Της Ευγενίας Ζαφείρη,
Η πρωτοβουλία της Νορβηγίας να ζητήσει γνωμοδότηση από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) για τις πολιτικές του Ισραήλ, εγείρει κρίσιμα ερωτήματα για τον ρόλο του ICJ, τα όρια των γνωμοδοτήσεών του και τη δυναμική του διεθνούς δικαίου στη διαχείριση γεωπολιτικών συγκρούσεων. Στο επίκεντρο της υπόθεσης βρίσκεται, η απαγόρευση με νόμο της Υπηρεσίας Αρωγής και Έργων του Ο.Η.Ε για τους Παλαιστινίους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA) από το Ισραήλ κι οι περιορισμοί στη λειτουργία της. Όλα αυτά έχουν προκαλέσει ανησυχίες για τη μείωση της ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα, επηρεάζοντας εκατομμύρια Παλαιστινίους πρόσφυγες. Η Νορβηγία, με αυτή την κίνηση, επιδιώκει να προστατεύσει τη λειτουργία του οργανισμού και να διασφαλίσει τη συνέχιση της βοήθειας προς τους πληγέντες.
Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης λειτουργεί ως ο κορυφαίος διεθνής θεσμός δικαιοσύνης, με αρμοδιότητα να επιλύει διακρατικές διαφορές και να παρέχει γνωμοδοτήσεις για νομικά ζητήματα που του υποβάλλονται από οργανισμούς του Ο.Η.Ε ή εξειδικευμένα όργανα. Παρότι οι γνωμοδοτήσεις του δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα, συχνά διαμορφώνουν τις νομικές και πολιτικές βάσεις για την επίλυση διεθνών προβλημάτων. Η γνωμοδότηση του 2004 σχετικά με τη νομιμότητα του ισραηλινού τείχους ασφαλείας στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη αποτελεί παράδειγμα της πολιτικής και νομικής βαρύτητας του ICJ.
Η απόφαση αυτή, καταδίκασε τις πρακτικές του Ισραήλ ως παραβίαση του διεθνούς δικαίου και προκάλεσε διεθνείς πιέσεις για αλλαγή πολιτικής. Παρόμοια, η νέα υπόθεση που θέτει η Νορβηγία στοχεύει να φωτίσει τη νομιμότητα των ισραηλινών δράσεων και να ενισχύσει την ανάγκη για συμμόρφωση με τους διεθνείς κανόνες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η γνωμοδότηση θα μπορούσε να απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα αν η απαγόρευση της UNRWA από το Ισραήλ παραβιάζει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Το ICJ έχει τη δυνατότητα να παρέχει κατευθύνσεις για το πως η διεθνής κοινότητα μπορεί να διαχειριστεί τέτοιες περιπτώσεις, ενισχύοντας την προστασία της ανθρωπιστικής βοήθειας.
Η Νορβηγία, επιλέγει την προσφυγή στο ICJ με σκοπό να αναδείξει τη σημασία της λογοδοσίας στη διεθνή σκηνή. Μια πιθανή γνωμοδότηση υπέρ της Νορβηγίας θα ενίσχυε τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας για την επιβολή κυρώσεων ή άλλων μέτρων πίεσης προς το Ισραήλ. Η πρωτοβουλία της Νορβηγίας έχει ήδη λάβει τη στήριξη της UNRWA η οποία θεωρεί ότι η προστασία της ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα είναι ζήτημα ύψιστης σημασίας. Οι περιορισμοί που έχουν επιβληθεί, όπως ο μικρός αριθμός φορτηγών που έφτασαν στη Γάζα, απειλούν άμεσα την επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων στην περιοχή. Δεν υπάρχει υποκατάστατο για τον οργανισμό για την υποστήριξη σχεδόν έξι εκατομμυρίων Παλαιστινίων προσφύγων στη Γάζα, τη Δυτική Όχθη, τον Λίβανο, την Ιορδανία και τη Συρία. Ωστόσο, το Ισραήλ κι οι σύμμαχοί του ενδέχεται να αντιδράσουν έντονα, επικαλούμενοι τη μη δεσμευτική φύση των γνωμοδοτήσεων και τη δυνατότητα άρνησης συμμόρφωσης.
Μέσω της κίνησης της Νορβηγίας αναδεικνύονται τα όρια της γνωμοδοτικής λειτουργίας του ICJ. Παρότι το Δικαστήριο βασίζεται αποκλειστικά σε νομικά δεδομένα, οι αποφάσεις του δεν είναι ανεπηρέαστες από τις γεωπολιτικές συνθήκες. Η διαδικασία μπορεί να συναντήσει αντιδράσεις από κράτη που υποστηρίζουν το Ισραήλ, ενώ η μη δεσμευτική φύση της γνωμοδότησης περιορίζει τη δυνατότητα άμεσης εφαρμογής της. Παρόλα αυτά, η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι οι γνωμοδοτήσεις του ICJ έχουν λειτουργήσει ως βάση για την υιοθέτηση διεθνών ψηφισμάτων και πρωτοβουλιών, ενώ μια νέα γνωμοδότηση, σχετικά με την απαγόρευση της UNRWA από το Ισραήλ, θα μπορούσε να αναδείξει τη σημασία της τήρησης του διεθνούς δικαίου.
Η προσφυγή της Νορβηγίας στο ICJ είναι κάτι περισσότερο από μια νομική διαδικασία. Πρόκειται για μια στρατηγική κίνηση που συνδυάζει τη νομική ανάλυση με την πολιτική πίεση, με στόχο να αναδείξει τις συνέπειες των παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου. Παρά τους περιορισμούς των γνωμοδοτήσεων, η πρωτοβουλία αυτή στέλνει ένα σαφές μήνυμα: η διεθνής κοινότητα έχει ευθύνη και πρέπει να προστατεύσει τις αρχές του διεθνούς δικαίου.
Σε έναν κόσμο όπου οι γεωπολιτικές εντάσεις συχνά υποσκελίζουν το κράτος δικαίου, η κίνηση της Νορβηγίας προσφέρει ένα παράδειγμα για το πως οι χώρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα διεθνή θεσμικά όργανα για την επίτευξη της δικαιοσύνης. Η υπόθεση αυτή δεν αφορά μόνο το ζήτημα της UNRWA, αλλά και τη διασφάλιση ότι οι διεθνείς οργανισμοί ανθρωπιστικής βοήθειας μπορούν να λειτουργούν ανεμπόδιστα σε περιόδους κρίσης όταν υπάρχει ανθρωπιστική ανάγκη. Η απαγόρευση της UNRWA από το Ισραήλ αναδεικνύει την ευρύτερη ανάγκη προστασίας των βασικών αρχών του ανθρωπιστικού δικαίου. Το ερώτημα, όμως, που παραμένει είναι αν η διεθνής κοινότητα θα ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις προκλήσεις αυτές ή αν η γνωμοδότηση θα παραμείνει μια απλή συμβολική κίνηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Advisory Jurisdiction, International Court of Justice, διαθέσιμο εδώ
- Norway to ask ICJ for advisory opinion condemning Israel’s stance on Unrwa, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Norway to seek ICJ advisory opinion on Israel’s ban of UNRWA, The New Arab, διαθέσιμο εδώ
