοκρατική έπαυλη κάπου στη Δανία, προς τα τέλη του 20ου αιώνα, η καθιερωμένη ετήσια οικογενειακή γιορτή για τα γενέθλια του Χέλγκε, του πατέρα της οικογένειας, πρόκειται να λάβει χώρα. Δεκάδες καλεσμένοι καταφτάνουν, φορώντας τα πιο επίσημά τους ρούχα, χωρίς ακόμη να γνωρίζουν ότι θα υπάρξουν κομπάρσοι στην απρόσμενη αποκάλυψη μίας πολύχρονης οικογενειακής τραγωδίας. Μία γιορτή, η οποία θυμίζει όνειρο πυρετού, μία ιστορία φανταστική, αλλά και παράλληλα, τόσο ρεαλιστική, σαν να τη βιώνουμε οι ίδιοι γι’ αυτά τα εκατό λεπτά περίπου.
Η ταινία αρχίζει με ένα μοτίβο, το οποίο σε πολλούς από εμάς ενδεχομένως φαίνεται γνώριμο: πυρετώδεις προετοιμασίες ενόψει της οικογενειακής συνάθροισης, αγχωμένοι οικοδεσπότες, που σπεύδουν να καταφθάσουν και να ετοιμαστούν στην ώρα τους και καλεσμένοι, που ξεκινούν τη συζήτηση με τα τυπικά και ευγενικά σχόλια. Και ενώ, η οικογένεια έχει, επιτέλους, συγκεντρωθεί και τα πρώτα πιάτα έχουν ήδη αρχίσει να σερβίρονται, ο Κρίστιαν, το ένα από τα τέσσερα παιδιά του εορτάζοντος Χέλγκε, ανοίγει τον «ασκό του Αιόλου», αποκαλύπτοντας με μια πρόποση το πιο σοκαριστικό μυστικό της οικογένειας. Μια πρόποση που λίγο, βέβαια, φαίνεται να επηρεάζει τους καλοντυμένους καλεσμένους, αφού ήρθαν, άλλωστε, για να απολαύσουν φαγητό, τραγούδι και χορό. Δηλώσεις, λοιπόν, σαν κι αυτές μάλλον δεν αρμόζουν στην ευχάριστη και καθωσπρέπει ατμόσφαιρα της πολυαναμενόμενης γιορτής. Κι αφού επικρατεί μία σιγή ελάχιστων δευτερολέπτων, η οικογένεια και οι φίλοι επιλέγουν να παρακάμψουν το συμβάν και να μην του επιτρέψουν να διαταράξει τη διασκέδασή τους, συνεχίζοντας το φαγοπότι μέσα σ’ ένα κλίμα συγκάλυψης και υποκριτικής.
Όση προσπάθεια και αν καταβάλλεται, όμως, για να αποσιωπηθεί το γεγονός, μία σειρά από αποκαλύψεις θα επιφέρουν μία χαοτική τροπή στην ιστορία, που παράλληλα, δεν εκφεύγει από τα αυστηρά όρια, τα οποία αρμόζουν στις συγκεντρώσεις της «καλής κοινωνίας». Μ’ αυτόν τον τρόπο, γινόμαστε μάρτυρες της αποδόμησης της ευγενικής εικόνας μίας μεγαλοαστικής οικογένειας, η οποία, όσο και αν επιδιώκει να δημιουργήσει την εντύπωση ότι χαρακτηρίζεται από αγάπη και ηρεμία, στην πραγματικότητα έχει καταρρίψει στο εσωτερικό της, κάθε τάξη πραγμάτων.
Ίσως το Festen (ελλ. τίτλος: Οικογενειακή Γιορτή) να αποτελεί την ταινία, με την οποία ο Thomas Vinterberg παίρνει τη σκυτάλη από τον Luis Bunuel, καθώς και οι δύο έχουν στοχεύσει και σαρκαστεί μέσα από το έργο τους την αστική τάξη. Πέραν απ’ αυτό, όμως, το Festen αποτελεί την αφορμή για να θυμηθούμε μία σειρά από ευαίσθητα ζητήματα, τα οποία ενίοτε αποφεύγουμε να προσεγγίσουμε. Θέματα, όπως η αυτοχειρία, η αιμομιξία, η σεξουαλική κακοποίηση και ο βιασμός, προβάλλονται ωμά ως ερέθισμα στην ταινία, σαν μια επιδίωξη του Vinterberg να «ανοίξει» μαζί μας μια συζήτηση, η οποία ενδεχομένως διστάζουμε να ξεκινήσουμε.
Και όλα αυτά μέσα από μία κάμερα 35 mm και γυρισμένα με το χέρι σ’ έναν φυσικό χώρο, χωρίς φίλτρα, εξωτερική μουσική υπόκρουση και τεχνητά μέσα. Το Festen, σκηνοθετημένο στη βάση του «Δόγματος 95», συνιστά την προσωπική επανάσταση του Thomas Vinterberg στη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη της εποχής και μια προσπάθεια να προβάλει τον κινηματογράφο και τη σκηνοθεσία ως τέχνες οικονομικά προσιτές, οι οποίες δεν απαιτούν εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα και υψηλό προϋπολογισμό, αλλά δημιουργικότητα και πρωτοπορία. Μια υπενθύμιση, δηλαδή, ότι κατά τη δική του οπτική, ο σκηνοθέτης οφείλει να στοχεύει στην αφύπνιση των αισθήσεων του θεατή με μέσα απλά και όχι μέσω των ψευδαισθήσεων, που δημιουργούν τα φαντασμαγορικά τεχνητά εφέ.
Πράγματι, είναι απίστευτο το πώς μία τόσο λιτά γυρισμένη ταινία, μπορεί να εντάξει τον θεατή με τόσο μεγάλη επιτυχία σε μία «οικογενειακή γιορτή» σαν κι αυτή. Ένα ταξίδι σκιαγράφησης —μέσα από τα κοντινά πλάνα της κάμερας— διαφορετικών χαρακτήρων, που σε κάποιον από αυτούς ίσως βρούμε κι εμείς οι ίδιοι τους εαυτούς μας, σ’ ένα οικογενειακό τραπέζι. Η σιωπή, λοιπόν, «σπάει» μέσα σ’ αυτό το οικογενειακό τραπέζι, δίνοντάς μας την ώθηση να το πράξουμε κι εμείς, απέναντι σε κάθε συμπεριφορά που καταπιέζει και σε όποια συγκάλυψη αυτής…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- DOGMA 95 – The Manifest, dogme95.dk, διαθέσιμο εδώ
