Της Άννας Μαρίας Γερακάρη,
Η διεθνοποίηση της ποινικής δικαιοσύνης συνιστά αδήριτη πραγματικότητα στον σύγχρονο νομικό κόσμο. Εγκλήματα διασυνοριακού χαρακτήρα, όπως η τρομοκρατία, η εμπορία ανθρώπων κι η διαφθορά, πολλαπλασιάζονται ολοένα και παραπάνω, ενώ οι εθνικές νομοθεσίες καλούνται να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της διεθνούς κοινότητας. Στο πλαίσιο αυτό, ο Νόμος 5090/2024 εισάγει εκτεταμένες αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας της Ελλάδας, με στόχο την επιτάχυνση της ποινικής δίκης αφενός και την ενίσχυση της συμμόρφωσης της χώρας με τις διεθνείς της υποχρεώσεις αφετέρου.
Οι συνέπειες του νομοθετήματος στο διεθνές ποινικό δίκαιο είναι πολυάριθμες, πολυδιάστατες κι επιδρούν σημαντικά σε διάφορους τομείς, λόγου χάριν στη δικαιοδοσία, την καταπολέμηση της δωροδοκίας και κατ’ επέκτασιν της διαφθοράς, τη συνεργασία σε διεθνές επίπεδο και τη διαφύλαξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων σύμφωνα με τον χάρτη των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επομένως, προβαίνοντας καταρχάς σε μία γραμματική ερμηνεία του Ν. 5090/2024, μπορούμε να διαπιστώσουμε τόσο τις βασικές αλλαγές που επιδίωξε ο συντάκτης του να εισάγει στο ελληνικό ποινικό δίκαιο όσο και τις επιδιώξεις του αναφορικά με τη διεθνή έννομη τάξη.
Μεταξύ των βασικών του επιδιώξεων, ο Ν 5090/2024 με το άρθρο 3 τροποποιεί το άρθρο 5 παράγραφος 2, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο τον ρόλο που διαδραματίζει η ελληνική δικαιοδοσία. Βάσει του νέου νομοθετήματος, προβλέπεται εφαρμογή του ελληνικού ποινικού δικαίου σε περιπτώσεις εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από πλοία που έχουν νηολογηθεί στην Ελλάδα κι αεροσκάφη με ελληνική ιθαγένεια. Τοιουτοτρόπως, ο νομοθέτης θέτει ως προτεραιότητα τη μεγαλύτερη εφικτή συμμόρφωση της Ελλάδας με τη Σύμβαση του Montego Bay του 1982 για το δίκαιο της θάλασσας. Συμπληρωματικά, εισάγονται προσθήκες στο άρθρο 8 του ποινικού κώδικα, βάσει των αλλαγών που αναγγέλλει το άρθρο 4 του Ν 5090/2024, διά της προσθήκης νέων διεθνών εγκλημάτων (φερειπείν η πειρατεία, η εμπορία ανθρώπων κι οι τρομοκρατικές πράξεις), με αποτέλεσμα το νομικό οπλοστάσιο της Ελλάδας να αναβαθμίζεται. Τα παραπάνω αναμφίβολα αποδεικνύουν την πρόθεση του νομοθέτη να ενισχύσει τη συμβολή της Ελλάδας στην καταπολέμηση διεθνών δικτύων εγκληματικότητας, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από συμβάσεις όπως το Πρωτόκολλο του Παλέρμο.
Επιπροσθέτως, τα άρθρα 38-40 του Ν.5090/2024, που τροποποιούν το άρθρο 235 κι επόμενα του ποινικού κώδικα, εστιάζουν στη δωροδοκία και τη δωροληψία προσώπων που εργάζονται για διεθνείς ή υπερεθνικούς οργανισμούς, επεκτείνοντας το πεδίο εφαρμογής των ελληνικών νόμων. Ακόμη, οι αλλαγές που αποσυνδέουν την τιμωρία της δωροδοκίας από την αξία του ωφελήματος δίνουν μήνυμα μηδενικής ανοχής στη διαφθορά, προωθώντας τη διαφάνεια και τη λογοδοσία σε διεθνείς υποθέσεις. Την ίδια στιγμή, με την αυστηροποίηση των ποινών αναφορικά με τα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας και με την εισαγωγή νέων διατάξεων για την προστασία ανηλίκων, αναδεικνύεται η απαιτούμενη προσοχή του νυν νομοθέτη στις διεθνείς δεσμεύσεις της Ελλάδας. Εξάλλου, τέτοια ήταν η κατευθυντήρια γραμμή που δόθηκε από το συμβούλιο της Ευρώπης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, ιδίως με την προσχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Συνεπώς, η εφαρμογή αυτών των μέτρων ενισχύει την εικόνα της Ελλάδας ως κράτος που προασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ένα ακόμη μέτρο που συμβάλλει στην ευθυγράμμιση της ελληνικής έννομης τάξης με τις διεθνείς πρακτικές για αποτελεσματική κι αεικίνητη απονομή δικαιοσύνης, διαφαίνεται διά του Ν. 5090/2024 στα άρθρα 1, 2 κι 94. Στο άρθρο 1 ορίζεται ο σκοπός της νομοθεσίας, που περιλαμβάνει την «επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης», ενώ στα άρθρα 2 κι 94 (το τελευταίο επιφέρει αλλαγές στο άρθρο 303 του κώδικα ποινικής δικονομίας) ενθαρρύνεται η ένταξη της ποινικής διαπραγμάτευσης στο ελληνικό δικονομικό σύστημα. Εύλογα, βέβαια, μπορεί να προκύψει το ερώτημα για τη συνάφεια των παραπάνω τροποποιήσεων με τη διεθνή έννομη τάξη. Κι όμως, οι ταχύτερες διαδικασίες διευκολύνουν την ανταλλαγή πληροφοριών και την έκδοση κατηγορουμένων στο πλαίσιο διεθνών συμφωνιών, όπως το Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης, με αποτέλεσμα να ευνοείται η διεθνής δικαστική συνεργασία. Επιπλέον, ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται την αρχή του διεθνούς ποινικού δικαίου για δίκαιη κι αναλογική τιμωρία ως προτεραιότητα, γεγονός που καθίσταται φανερό από την αναδιαμόρφωση των χρηματικών ποινών που προβλέπονται στα άρθρα 57, 80 κι 80Α του ποινικού κώδικα με τα άρθρα 8, 11, 12 του Ν.5090/2024, τα οποία κατήργησαν τον υπολογισμό της χρηματικής ποινής σε ημερήσιες μονάδες, με σκοπό τη διαφάνεια και την εξατομίκευση της χρηματικής ποινής.
Εντούτοις, οι προσπάθειες του νομοθέτη να τροποποιήσει τον ποινικό κώδικα και τον κώδικα πολιτικής δικονομίας κατά τρόπο τινά, ώστε να συμβαδίσει τόσο με τις δεσμεύσεις της Ελλάδας στις διεθνείς υποχρεώσεις της όσο και με τις κατευθυντήριες γραμμές που ορίζονται από τη διεθνή έννομη τάξη συλλήβδην έρχονται σε αντιδιαστολή με το άρθρο 10 του Ν.5090/2024 που θεσπίζει ως μέτρο ασφαλείας την απέλαση αλλοδαπού που διέπραξε σοβαρά εγκλήματα, με εξαιρέσεις για τους πολίτες της Ευρωπαϊκής ένωσης. Η άνωθεν τροποποίηση δύναται να προξενήσει συγκρούσεις, σχετικές με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας, λόγου χάριν τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες ή το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).
Συνοψίζοντας, το νομοθέτημα αυτό επηρεάζει ουσιαστικά το διεθνές ποινικό δίκαιο, καθώς ανοίγει μία δίοδο για τη συμμόρφωση της Ελλάδας με διεθνείς συμβάσεις κι οργανισμούς. Ωστόσο, είναι απαραίτητη η προσεκτική παρακολούθηση της εφαρμογής του, ώστε να αποφευχθούν συγκρούσεις με διεθνείς υποχρεώσεις, ιδίως σε θέματα που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την απέλαση αλλοδαπών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μυλωνόπουλος Χ., Διεθνές & Ευρωπαϊκό Ποινικό Δίκαιο, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2023
- Σάμιος Θ., Διεθνείς Συμβάσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2004
