Του Δημήτρη Μήλιου,
Η επικαρπία αποτελεί εμπράγματο δικαίωμα, σύμφωνα με το οποίο ο δικαιούχος, δηλαδή ο επικαρπωτής, αποκτά την εξουσία για πλήρη χρήση και κάρπωση ξένου πράγματος χωρίς να μεταβάλει την ουσία του (αρ.1142 ΑΚ). Έτσι, καθίσταται σαφές ότι αντικείμενο της επικαρπίας αποτελεί η άντληση εκτεταμένης ωφέλειας από το όλο πράγμα, ενώ υποκείμενο της επικαρπίας είναι ένα πρόσωπο που ορίζεται ως δικαιούχος, ο επικαρπωτής. Για αυτό, μάλιστα, δικαιολογείται κι ο χαρακτηρισμός της επικαρπίας ως εμπράγματο δικαίωμα προσωπικής δουλείας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η σύσταση επικαρπίας δεν είναι τόσο σύνηθες φαινόμενο, καθώς με αυτόν τον τρόπο αποστερείται από τον κύριο το δικαίωμα πλήρους χρήσης και κάρπωσης του πράγματος περιορίζοντάς τον μόνο στη διάθεση αυτού. Η περίπτωση επικαρπίας που συναντάται συχνότερα στην πράξη είναι αυτή της διάθεσης αιτία θανάτου, όπου ο αποθανών σύζυγος καθιστά τον έτερο σύζυγο επικαρπωτή κάποιου στοιχείου της κληρονομίας με σκοπό να τον εξασφαλίσει έναντι των τέκνων.
Η σύσταση της επικαρπίας είναι δυνατόν να επέλθει είτε με δικαιοπραξία είτε με χρησικτησία, ενώ στην εξαιρετική περίπτωση δίκης δικαστικής διανομής μπορεί να συσταθεί επικαρπία με διαπλαστική δικαστική απόφαση. Όσον αφορά τη σύσταση της επικαρπίας με δικαιοπραξία είναι σαφές ότι πρόκειται είτε για δικαιοπραξία εν ζωή είτε για δικαιοπραξία αιτία θανάτου. Συγκεκριμένα, σύσταση επικαρπίας με δικαιοπραξία εν ζωή γίνεται μόνο με σύμβαση. Ανάλογα με το αν η επικαρπία αφορά σε κινητό ή ακίνητο (1033 και 1034 ΑΚ) διαφέρουν κι οι προϋποθέσεις σύστασής της. Επικαρπία με δικαιοπραξία αιτία θανάτου συστήνεται με τη διαθήκη. Αν πρόκειται για επικαρπία πάνω σε ακίνητο, η οποία συστήνεται με διάταξη τελευταίας βούλησης, προκειμένου ο κληρονόμος ή ο κληροδόχος να αποκτήσει την επικαρπία είναι απαραίτητο νωρίτερα να έχει μεταγράψει το κληρονομητήριο ή την αποδοχή κληρονομίας ή κληροδοσίας αντίστοιχα.
Περαιτέρω κι αναφορικά με τη σύσταση επικαρπίας με χρησικτησία εφαρμόζονται ανάλογα οι κανόνες που ισχύουν στην κτήση κυριότητας με χρησικτησία, οι οποίοι αν αφορούν την περίπτωση της τακτικής χρησικτησίας είναι οι εξής: 1) Πράγμα το οποίο δέχεται χρησικτησία, 2) Φυσική εξουσίαση του πράγματος, 3) Καλή πίστη οιονεί νομέα ως προς την κτήση επικαρπίας, 4) Νόμιμος ή νομιζόμενος τίτλος πάνω στον οποίο στηρίζεται η καλή πίστη του οιονεί νομέα και, 5) εκπλήρωση του απαραίτητου χρόνου οιονεί νομής. Για τη σύσταση επικαρπίας με έκτακτη χρησικτησία αρκεί το πράγμα να είναι δεκτικό χρησικτησίας, να υπάρχει οιονεί νομή επικαρπίας και να παρέλθει το χρονικό διάστημα των 20 ετών οιονεί νομής.
Λόγω του προσωπικού χαρακτήρα της, η επικαρπία δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ελεύθερης συναλλαγής κι επομένως είναι αμεταβίβαστη. Αυτό, φυσικά, ισχύει μόνο για τον επικαρπωτή, αφού ο κύριος μπορεί να μεταβιβάσει μελλοντικά την επικαρπία για να επιστρέψει σε αυτόν, αφού λήξει το δικαίωμα του τωρινού επικαρπωτή. Αμφισβητούμενο είναι, επίσης, το αν η επικαρπία μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο κατάσχεσης. Από τη μία σύμφωνα με τις διατάξεις 953 κι 992 του ΚΠολΔ αντικείμενο κατάσχεσης μπορεί να αποτελέσει κι εμπράγματο δικαίωμα του οφειλέτη πάνω σε ακίνητο ή κινητό, ενώ από την άλλη η διάταξη 1166 ΑΚ καθιστά την επικαρπία κατά κανόνα αμεταβίβαστη.
Καθώς η επικαρπία αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα εμπράγματα δικαιώματα ο νόμος παρέχει στον επικαρπωτή προστασία ανάλογη με αυτή του κυρίου. Έτσι, σύμφωνα με τη 1173 ΑΚ σε περιπτώσεις προσβολής του δικαιώματος της επικαρπίας βρίσκουν ανάλογη εφαρμογή οι διατάξεις για την προστασία της κυριότητας. Αυτό σημαίνει ότι ο επικαρπωτής έχει στη διάθεσή του τόσο τη διεκδικητική του άρθρου 1094 ΑΚ όσο και την αρνητική αγωγή του άρθρου 1108 ΑΚ, οι οποίες αφορούν στην αναγνώριση, αφενός, από τον εναγόμενο του δικαιώματος της επικαρπίας και στην απόδοση, αφετέρου, του πράγματος ή σε άρση και παράλειψη της προσβολής στο μέλλον. Ενδεικτικά, ως αποσβεστικοί λόγοι της επικαρπίας αναγνωρίζονται από τον νόμο ο θάνατος του επικαρπωτή ή αν πρόκειται για νομικό πρόσωπο η λύση αυτού (1167 ΑΚ), η σύγχυση (1168 ΑΚ), η παραίτηση του επικαρπωτή (1169), η αδυναμία άσκησης της επικαρπίας (1170) καθώς κι η αχρησία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Εμπράγματου Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2012.
